Πώς η Ρωσία χρησιμοποιεί την Αρμενία για να παρακάμπτει τις κυρώσεις

Η ανάλυση του Ιγκόρ Τσαλένκο:
Στις 18 Φεβρουαρίου, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν, στη διάρκεια μιας συνάντησης με την αρμένικη διασπορά στο Μόναχο της Γερμανίας, ανακοίνωσε ότι το Γιερεβάν δεν είναι σύμμαχος της Μόσχας σε ό,τι αφορά στο ουκρανικό. Τόνισε ότι λυπάται που δεν μπορεί να επηρεάσει τη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Ο επικεφαλής της κυβέρνησης της Αρμενίας, η οποία μετά το 2022 έγινε ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας ημιαγωγών και άλλων αγαθών dual-use για πολεμικές ανάγκες της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στην ομιλία του αποκάλεσε “φιλικό” το ουκρανικό έθνος.

Το επίσημο Γιερεβάν, το οποίο δημιουργεί ενεργά την εντύπωση επαναπροσδιορισμού προς τη Δύση, έχει λειτουργήσει ως ένα από τα κύρια κέντρα logistics του Κρεμλίνου προκειμένου το τελευταίο να παρακάμπτει τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στα δύο χρόνια πολέμου της Ρωσίας με την Ουκρανία.
Το 2022, το ΑΕΠ της Αρμενίας με πληθυσμό 3 εκατομμυρίων, αυξήθηκε κατά το πρωτοφανές 14,2%. Η British Telegraph έγραψε για αυτό: “το πιο παράλογο πράγμα είναι η οικονομική ανάπτυξη της Αρμενίας, που την καθιστά υποψήφια να καταλάβει την τρίτη θέση με τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στον κόσμο”.

Στις 27 Νοεμβρίου 2023, ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών της Αρμενίας, Βαχάν Σιρουνιάν, παραδέχτηκε ότι σε διάστημα μεγαλύτερο των 9 μηνών κατά το 2023, οι εξαγωγές αγαθών από την Αρμενία στη Ρωσία αυξήθηκαν 85%, εκ των οποίων το 80% ήταν επανεξαγωγής. Δίνοντας έμφαση στην εκθετική αύξηση του τζίρου εξωτερικού εμπορίου της Αρμενίας κατά 69% μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, το αμερικανικό think tank Jamestown Foundation προειδοποίησε επίσης για την επανεξαγωγή των προϊόντων υπό κυρώσεις από την Αρμενία στη Ρωσία. Και ο διευθυντής του γραφείου συντονισμού των κυρώσεων στο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Jim O’ Brien, δήλωσε ευθέως ότι η Ουάσιγκτον κατηγοριοποιεί την Αρμενία ως χώρα που βοηθά τη Ρωσία να παρακάμψει τις κυρώσεις.

Το 2024, η συζήτηση για το πρόβλημα συνεχίστηκε αλλά αυτό δεν εμποδίζει καθόλου την Αρμενία να προμηθεύει αγαθά υπό κυρώσεις στον εμπόλεμο γείτονά της. Ο Ρόμπιν Μπρουκς, διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών και πρώην στρατηγικός αναλυτής στη Goldman Sachs, δημοσίευσε επικαιροποιημένα στοιχεία στις 17 Φεβρουαρίου: “οι εξαγωγές της Αρμενίας στη Ρωσία αυξήθηκαν 430% σε σχέση με το διάστημα πριν από την εισβολή, που στην ουσία πρόκειται για επανεξαγωγή προϊόντων της ΕΕ και της Κίνας στη Ρωσία”.
Για δύο χρόνια, το πρόβλημα των αρμενικών επανεξαγωγών, έχει παρατηρηθεί όχι μόνο από πολιτικούς, think tanks και κορυφαίους οικονομολόγους, αλλά και από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης.

Τον Μάρτιο του 2022, ένα μήνα μετά από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το καναδικό site αναλύσεων, Geopolitical Monitor, ανέφερε πως “η Αρμενία είναι η χώρα που βρίσκεται στο καλύτερο σημείο για να βοηθήσει τη Ρωσία να αποφύγει τις κυρώσεις”.
Η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί ακόμη και μετά από έναν χρόνο ενίσχυσης των δυτικών κυρώσεων εναντίον του Κρεμλίνου. Τον Μάρτιο του 2023 η ουκρανική ιστοσελίδα Unian ανέφερε ότι “η Αρμενία γίνεται ένα οικονομικό στήριγμα για τους Ρώσους, κλείνοντας τα προβλήματα για τη Μόσχα με την προμήθεια αγαθών και όπλων -που τελούν υπό καθεστώς κυρώσεων- στη ρωσική αγορά”.

Σύμφωνα με το βουλγαρικό ενημερωτικό δίκτυο Fakti, “το απολυταρχικό καθεστώς του Πούτιν παρακάμπτει τις κυρώσεις και τα εμπάργκο που έχουν επιβληθεί από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία μέσω γειτονικών χωρών, ιδιαίτερα της Αρμενίας”.
Η Washington Post προέβλεψε τον Μάιο του 2023 ότι “η Δύση θα μπορούσε να αυξήσει τις πιέσεις στην Αρμενία, από την οποία έχουν εκτοξευθεί οι επανεξαγωγές προς τη Ρωσία, μιας σιεράς κρίσιμων αγαθών, συμπεριλαμβανομένων και ηλεκτρονικών”.
Ωστόσο, μέχρι το τέλος του έτους, εξηγεί η ελβετική L’Agefi, “η Αρμενία εμπλέκεται άμεσα στην επανεξαγωγή προϊόντων που υπόκεινται σε κυρώσεις στη Ρωσία”.

Η χρήση του Γιερεβάν από τη Μόσχα ως σύμμαχο για την παράκαμψη κυρώσεων, έγινε αντιληπτή και στη Μέση Ανατολή. Τον Δεκέμβριο του 2023, το ισραηλινό τηλεοπτικό δίκτυο l24 δήλωσε ότι “η Αρμενία είναι ένας σημαντικός κόμβος για την προμήθεια αγαθών στη Ρωσία, για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων, καθώς και μια στρατιωτικό-τεχνική βάση ανεφοδιασμού για τα ρωσικά στρατεύματα”.
Η Αρμενία είναι τόσο σημαντική για τη Ρωσία ως διαμετακομιστικός κόμβος, επειδή ο Πούτιν δεν μπορεί πλέον να βασίζεται σε κανέναν άλλον σχεδόν εκτός από αυτή (σ.σ. Αρμενία), στον τομέα της επανεξαγωγής αγαθών που τελούν υπό κυρώσεις.
Τον Μάιο του 2023 η γαλλική έκδοση του Forbes χαρακτήρισε την Αρμενία “το κύριο κανάλι για την παράκαμψη των κυρώσεων”, καθώς “οι περιορισμοί στις προμήθειες μέσω Τουρκίας και Κεντρικής Ασίας γίνονται πιο αυστηροί”.

Το καλοκαίρι του 2022, η Άγκυρα υποσχέθηκε στις ΗΠΑ να μην επιτρέψει την παράκαμψη των κυρώσεων κατά της Ρωσίας στο τουρκικό έδαφος. Στη συνέχεια, οι τουρκικοί χρηματοοικονομικοί οργανισμοί άρχισαν μαζικά να διακόπτουν τη συνεργασία με τους ρωσικούς ομολόγους τους. Και τον Φεβρουάριο του 2024, ακόμη και η ρωσική εφημερίδα Vedomosti παρατήρησε ότι οι τουρκικές τράπεζες έχουν αρχίσει να κλείνουν λογαριασμούς ρωσικών επιχειρήσεων από το 2022, “αλλά τώρα αυτή η διαδικασία έχει εντατικοποιηθεί”.
Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, οι χώρες της Κεντρικής Ασίας έλαβαν επίσης επανειλημμένως προειδοποιήσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ σχετικά με την ανάγκη συμμόρφωσης με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Επιχειρήσεις που -παρά τους περιορισμούς- συνέχισαν να συνεργάζονται με τη Μόσχα, συμπεριλήφθηκαν στην αμερικανική λίστα των κυρώσεων. Για να ελέγξει τη συμμόρφωση με το καθεστώς κυρώσεων έναντι της ρωσικής ομοσπονδίας, ο ειδικός απεσταλμένος της ΕΕ Ντέιβιντ Ο’ Σάλιβαν πραγματοποίησε τρεις επισκέψεις στην Κεντρική Ασία το 2023. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας επίσκεψης, η οποία έλαβε χώρα τον Νοέμβριο, ευχαρίστησε τις χώρες της περιοχής για τη βοήθειά τους στη μείωση της επανεξαγωγής αγαθών προς τη Ρωσία. Έναν μήνα νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 2023, ο υπουργοί Εξωτερικών των Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν, σε συνάντηση με εκπροσώπους της ΕΕ στο Λουξεμβούργο, υποσχέθηκαν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση των προσπαθειών της Ρωσίας να παρακάμψει τις επιβληθείσες κυρώσεις.
Παρά την κάλυψη του προβλήματος από τα ΜΜΕ παγκοσμίως με τις επανεξαγωγές των υπό κυρώσεις αγαθών από την Αρμενία στη Ρωσία, η διεθνής κοινότητα δεν έχει λάβει κάποια μέτρα, και η Αρμενία δεν έχει υποστεί κάποιες συνέπειες.

Η κροατική ιστοσελίδα Net, τόνισε τον Μάιο του 2023 ότι οι ΗΠΑ και η ΕΕ, οι οποίες προμήθευαν όπλα πολλών εκατομμυρίων στην Ουκρανία για τον πόλεμο ενάντια στη Ρωσία, για ανεξήγητο λόγο έκαναν τα στραβά μάτια στη στενή συνεργασία μεταξύ Γιερεβάν και Κρεμλίνου. Το δημοσίευμα σχεδόν επαναλαμβάνεται στη γαλλική έκδοση του Forbes: “Εάν η δυτική κοινότητα θέλει πραγματικά μια γρήγορη νίκη για την Ουκρανία, θα πρέπει να στερήσει από τη Μόσχα αυτό το κέντρο logistics το συντομότερο δυνατό”.
Από αυτή την άποψη, το American Jamestown Foundation ανέφερε ότι “δεν έχει ξεκινήσει καμία συνολική έρευνα”, σχετικά με τον κέντρο logistics του Πούτιν στην Αρμενία.

Τον Απρίλιο του 2023, η βρετανική Telegraph κάλεσε τη Δύση να “γίνει σκληρή με ορισμένους πρώην σοβιετικούς δορυφόρους”. Όπως ανέφερε, “η Αρμενία δεν έχει δικαιολογία όταν επιτρέπει στον εαυτό της να λειτουργεί ως σημείο διέλευσης ως τρίτη χώρα” (για τη Ρωσία).
Αντί να εισάγει περιορισμούς στη συνεργασία Αρμενίας-Ρωσίας, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών, η υπηρεσία διεθνούς ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID) στις 17 Φεβρουαρίου ανακοίνωσε τη διάθεση 15 εκατ. Δολαρίων στο Γιερεβάν.
Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι στη δήλωσή της η USAID τονίζει πως αυτά τα κεφάλαια στόχο έχουν να “μειώσουν την οικονομική εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία”.