Η ήττα Ερντογάν στις κάλπες της Κωνσταντινούπολης ταράζει τα ήρεμα νερά στο Αιγαίο

Με ετοιμότητα και ψυχραιμία παρακολουθεί η Αθήνα το νέο πολιτικό τοπίο που διαμόρφωσε στην Τουρκία το αρνητικό για τον Ταγίπ Ερντογάν αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών, καθώς χωρίς να υπάρχουν προς το παρόν σημάδια αλλαγής πολιτικής, εκτιμάται ότι η προσπάθεια του Τούρκου ηγέτη να ανατρέψει αυτό το κλίμα δεν θα αφήσει ανεπηρέαστες και τις επιλογές του στην εξωτερική πολιτική.

Ο Τούρκος πρόεδρος έχει μπροστά του έναν καθαρό πολιτικό χρόνο σχεδόν 4,5 ετών προκειμένου να επιχειρήσει να επαναφέρει στο κόμμα του τα εκατομμύρια ψηφοφόρων που είτε απείχαν είτε στράφηκαν σε άλλα κόμματα, γνωρίζοντας ότι το «κλειδί» είναι η οικονομική ανάκαμψη από τη μια, αλλά και η εμπέδωση στο εκλογικό σώμα του οράματος για τον «Αιώνα της Τουρκίας» που συναρτάται άμεσα με την εξωτερική πολιτική. Η ισλαμική αντιπολίτευση πιέζει τον κ. Ερντογάν ασκώντας του κριτική για «φιλοδυτική» πολιτική, ενώ και το CHP συχνά τον κατηγορεί ότι υποκύπτει σε πιέσεις και μαλακώνει τη στάση του στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο… Εξάλλου είναι το CHP που επανειλημμένα έχει θέσει στην Εθνοσυνέλευση θέμα «εγκατάλειψης των νησιών του Αιγαίου στην Ελλάδα» από τον ίδιο.

Για την οικονομία απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση δεν είναι μόνο η συνέχιση της στήριξης από τις χώρες του Κόλπου και τη Μόσχα, αλλά και η βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση, ενώ ταυτόχρονα τα μεγαλοϊδεατικά οράματα του κ. Ερντογάν είναι αυτά που τον φέρνουν σε αντιπαράθεση με τους δυτικούς. Μέσα σε αυτό το αντιφατικό και συγκρουσιακό περιβάλλον θα κινηθεί το επόμενο διάστημα ο Τούρκος πρόεδρος.

Η βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα και η διαδικασία επαναπροσέγγισης συνεχίζεται κανονικά και η συνάντηση Γιώργου Γεραπετρίτη - Χακάν Φιντάν στο περιθώριο της Συνόδου του ΝΑΤΟ την Τετάρτη στις Βρυξέλλες είχε και ως στόχο να δείξει ότι δεν υπάρχει αλλαγή βηματισμού μετά το αποτέλεσμα των εκλογών.

Αν και η συνάντηση των δύο υπουργών ήταν κατ’› ιδίαν και εκδόθηκε μια λιτή ταυτόσημη ανακοίνωση και από τις δύο πλευρές, σύμφωνα με πληροφορίες, οι δύο υπουργοί δεν επιχείρησαν να ανοίξουν το μείζον θέμα που αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και εκτός απροόπτου δεν θα ανοίξει τέτοιο θέμα μέχρι τη συνάντηση των δύο ηγετών στην Αγκυρα. Μια συνάντηση που προγραμματίζεται να γίνει στις 12 ή 13 Μαΐου. Σε μια πολύ ευαίσθητη ισορροπία οι δύο πλευρές θέλουν να προστατεύσουν το κλίμα μη έντασης στο Αιγαίο και γνωρίζουν ότι η έναρξη συζήτησης για την υφαλοκρηπίδα με δεδομένη την απόσταση που χωρίζει τις δύο πλευρές θα οδηγούσε σε πρόωρο αδιέξοδο και θα φόρτιζε αρνητικά το κλίμα υπονομεύοντας αυτή την «κανονικότητα» στις διμερείς σχέσεις. Και βεβαίως δεν υπάρχει ούτε καν ως σκέψη αυτή τη στιγμή η υπογραφή κάποιου πιο θεσμικού-δεσμευτικού κειμένου μεταξύ των δύο πλευρών, όπως επιβεβαίωνε και διπλωματική πηγή μετά τη συνάντηση Γεραπετρίτη - Φιντάν.

Κανείς δεν έχει ψευδαισθήσεις πάντως ότι χωρίς να αντιμετωπιστεί ο πυρήνας των ελληνοτουρκικών διαφορών, αυτή η ηρεμία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις θα έχει ημερομηνία λήξης. Τουλάχιστον η Αθήνα θα ήθελε αυτή η στιγμή να καθυστερήσει όσο είναι δυνατόν… Στα θετικά αποτιμώνται πέραν της μηδενικής δραστηριότητας στο Αιγαίο, ο περιορισμός των μεταναστευτικών ροών προς τα νησιά, αλλά και η υλοποίηση του μέτρου διευκόλυνσης έκδοσης βίζας επιτόπου για πέντε ελληνικά νησιά (στα υπόλοιπα πέντε θα αρχίσει η εφαρμογή στο τέλος Απριλίου) όπου ήδη υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από Τούρκους τουρίστες λόγω και της γιορτής του Μπαϊράμ.

Η επίσκεψη στις ΗΠΑ

Το γεγονός ότι ο κ. Ερντογάν θα υποδεχθεί τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, όπως όλα δείχνουν, τρία 24ωρα μετά την επιστροφή του από την Ουάσινγκτον, όπου θα έχει στις 9 Μαΐου την πρώτη του συνάντηση με τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν λίγο προτού λήξει η θητεία του, εκτιμάται ότι μπορεί να επιδράσει θετικά στη διατήρηση της μη έντασης. Ο κ. Ερντογάν θα έχει στα χέρια του, όταν βρεθεί στον Λευκό Οίκο, ως θετικό πεπραγμένο τη συνεννόηση με την Ελλάδα, από την άλλη θα ακούσει με ιδιαίτερα καθαρό τρόπο τη σύσταση των Αμερικανών για «ήρεμα νερά» στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και αποφυγή κινήσεων που υπονομεύουν τη συνοχή της ΝΑ πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

Ο κ. Ερντογάν έχει μια σειρά πολύ σοβαρά ζητήματα να λύσει με τους Αμερικανούς, το θέμα στήριξης του YPG των Κούρδων στη Β. Συρία, τον αποκλεισμό της Τουρκίας από τα F-35, την ανησυχία των ΗΠΑ για τη συνεργασία του με τη Ρωσία και το Ιράν, το θέμα της Γάζας, αλλά και την ανάγκη για ένα θετικό μήνυμα προς την τουρκική οικονομία, ώστε να θελήσει να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο σε ό,τι αφορά τις σχέσεις με την Ελλάδα. Θα πρέπει να αναμένεται επίσης ότι από πλευράς του Αμερικανού προέδρου και λόγω των στενών σχέσεών του με το κυπριακό λόμπι, θα τεθεί στις συνομιλίες και το θέμα του Κυπριακού.

Στον δρόμο για τη συνάντηση της Αγκυρας υπάρχει ένας μεγάλος «σκόπελος» που αφορά ακριβώς το Κυπριακό, τόσο την προσπάθεια επανέναρξης των συνομιλιών, αλλά και σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει αυτό στις ευρωτουρκικές σχέσεις.

Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ επιμένει να θέτει ως προαπαιτούμενο για να συμμετάσχει στις συνομιλίες την αποδοχή ουσιαστικά της λύσης των δύο κρατών πριν καν ακόμη αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις.

Κανείς δεν επιθυμεί ένα πρόωρο ναυάγιο και η Λευκωσία μάλιστα είναι έτοιμη να εξαντλήσει κάθε περιθώριο κινήσεων καλής θέλησης, ώστε να υποχρεωθεί η τουρκική πλευρά να εγκαταλείψει την προϋπόθεση που θέτει για κυριαρχική ισότητα και ισότιμο διεθνές στάτους και να καθίσει στο τραπέζι των συνομιλιών. Ομως για τη Λευκωσία είναι εκτός συζήτησης αυτές οι κινήσεις καλής θέλησης που συζητά ο διεθνής παράγοντας, να άπτονται του πυρήνα του Κυπριακού και να αποτελεί συγκαλυμμένη, έμμεση αποδοχή των τουρκικών διχοτομικών θέσεων. Και επισημαίνει το παράδοξο να ζητούνται κινήσεις από τη Λευκωσία προκειμένου να πεισθεί απλώς ο κ. Τατάρ να επιστρέψει στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αντί να ασκούνται οι πιέσεις στον Τουρκοκύπριο ηγέτη.

Στις 17-18 Απριλίου, στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., αναμένεται να κορυφωθεί η διαπραγμάτευση προκειμένου οι εταίροι να αποφασίσουν το λεκτικό των Συμπερασμάτων για την Τουρκία. Ολοι θέλουν να στείλουν ένα θετικό μήνυμα στην Αγκυρα και στον κ. Ερντογάν ώστε να αναζωογονηθούν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, η συζήτηση για την Τελωνειακή Ενωση που έχει μεγάλη οικονομική σημασία για τον Τούρκο πρόεδρο να μπει ένα πλαίσιο στη στρατηγική συνεργασία Ε.Ε. - Τουρκίας και φυσικά να υπάρξει συνεννόηση για το Μεταναστευτικό.

Κυπριακό

Είναι προφανές ότι το Κυπριακό δεν μπορεί να είναι το «δώρο» της Ε.Ε προς την Τουρκία. Ομως επίσης είναι εξαιρετικά δύσκολο για την Κυπριακή Δημοκρατία και τον πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη να επιτρέψουν την αναβάθμιση των σχέσεων με την Τουρκία εάν αυτές δεν συνδεθούν ευθέως με το Κυπριακό, αλλά και με τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η Αγκυρα έναντι της Κύπρου.

Το σύνθετο αυτό ζήτημα συζητήθηκε και στην επίσκεψη του κ. Γεραπετρίτη στη Λευκωσία, ο οποίος είχε συνάντηση με τον κ. Χριστοδουλίδη και τον ομόλογό του Κωνσταντίνο Κόμπο την παραμονή της συνάντησής του με τον κ. Φιντάν, ενώ η Λευκωσία είναι σε αναζήτηση της «κίνησης καλής θέλησης» που ζητούν από την Κύπρο.

Στη Σύνοδο Κορυφής υπάρχει πίεση και από το Βερολίνο για «θετικό μήνυμα» προς την Τουρκία, αλλά εάν δεν βρεθεί ένα λεκτικό που να ικανοποιεί τη Λευκωσία, θα υπάρξει σοβαρή εμπλοκή. Συγχρόνως, όμως, ο κ. Ερντογάν, που μετά και τις εκλογές θα είναι «απολογούμενος» στην αντιπολίτευση για κάθε κίνησή του στο εξωτερικό, θα αντιδράσει σε μια διασύνδεση των ευρωτουρκικών με το Κυπριακό.

Αυτό τον «σκόπελο» θέλει να αποφύγει η Αθήνα, καθώς θα επιβάρυνε το κλίμα ενόψει της συνάντησης Μητσοτάκη - Ερντογάν, αποδεχόμενη όμως το γεγονός ότι η Λευκωσία έχει πολύ μικρά περιθώρια υποχωρήσεων.

Έκπληξη ο ισλαμιστής γιος του Ερμπακάν

Οι δημοτικές εκλογές της Τουρκίας δεν ανέδειξαν μόνο τον μεγάλο προσωπικό αντίπαλο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον θριαμβευτή στη μάχη της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, αλλά και το Νέο Κόμμα Ευημερίας (Yeniden Refah Partisi -YRP) του Φατίχ Ερμπακάν, το οποίο πλέον αμφισβητεί την πρωτοκαθεδρία του Ερντογάν στο μεγάλο συντηρητικό - ισλαμικό κομμάτι του εκλογικού σώματος - Σε έναν συντηρητικό - εθνικιστικό - ισλαμικό χώρο στον οποίο το ΑΚΡ και ο Ερντογάν κυριαρχούν τα τελευταία 23 χρόνια

Το YRP κατόρθωσε να συγκεντρώνει το 6,19% σε εθνικό επίπεδο στην πρώτη του αυτόνομη κάθοδο σε εκλογές, καθώς ιδρύθηκε το 2018 και στις τελευταίες προεδρικές εκλογές του 2023 είχε υποστηρίξει τον Ερντογάν για «εθνικούς λόγους».

Το κόμμα ιδρύθηκε το 2018 από τον Φατίχ Ερμπακάν, γιο του ιστορικού ηγέτη του συντηρητικού πολιτικού Ισλάμ της Τουρκίας Νετσμετίν Ερμπακάν, ο οποίος είχε ιδρύσει το Κόμμα Ευημερίας αποτελώντας τον ιδεολογικό μέντορα του ίδιου του Ερντογάν.

Ο Ν. Ερμπακάν ήταν μέλος της κυβέρνησης Ετζεβίτ στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και έγινε πρωθυπουργός το 1996 προτού οδηγηθεί σε παραίτηση από τον Στρατό. Ωστόσο, ο Ν. Ερμπακάν είναι ο εμπνευστής του Milli Görüs, του «Εθνικού Οράματος», μιας συντηρητικής ισλαμικής ιδεολογίας που οραματίζεται την αυτονομία της Τουρκίας και τη διατήρηση των παραδόσεων, την ενίσχυση του ρόλου της θρησκείας αλλά και την επέκταση της επιρροής της μέσω της κοινής κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή την ιδεολογία εξέφρασαν το ΑΚΡ αλλά και ο νεο-οθωμανισμός των κυβερνήσεων Ερντογάν.

Αυτή την κληρονομιά του πατέρα του και του Milli Görüs επιχειρεί τώρα να διεκδικήσει ο Φατίχ Ερμπακάν με το κόμμα του YRP, απειλώντας τη μονοπώλησή της από τον Τ. Ερντογάν. Το YRP πλέον είναι το τρίτο σε δύναμη κόμμα στην Τουρκία και το σημαντικό είναι ότι κέρδισε τον Δήμο της Σανλιούρφα, πόλης 2 εκατομμυρίων κατοίκων, και την περιφέρεια Γιοζγκάτ αλλά και 39 ακόμη δήμους και 19 κωμοπόλεις, κυρίως στην Ανατολία. Εξίσου σημαντικό, όμως, είναι ότι σε πολλές πόλεις και περιφέρειες αναδείχθηκε δεύτερο κόμμα, κρίνοντας ουσιαστικά τον νικητή και στερώντας τους δήμους αυτούς από το κυβερνών ΑΚΡ. Το YRP έφτασε το 23,4% στο Ικόνιο, το 19,8% στο Καϊσερί, το 33,5% στο Καχραμανμάρας, το 21,1% στο Ελάζιγ και το 17,8% στη Ριζούντα, παραδοσιακά προπύργια του Ερντογάν…

Η οικονομική κρίση και ο πληθωρισμός ήταν οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν στην ήττα του ΑΚΡ και του Ερντογάν στις δημοτικές εκλογές. Και η απειλή πλέον προέρχεται από τα δεξιά με το YRP, που απειλεί να αποσπάσει ένα σημαντικό μερίδιο του ΑΚΡ από το συντηρητικό - ισλαμικό εκλογικό σώμα. Και με δεδομένο ότι το ΑΚΡ και ο Ερντογάν δύσκολα μπορούν να στραφούν σε άλλα κοινωνικά στρώματα για να διευρύνουν τη βάση τους, το YRP αποτελεί σοβαρή απειλή την οποία πιθανότατα ο Ερτογάν που διακρίνεται για το ένστικτο πολιτικής επιβίωσης θα επιχειρήσει να ανατρέψει. Το YRP ασκεί έντονη κριτική στην κυβέρνηση σε θέματα που αφορούν την οικονομική πολιτική, την απασχόληση, τη διαφθορά και την οικογενειοκρατία στον δημόσιο τομέα, αλλά συγχρόνως στηρίζει την κυβέρνηση σε πρωτοβουλίες που αφορούν την εξωτερική πολιτική, την αντίθεση στους ΛΟΑΤΚΙ αλλά και τη διατήρηση των συντηρητικών και εθνικιστικών στερεοτύπων.

«Είμαστε Ανατολίτες»

Εξάλλου ένα από τα συνθήματα του Φ. Ερμπακάν είναι το «Είμαστε Ανατολίτες». Ο ίδιος συχνά κατηγορεί την κυβέρνηση για «φιλοδυτικό» προσανατολισμό, απέδωσε μάλιστα στην πρόσφατη φιλονατοϊκή πολιτική της Αγκυρας και την όχι και τόσο αποφασιστική στάση της έναντι του Ισραήλ για το θέμα της Γάζας την εκλογική ήττα του AKP.

Αυτή η τακτική του Ερμπακάν καθιστά το κόμμα του τον βασικό πόλο συγκέντρωσης της ψήφου διαμαρτυρίας των πολιτών που παραδοσιακά ψηφίζουν ΑΚΡ. Το YRP πλέον, μέσω των δήμων που ελέγχει, έχει τη δυνατότητα να απλωθεί σε ευρύτερα στρώματα μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών αλλά και με την πρόσληψη προσωπικού, επαναλαμβάνοντας έτσι το μεγάλο ξεκίνημα των δυνάμεων που προωθούσαν το «Εθνικό Οραμα» από τους δήμους που είχαν κερδίσει στις εκλογές το 1989 και το 1994.

Για τον Ερντογάν το YRP θα αποτελεί διαρκή απειλή, αλλά στο πρόσωπο του Ερμπακάν θα πρέπει να αναζητήσει έναν σύμμαχο αν επιχειρήσει πριν από το τέλος της θητείας του να δρομολογήσει την αλλαγή του Συντάγματος. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει ότι το νέο Σύνταγμα της χώρας δεν θα προβλέπει μόνο το δικαίωμα του προέδρου να διεκδικήσει περισσότερες από δύο θητείες και μείωση του ποσοστού για την εκλογή προέδρου στο 40%, αλλά θα συμπεριλάβει και νέες συντηρητικές προβλέψεις για θέματα που αφορούν τη θρησκεία, την ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα μειονοτήτων και κοινωνικών ομάδων. Και φυσικά η πίεση για προσανατολισμό προς Ανατολάς με μια εξωτερική πολιτική πιο αντιδυτική και με μεγαλύτερο ισλαμικό αποτύπωμα θα είναι διαρκής.