Εμπραχίμ Ραϊσί: Ποιος ήταν ο πρόεδρος του Ιράν που πέθανε σε συντριβή ελικοπτέρου
20.05.202422:47
Έχοντας διατελέσει Ανώτατος Δικαστής του Ιράν, ο Ραϊσί ήταν προστατευόμενος του Αγιατολάχ Χαμενεΐ και είχε συμμετοχή στη βίαιη καταστολή της εξέγερσης που προκάλεσαν οι φόνοι γυναικών από το καθεστώς
Συντηρητικός σιίτης, αφοσιωμένος υποστηρικτής του θρησκευτικού κανόνα στο Ιράν και πρώην Ανώτατος Δικαστής ήταν ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί, που σκοτώθηκε στα 63 του χρόνια την Κυριακή σε συντριβή ελικοπτέρου.
Ο Ραϊσί ήταν προστατευόμενος του ανώτατου ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και από πολλούς φερόταν ως ο πιθανότερος διάδοχός του. Ο ίδιος θεωρείται ότι είχε συμμετοχή σε μερικές από τις πλέον βίαιες περιπτώσεις καταστολής κατά των αντιπάλων της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Η προεδρία του Ραϊσί (ανέλαβε πρόεδρος του Ιράν τον Αύγουστο του 2021), σημαδεύτηκε από δύο πολύ σημαντικά γεγονότα: την πανεθνική εξέγερση του 20222, που προκάλεσαν γυναίκες και κορίτσια που ζητούσαν την κυριαρχία της Ισλαμικής Δημοκρατίας και τη βίαιη συντριβή του κινήματος από την κυβέρνηση, αλλά και τα όσα συμβαίνουν με τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, την ώρα που το Ιράν είχε με το Ισραήλ μακρά ιστορία μυστικών επιθέσεων.
Επέκτεινε σταθερά την περιφερειακή επιρροή του Ιράν
Στο πλαίσιο λειτουργίας του πολιτικού συστήματος του Ιράν, ο Ραϊσί, ως πρόεδρος δεν καθόριζε την πυρηνική ή περιφερειακή πολιτική της χώρας. Όμως, η κυβέρνηση που κληρονόμησε, συνέχισε να επεκτείνει σταθερά την περιφερειακή επιρροή της μέσω ενός δικτύου ομάδων παραστρατιωτικών αντιπροσώπων και ενός πυρηνικού προγράμματος που προχωρούσε ταχύτατα σε επίπεδα εμπλουτισμού ουρανίου οπλικού τύπου, μετά και την έξοδο των Ηνωμένων Πολιτειών από την πυρηνική συμφωνία που είχε συναφθεί με την Τεχεράνη.
Ο Ραϊσί ενέκρινε και στήριξε και τις δύο πολιτικές, θεωρώντας ότι ήταν απαραίτητες για το Ιράν, με στόχο να διατηρήσει την επιρροή του στην περιοχή και να ασκήσει πίεση στη Δύση.
Ο θάνατός του ήρθε σε μία περίοδο έντονης αντιπαράθεσης στη Μέση Ανατολή, μετά τη στρατιωτική επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα, ως απάντηση για τις επιθέσεις που διεξήγαγε η Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.
Δικαστής στη νεοσύστατη Ισλαμική Δημοκρατία
Ο Ραϊσί γεννήθηκε στην πόλη Μασχάντ, στα βορειοανατολικά, από οικογένεια κληρικών και σπούδασε στη διάσημη ιερατική σχολή της χώρας στο Κουμ. Ως 18χρονος μετείχε στην ισλαμική επανάσταση του 1979, που ανέτρεψε τον σάχη του Ιράν. Δύο χρόνια αργότερα έγινε δικαστής στην τότε νεοσύστατη Ισλαμική Δημοκρατία και έκτοτε, η άνοδός του στο πολιτικό στερέωμα της χώρας ήταν διαρκής.
Ο Ραϊσί φόρεσε το μαύρο τουρμπάνι του κληρικού, το οποίο προορίζεται για τους «σαγίντ» ή τους ανθρώπους που ανάγουν την καταγωγή τους στον Προφήτη Μωάμεθ. Ήδη, το μαύρο τουρμπάνι είχαν φορέσει ο Χαμανεΐ και ο προκάτοχός του Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, ιδρυτής της ισλαμικής επανάστασης.
Κορυφαίος υποψήφιος για τη διαδοχή του Χαμενεΐ
Ο θάνατος του Ραϊσί έρχεται σε μία περίοδο που στο προσκήνιο βρίσκεται το ζήτημα της διαδοχής του Ιράν. Ο Χαμενεΐ είναι ήδη 85 ετών και η υγεία του είναι εύθραυστη. Η επιλογή του διαδόχου του είναι μια αδιαφανής διαδικασία πολιτικών ανταγωνισμών. Το Σύνταγμα της χώρας προβλέπει ότι ο ανώτατος ηγέτης θα επιλεγεί από ένα εκλεγμένο σώμα κληρικών που ονομάζεται Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων.
Κορυφαίος υποψήφιος για τον ρόλο του ανώτατου ηγέτη θεωρούνταν ο Ραϊσί, που είχε την εύνοια της σκληροπυρηνικής παράταξης. Πλέον, ο θάνατός του θεωρείται ότι θα ανοίξει τον δρόμο για τον γιο του Αχιατολάχ Χαμενεϊ, Μοτζταμπά, που είναι ένας σκληροπυρηνικός κληρικός, με επιρροή, και που ήδη βοηθά στη διοίκηση του γραφείου του πατέρα του.
Ο Ραϊσί θεωρείται ότι ήταν πιστός εκτελεστής των πολιτικών του Χαμανεϊ και ότι διευκόλυνε την αυξανόμενη δύναμη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης στην πολιτική και την οικονομία του Ιράν.
«Εσωτερικός άνθρωπος του καθεστώτος»
Η Σανάμ Βακίλ, διευθύντρια του Clatham House στο πρόγραμμα για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική δήλωσε στους New York Times ότι ο Ραϊσί δεν απέπνεε χάρισμα. «Οι ομιλίες του δεν κινητοποιούσαν κόσμο στους δρόμους. Εκτελούσε πολιτική. Πάνω απ’ όλα ήταν ένας εσωτερικός άνθρωπος του καθεστώτος. Ήταν ένας ιδεολόγος που δούλευε μέσα στο σύστημα και μέσω του συστήματος».
Οι υποστηρικτές του Ραϊσί, ανάμεσά τους συντηρητικοί ειδήμονες στα κρατικά μέσα ενημέρωσης, τον επαινούσαν για την επαναφορά αυστηρών θρησκευτικών και κοινωνικών κανόνων, τη δυσανεξία του στη διαφωνία και τη στροφή της πολιτικής του Ιράν, υπέρ της απομάκρυνσης από τη Δύση και της μεγαλύτερης δέσμευσης με τη Ρωσία και την Κίνα.
Από το 2016 έως το 2019, ο Ραϊσί ήταν στο τιμόνι της Astan Quds Razavi, ενός ισχυρού θρησκευτικού ομίλου πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων υπό τον έλεγχο του Χαμενεΐ και πιστεύεται ότι αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές πλούτου του.
Το 2019, ανέλαβε ανώτατος δικαστής. Κατά τη διάρκεια της θητείας του επέβλεψε μερικές από τις πλέον βίαιες καταστολές σε βάρος διαφωνούντων. Τον Νοέμβριο του 2019, τουλάχιστον 500 άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια πανεθνικών διαμαρτυριών κατά της αύξησης της τιμής των καυσίμων. Τότε, οι δικαστές συνέλαβαν ακτιβιστές, δημοσιογράφους, δικηγόρους και πολίτες με διπλή υπηκοότητα.
Εξελέγη πρόεδρος ως υποψήφιος κατά της διαφθοράς
Το 2021 έγινε πρόεδρος. Οι εκλογές θεωρήθηκαν ότι ήταν στημένες με στόχο να εξασφαλίσουν τη νίκη του. Ήδη, οι πιο ισχυροί αντίπαλοί του είχαν αποκλειστεί.
Εμφανιζόμενος στην προεκλογική εκστρατεία ως ο υποψήφιος κατά της διαφθοράς, αντίπαλοι της κυβέρνησης και διεθνείς ομάδες δικαιωμάτων καταδίκασαν την ανάληψη της προεδρίας του. Οι ομάδες δικαιωμάτων αναφέρονταν στο ιστορικό του Ραϊσί ως μέλους τετραμελούς επιτροπής που διέταξε την χωρίς δίκη εκτέλεση 5.000 πολιτικών αντιφρονούντων το 1988, όταν τελείωσε ο πόλεμος Ιράν – Ιράκ. Ο Ραϊσί δεν αρνήθηκε ότι ήταν μέλος της επιτροπής. Σε ομιλία του είπε ότι ήταν κατώτερος αξιωματούχος που διορίστηκε στον ρόλο από τον ανώτατο ηγέτη εκείνης της εποχής.
«Διπλωματία της αντίστασης»
Ο Ραϊσί ανέλαβε την εξουσία τρία χρόνια αφότου ο Ντόναλντ Τραμπ, ως πρόεδρος των ΗΠΑ ανακοίνωσε την αποχώρηση της Ουάσινγκτον από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν με τις μεγάλες δυνάμεις. Στη συνέχεια, ο Τραμπ επέβαλε σκληρές οικονομικές κυρώσεις στην Τεχεράνη, πλήττοντας τις πωλήσεις πετρελαίου και τις τράπεζες. Ένα χρόνο αργότερα, αφού το Ιράν απέτυχε να καρπωθεί τα οφέλη της πυρηνικής συμφωνίας, επέστρεψε στον εμπλουτισμό ουρανίου σε επίπεδο σχεδόν οπλικού επιπέδου.
Όταν ο Ραϊσί έγινε πρόεδρος υποσχέθηκε να ακολουθήσει τη «διπλωματία της αντίστασης», βάσει της οποίας θα υπήρχε περιφρόνηση προς τη Δύση, αλλά θα ήταν ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις, ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ, για την επιστροφή σε πυρηνική συμφωνία, με στόχο και την άρση των κυρώσεων. Όμως, οι πολύμηνες διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν το φθινόπωρο του 2021, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία με την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Ως πρόεδρος, αυτό που πέτυχε σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής ήταν η αποκατάσταση των δεσμών του Ιράν με τη Σαουδική Αραβία, που ήταν ο μακροχρόνιος περιφερειακός του αντίπαλος. Το 2023, τα δύο κράτη υπέγραψαν συμφωνία στο Πεκίνο για την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων. Η συμφωνία, αν και συμβολική σε μεγάλο βαθμό, θεωρήθηκε ως το κλειδί για την εκτόνωση της περιφερειακής τους αντιπαλότητας.
Προτεραιότητα στις στενότερες σχέσεις με Ρωσία και Κίνα
Ο Ραϊσί έδωσε προτεραιότητα στη σφυρηλάτηση στενότερων σχέσεων με τη Ρωσία και την Κίνα και στην απομάκρυνση από τη Δύση, αφού, όπως έλεγε, το Ιράν δεν θα μπορούσε να εμπιστευτεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη μετά την κατάρρευση της πυρηνικής συμφωνίας.
Η κυβέρνησή του κατέληξε σε μια τεράστια συμφωνία, διάρκειας 25 ετών, με την Κίνα, σε οικονομικό, ασφαλιστικό και στρατιωτικό επίπεδο. Το Ιράν συμφώνησε να πουλά στο Πεκίνο πετρέλαιο με έκπτωση, ως αντάλλαγμα σε επενδύσεις 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Ιράν από κινεζικές εταιρείες σε ένα ευρύ φάσμα τομέων.
Παράλληλα, πραγματοποιούσε συχνά ταξίδια στη Μόσχα, για να συναντήσει τον Βλαντίμιρ Πούτιν, με κύριο αντικείμενο των επαφών θέματα ασφαλείας και στρατιωτικές σχέσεις. Το Ιράν έχει πουλήσει drone στη Ρωσία, η οποία τα χρησιμοποίησε στον πόλεμό της στην Ουκρανία, αν και ο Ραϊσί έχει αρνηθεί αυτόν τον ρόλο.
Διαλυμένη οικονομία και καταπίεση
Σε εσωτερικό επίπεδο, η κληρονομιά του θεωρείται ότι θα αμφισβητηθεί, καθώς επί των ημερών του η χώρα βρέθηκε σε βαθιά οικονομική ύφεση, λόγω των διεθνών κυρώσεων και της υψηλής ανεργίας. Η οικονομία της χώρας θεωρείται διαλυμένη, ενώ το καθεστώς ακόμη πιο καταπιεστικό, όπου καμία φωνή διαμαρτυρίας δεν είναι ανεκτή.
Πέραν του νομίσματος, που έπεσε σε χαμηλό ρεκόρ, η κλιματική κρίση και η κακοδιαχείριση έκαναν ακόμη πιο έντονο το πρόβλημα της λειψυδρίας, ενώ τον Ιανουάριο του 2024, το Ιράν βίωσε την πιο θανατηφόρα τρομοκρατική επίθεση από το 1979, οπότε και υπήρξε η ίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Το κίνημα της μαντίλας
Ο Ραϊσί ήταν επίσης αυτός που επέβλεψε τη βίαιη καταστολή των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που ξέσπασαν το 2022, μετά τον θάνατο της 22χρονης, κουρδικής καταγωγής, Μαχσά Αμινί από την αστυνομία ηθικής τάξης στο Ιράν. Τότε, ο θάνατός της πυροδότησε διαδηλώσεις με επικεφαλής γυναίκες που έβγαλαν τις μαντίλες τους και ζήτησαν την ανατροπή της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Πολλές Ιρανές δεν υπάκουσαν στον υποχρεωτικό κανόνα του χιτζάμπ και για πάνω από έναν χρόνο έκαναν δημόσιες εμφανίσεις χωρίς να καλύπτουν τα μαλλιά τους. Ο Ραϊσί ανακοίνωσε την άνοιξη ότι επρόκειτο να επαναφέρει τον κανόνα. Τον Απρίλιο, η κυβέρνηση έβγαλε και πάλι στους δρόμους την αστυνομία ηθικής, που υποτίθεται ότι είχε καταργηθεί, και πολλές συλλήψεις γυναικών έγιναν με βίαιο τρόπο.
Καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Το 2019 οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις στον Ραϊσί για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ στη συνέχεια των κυνήγησαν.
Τον Δεκέμβριο του 2023, ο Ραϊσί ακύρωσε μια επίσκεψη στα Ηνωμένα Έθνη στη Γενεύη εν μέσω ανησυχιών ότι θα τον συνελάμβαναν για τον φερόμενο ρόλο του στις μαζικές εκτελέσεις του 1988, επειδή η Σουηδία είχε ασκήσει δίωξη σε έναν πιο νεαρό αξιωματούχο της ιρανικής δικαιοσύνης για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Ωστόσο, φρόντιζε κάθε χρόνο να βρίσκεται στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, εκφωνώντας πύρινες ομιλίες που κατηγορούσαν τους ξένους εχθρούς για τις διαφωνίες στο Ιράν, ενώ παρουσίαζε τη χώρα του ως πρότυπο χρηστής διακυβέρνησης και ως υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στην προσωπική του ζωή, ο Ραϊσί ήταν παντρεμένος με την Τζαμιλέ Αλαμολχοντά, καθηγήτρια φιλοσοφίας και εκπαίδευσης στο πανεπιστήμιο και κόρη ενός εξαιρετικά σκληροπυρηνικού κληρικού με επιρροή. Το ζευγάρι απέκτησε δύο κόρες και τουλάχιστον ένα εγγόνι.