Ο γιατρός των αστροναυτών είναι Έλληνας - Ζει στη Γη, εργάζεται στη... Σελήνη
15.08.202413:39
O 37χρονος ερευνητής από τη Λάρισα Αδριανός Γολέμης εργάζεται στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών της ESA, παρακολουθώντας την υγεία των πληρωμάτων πριν και μετά τις διαστημικές αποστολές - Ο νέος ρόλος του επικεντρώνεται στην ιατρική παρακολούθηση των επανδρωμένων αποστολών για τον διαστημικό σταθμό που πρόκειται να τεθεί σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη και να αποτελέσει τη βάση για μελλοντικά ταξίδια στον Αρη
Το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουλίου, ο κ. Αδριανός Γολέμης, γιατρός στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), ανυπομονούσε να τελειώσει την εργασία του στο νοσοκομείο της Τουλούζης στη Γαλλία, για να παρακολουθήσει, όπως δισεκατομμύρια άλλοι, την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι.
Δεν πρόλαβε να ακούσει τον Ολυμπιακό Ύμνο, που πάντα τον συγκινεί, ούτε να δει την είσοδο της ελληνικής αποστολής. Απόλαυσε όμως, όσο του επιτρέπουν οι υποχρεώσεις του στο νοσοκομείο, την εντυπωσιακή τελετή και τους Αγώνες και ιδίως τις διακρίσεις που πετυχαίνουν οι Ελληνες. Ο ίδιος έχει καταγράψει μία εξαιρετική διάκριση στο επιστημονικό παλμαρέ του, κατακτώντας το 2022 μία από τις 25 θέσεις Ευρωπαίων αστροναυτών στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, ανάμεσα σε 22.523 υποψήφιους.
Πρόκειται και για μία αναμφισβήτητη εθνική επιτυχία, δεδομένου ότι είναι ο πρώτος και μοναδικός Ελληνας που πέρασε με επιτυχία τα έξι απαιτητικά στάδια της διαδικασίας επιλογής Ευρωπαίων αστροναυτών. Ως γιατρός του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αστροναυτών (European Astronaut Centre, EAC) της ESA ο κ. Γολέμης τα τελευταία έξι χρόνια παρακολουθεί την υγεία των αστροναυτών κατά την προετοιμασία τους πριν από την αποστολή τους, για όσο χρόνο βρίσκονται στο Διάστημα, καθώς και μετά την επιστροφή τους στη Γη. Πλέον όμως μπορεί να αναμένει και τη δική του σειρά να βρεθεί στο Διάστημα, όπως ονειρευόταν από παιδί. Μπορεί να στελεχώσει κάποια στιγμή τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (International Space Station, ISS) ή να συμμετάσχει σε μελλοντικές αποστολές που σχεδιάζει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος στη Σελήνη. Μπορεί να γίνει ο πρώτος Ελληνας αστροναύτης.
«Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι με εντυπωσίασε. Με συνέδεσε με τη δική μας Τελετή Εναρξης, στην Αθήνα. Ήμουν 17 χρόνων. Η στιγμή της live σύνδεσης από το ΟΑΚΑ το βράδυ της 13ης Αυγούστου 2004 με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) και το τριμελές πλήρωμά του έχει μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη μου. Και φυσικά ούτε καν μπορούσα να φανταστώ τότε ότι θα εργαζόμουν κάποτε γι’ αυτό το πρόγραμμα» λέει ο κ. Γολέμης, μιλώντας στο «ΘΕΜΑ».
Εργάζεται... στη Σελήνη
Η συνομιλία μας πραγματοποιήθηκε νωρίς το πρωί πριν ξεκινήσει τη δουλειά του στο Νευρολογικό Τμήμα του νοσοκομείου της Τουλούζης. Πρόκειται για μία ήρεμη περίοδο, όπως την προσδιορίζει, «ένα διάλειμμα από το απαιτητικό πρόγραμμα που συνεπάγεται κάθε προετοιμασία αστροναύτη». Στην πρωτεύουσα της ευρωπαϊκής αεροδιαστημικής βιομηχανίας, όπως θεωρείται η Τουλούζη, στην πραγματικότητα διάλειμμα από το Διάστημα δεν γίνεται ποτέ. Ο 37χρονος Ελληνας επιστήμονας βρίσκεται μεν στη Γη, αλλά εργάζεται... στη Σελήνη.
«Σχεδιάζουμε τα ιατρικά πρωτόκολλα που θα χρειαστούν τα πληρώματα και οι επανδρωμένες αποστολές για τον διαστημικό σταθμό που θα είναι σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη.
Μέχρι τώρα έχουμε διαστημικούς σταθμούς σε τροχιά γύρω από τη Γη. Ο σταθμός που κατασκευάζεται για να μπει σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη θα είναι μια μεγάλη πρόκληση σε όλα τα επίπεδα. Καταρχάς θα υποστηρίζει τις επανδρωμένες αποστολές που θα στείλει η NASA στο Φεγγάρι και στη συνέχεια θα υποστηρίζει τις επανδρωμένες βάσεις που θα δημιουργηθούν εκεί και πολύ αργότερα τα ταξίδια στον Αρη. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται ιατρική αυτονομία για τα πληρώματα, σε σχέση με όσα εφαρμόζονται τώρα. Δεν θα είναι μια σύντομη, ολιγοήμερη διαμονή, αλλά κάτι πιο μακροπρόθεσμο. Για παράδειγμα, σήμερα από τους διαστημικούς σταθμούς γύρω από τη Γη, μπορεί να επαναπατριστεί αστροναύτης για ιατρικούς λόγους μέσα σε 48 ώρες. Από τον διαστημικό σταθμό της Σελήνης, όμως, θα απαιτούνται περισσότερες ημέρες, κάτι που θα πολλαπλασιάζει και τους κινδύνους. Εμείς εργαζόμαστε επάνω σε αυτό, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους και να διασφαλίσουμε την υγεία των αστροναυτών», εξηγεί ο κ. Γολέμης.
Ο Αδριανός Γολέμης (στο κέντρο). Τέρμα αριστερά διακρίνεται
η Ιταλίδα αστροναύτης Σαμάνθα Χριστοφορέτι
Η σεληνιακή σκόνη
Μία από τις ιατρικές προκλήσεις είναι, για παράδειγμα, η επίπτωση της σεληνιακής σκόνης, η οποία είναι κολλώδης, διεισδυτική και διαβρωτική, στον ανθρώπινο οργανισμό τόσο κατά την παραμονή των αστροναυτών εκεί όσο και μετά την επιστροφή τους. «Γνωρίζουμε σήμερα πολλά για τις μοριακές και κυτταρικές αλλαγές στο σώμα των αστροναυτών. Γνωρίζουμε ότι η μεγάλης διάρκειας παραμονή των αστροναυτών σε συνθήκες φαινομενικής έλλειψης βαρύτητας προκαλεί μυϊκή ατροφία και οστεοπόρωση. Επίσης, επηρεάζεται η οπτική τους οξύτητα, η οποία συνήθως αποκαθίσταται μετά από κάποιους μήνες στη Γη. Πρόκειται για το Σύνδρομο SANS, Spaceflight Associated Neuro-ocular Syndrome. Νεότερες μελέτες έδειξαν ότι υπολειτουργεί και το ανοσοποιητικό σύστημα. Η επίδραση της σεληνιακής σκόνης είναι ένα νέο πεδίο. Μελετούμε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα για τη σεληνιακή σκόνη και προσπαθούμε να διαχειριστούμε ή και να προλάβουμε τις πιθανές επιπτώσεις», λέει ο 37χρονος επιστήμονας.
Η φράση του Ελληνα αστροφυσικού Διονύση Σιμόπουλου, «η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο», τον συνοδεύει στην επιστημονική διαδρομή του στο Διάστημα και είναι το καύσιμο που δίνει ενέργεια στις αναζητήσεις και την έρευνά του. «Το ερευνητικό κέρδος από το πεδίο του Διαστήματος και των αστροναυτών στο πεδίο της υγείας είναι τεράστιο, αλλά δεν γίνεται ορατό άμεσα. Οι αστροναύτες αναλαμβάνουν μέσα από τη συμμετοχή τους σε αποστολές να φέρουν εις πέρας συγκεκριμένα πειράματα, αλλά την ίδια στιγμή αποτελούν και οι ίδιοι μοναδικά πειραματόζωα. Ο,τι συμβαίνει στον οργανισμό τους στο Διάστημα έχει ένα μοναδικό γήινο αποτύπωμα», περιγράφει.
Πρόσφατα άλλωστε δημοσιοποιήθηκε ότι ομάδα αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αξιοποιεί τη μικροβαρύτητα για να αποκρυπτογραφήσει τα μυστικά του καρκίνου. Η «επιταχυνόμενη γήρανση» που συντελείται στο Διάστημα επιτρέπει την ταχύτερη απόκτηση γνώσης συγκριτικά με τη μελέτη στα γήινα επιστημονικά εργαστήρια, ενώ δίνει την ευκαιρία για τη διερεύνηση των προκαρκινικών καταστάσεων και την προσπάθεια εντοπισμού του καρκίνου πριν εκδηλωθεί η νόσος.
Οι αποστολές
Εχοντας συμμετάσχει σε έξι ευρωπαϊκές αποστολές και υποστηρίξει ιατρικά ισάριθμους αστροναύτες από τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, τη Δανία και τη Σουηδία, ο κ. Γολέμης γνωρίζει πια αρκετά καλά τη διαδικασία της προετοιμασίας που θα τον αφορά στο μέλλον και ως αστροναύτη. «Η προετοιμασία ξεκινά ένα χρόνο πριν από την αποστολή. Πραγματοποιούμε ιατρικά τεστ και εποπτεύουμε τα ιατρικά και βιολογικά πειράματα που θα διεξαγάγει η αποστολή. Οσο πλησιάζουμε στην εκτόξευση, βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη φόρτιση και αγωνία. Εχουμε αναπτύξει μια προσωπική σχέση με τον/την αστροναύτη που έχουμε αναλάβει. Προσωπικά, αισθάνθηκα έντονα αυτό το συναίσθημα σε όλες τις περιπτώσεις. Ημουν ως γιατρός κοντά τους επί μήνες, αλλά και ο τελευταίος άνθρωπος που τους έβλεπε πριν αναχωρήσουν, να βρίσκονται στην κορυφή μιας ρουκέτας που απογειώνεται. Εκεί άφηνα τον ρόλο του γιατρού και τους χαιρετούσα ως Αδριανός με μια φράση αγαπημένη που διάλεγα για τον καθένα με βάση την κοινή μας πολύμηνη διαδρομή», περιγράφει την επαγγελματική του ρουτίνα ως γιατρoύ αποστολών στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών της ΕSA.
Ο Αδριανός Γολέμης εκπαιδεύεται για να στελεχώσει στο μέλλον τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ή ακόμη και να συμμετάσχει σε μελλοντικές αποστολές στη Σελήνη
Μετά την επιτυχή εκτόξευση η ιατρική παρακολούθηση και υποστήριξη συνεχίζεται με τηλεϊατρική από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών στην Κολωνία, την έτερη ευρωπαϊκή πόλη που μαζί με την Τουλούζη βρίσκονται στον παγκόσμιο διαστημικό χάρτη. Κάθε ιατρική αποστολή ολοκληρώνεται με την προετοιμασία των αστροναυτών για την προσεδάφιση ή προσθαλάσσωση, που επικεντρώνεται στην προσαρμογή του σώματός τους μετά την περίοδο της έλλειψης βαρύτητας. Συνήθως εμφανίζουν, όπως λέει, ορθοστατική υπόταση, ζάλη ή αποπροσανατολισμό τις πρώτες ημέρες.
Η περίοδος της αποκατάστασης διαρκεί περίπου έξι μήνες, διάστημα κατά το οποίο αποκαθίσταται η μυϊκή μάζα και η πυκνότητα των οστών.
Η πρόσφατη, έκτη, αποστολή του να υποστηρίξει αστροναύτη σουηδικής διαστημικής ομάδας, τον Μάρκους Βαντ, ολοκληρώθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο. Και ο κ. Γολέμης μετακινήθηκε από την Κολονία στην Τουλούζη, όπως έκανε και στις προηγούμενες αποστολές. Στη διαδρομή του βρίσκεται όμως συχνά η Ελλάδα. Αλλωστε στη Λάρισα βρίσκεται η οικογένειά του, στη Θεσσαλονίκη φίλοι από τα χρόνια των σπουδών του στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ, στην Αθήνα συνάδελφοι από το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος.
«Είναι τιμή...»
«Η επιτυχία μου στην τελευταία επιλογή αστροναυτών της ESA είναι ιδιαίτερη τιμή, καθώς αποτελεί την πρώτη τέτοια επιτυχία από τη χώρα μας. Είμαστε χαρούμενοι επειδή ανοίγει ένα μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας για την Ελλάδα, τους επιστήμονές της και τις εταιρείες της στα επόμενα χρόνια και αδημονούμε μαζί με τους αρμόδιους φορείς να φέρουμε τη χώρα ανάμεσα στους πρωτοπόρους. Είμαστε σε μια περίοδο που όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, η μία μετά την άλλη, εισέρχονται στο Διάστημα και οργανώνουν αποστολές», λέει ο 37χρονος επιστήμονας. Ο ενθουσιασμός του για το τι μπορεί να καταφέρει η Ελλάδα δεν κρύβεται: «Μαζί με τα επιστημονικά και εκπαιδευτικά οφέλη, το άμεσο οικονομικό όφελος μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για την εξερεύνηση του Διαστήματος. Ευρωπαϊκή μελέτη του 2022 έδειξε ότι για κάθε 1 ευρώ που επενδύει μια χώρα στις αποστολές αστροναυτών και ρομποτικής εξερεύνησης επιστρέφονται 3,4 έως 3,8 ευρώ. Δημιουργούνται θέσεις εργασίας, μένουν οι επιστήμονες στη χώρα και αναπτύσσεται τεχνολογία για το Διάστημα, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται στη Γη. Τα GPS που αναπτύχθηκαν για τους δορυφόρους αρχικά και οι κάμερες που έχουμε τώρα στα κινητά μας είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Και φυσικά όσα αναφέραμε για το ιατρικό αποτύπωμα».
Το 2022 κατέκτησε μία από τις 25 θέσεις Ευρωπαίων αστροναυτών στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, ανάμεσα σε 22.523 υποψήφιους
Αυτή τη στιγμή σε διαστημική πορεία βρίσκονται η Ουγγαρία, η οποία ετοιμάζεται για την πρώτη της αποστολή, η Τουρκία, η Αυστρία, η Τσεχία, η Πολωνία. «Είναι βέβαιο ότι και η Ελλάδα, που βρίσκεται σε αναπτυξιακή πορεία, θα μπορούσε να επενδύσει πόρους στη βιομηχανία του Διαστήματος. Είναι μια εξόχως ανταποδοτική επένδυση. Οσο περισσότερο επενδύει μια χώρα στο Διάστημα, τόσο περισσότερα αντισταθμιστικά συμβόλαια τεχνολογίας λαμβάνει και δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και νέους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας», εξηγεί.
Πολλοί Ελληνες
Είναι πολύ ενθαρρυντικό ότι ήδη πολλοί Ελληνες επιστήμονες που συμμετέχουν σε καταρτισμένες ομάδες που έχουν συνεισφέρει σε πειράματα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και σε επίγεια «διαστημικά ανάλογα», δηλαδή σε σημεία που επιλέγονται ως χώροι προσομοίωσης του Διαστήματος. Επιβεβαιώνουν βεβαίως τον κανόνα του άξιου έμψυχου δυναμικού εκτός χώρας και το ισχυρό ρεύμα brain drain που δεν αναστρέφεται εύκολα.
Στα 27 του χρόνια βρέθηκε στον Σταθμό Concordia στην Ανταρκτική όπου εργάστηκε για ένα έτος
ως ιατρός-ερευνητής, κουβαλώντας όμως πάντα μαζί του την Ελλάδα
«Η τεχνολογία, η επιστήμη και ο πολιτισμός είναι το μέλλον. Ως Ελληνες έχουμε το πλεονέκτημα του πλούσιου παρελθόντος και αυτό θα μας ανοίγει πάντα ορίζοντες για το μέλλον. Είναι μια πρόκληση το Διάστημα που πρέπει να αδράξουμε ως χώρα», λέει. Οπως είδε και ο ίδιος, στα 27 του χρόνια, την πρόταση της ESA να στελεχώσει τον απομονωμένο Σταθμό Concordia στην Ανταρκτική. Εκεί εργάστηκε για ένα έτος ως ιατρός-ερευνητής, μελετώντας την επίδραση των ακραίων συνθηκών διαβίωσης στον ανθρώπινο οργανισμό και στην ψυχολογία. «Ηταν μια πρόκληση που επιβεβαίωσε την απόφασή μου να τολμήσω να ασχοληθώ με ό,τι με ενέπνεε από παιδί. Η Ιατρική ήταν η αφετηρία. Είχα την υποστήριξη της οικογένειάς μου και το τόλμησα, κατακτώντας τελικά μια ισορροπία ζωής», περιγράφει την πορεία του, κοιτάζοντας πάντα ψηλά και πάντα έτοιμος να κατακτήσει το άπειρο του Διαστήματος.