Μετά τις δηλώσεις Τραμπ, η Κομισιόν σχεδιάζει την αμυντική ένωση της Ευρώπης

Το πιο φιλόδοξο σχέδιο για μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική άμυνας και ασφάλειας στην ιστορία της, παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μετά από χρόνια συζητήσεων σχετικά με την ικανότητα της Ε.Ε. να αναπτύξει μια πραγματική και αυτόνομη ευρωπαϊκή αμυντική οντότητα και την στενότερη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Ζητήματα τα οποία κρίνονται, τόσο στις Βρυξέλλες, όσο και στο Βερολίνο και το Παρίσι, ως πιο σημαντικά για το μέλλον της Ένωσης, από όσο η κρίση στην Ευρωζώνη. Το νέο ταμείο για την άμυνα που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στοχεύει στην αποδέσμευση κονδυλίων για την έρευνα σε νέες τεχνολογίες και την κοινή δράση ευρωπαϊκών δυνάμεων εφόσον κριθεί απαραίτητο, θέτοντας τις βάσεις για τις συζητήσεις ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα κράτη -μέλη για το πως μπορεί να εξελιχθεί η άμυνα και η ασφάλεια της Ε.Ε των 27 κρατών-μελών μετά το 2025. 

Η πρόταση της Κομισιόν αποτελεί την συνέχεια των εξαγγελιών του προέδρου Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ, ο οποίος ήδη από το 2016, μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υπογράμμιζε ότι «αν εμείς οι Ευρωπαίοι δεν εγγυηθούμε την ασφάλειά μας, κανείς δεν πρόκειται να το κάνει για εμάς». Η συγκεκριμένη πρόταση έλαβε νέα ώθηση τους τελευταίους μήνες, τόσο μετά την απόφαση των Βρετανών πολιτών για έξοδό της χώρας τους από την Ε.Ε. - μια χώρα η οποία έθετε πάντοτε εμπόδια στην προσπάθεια αμυντικής συνεργασίας της Ε.Ε.-, όσο και από την εκλογή του νέου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος κατηγορεί κράτη-μέλη της Ένωσης ότι δεν δαπανούν αρκετά κονδύλια για την ασφάλειά τους. Η ίδια η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ είχε καλέσει τους Ευρωπαίους να αναλάβουν οι ίδιοι την τύχη της ασφάλειας της Ε.Ε., μια πρόταση που βρίσκει σύμφωνο το Παρίσι, αλλά και τη Ρώμη και την Μαδρίτη. 

Τα τρία σενάρια που προτείνει η Κομισιόν

Οι ηγέτες της Ε.Ε. θα συναντηθούν στην Πράγα στις 9 Ιουνίου για να συζητήσουν τον τρόπο αξιοποίησης των δυνατοτήτων που παρέχουν οι Συνθήκες για την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της άμυνας. Η Επιτροπή συμβάλει στη συζήτηση αυτή και στην ευρύτερη πανευρωπαϊκή συζήτηση για την άμυνα, σκιαγραφώντας τρία πιθανά σενάρια για το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας.

1. Εθελοντική συνεργασία των κρατών μελών

Σύμφωνα με ένα σενάριο «συνεργασίας στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας», τα κράτη μέλη θα αποφασίζουν σχετικά με την ανάγκη συνεργασίας στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας σε εθελοντική και κατά περίπτωση βάση, ενώ η ΕΕ θα εξακολουθήσει να συμπληρώνει τις εθνικές προσπάθειες. Η συνεργασία στον τομέα της άμυνας θα ενισχυθεί, αλλά η συμμετοχή της ΕΕ στις πιο απαιτητικές επιχειρήσεις θα παραμείνει περιορισμένη. Το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας θα συμβάλει στην ανάπτυξη ορισμένων νέων κοινών ικανοτήτων, αλλά τα κράτη μέλη θα εξακολουθήσουν να έχουν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών ανάπτυξης αμυντικών ικανοτήτων και τη σύναψη συμβάσεων σε ατομικό επίπεδο. Η συνεργασία ΕΕ‒ΝΑΤΟ θα διατηρήσει τη σημερινή μορφή και δομή της.
    

2. Αυξημένη συνεργασία σε συγκεκριμένους τομείς άμυνας και ασφάλειας 

Σύμφωνα με ένα σενάριο μιας πιο φιλόδοξης με «επιμερισμένης ασφάλειας και άμυνας», τα κράτη μέλη θα συγκεντρώσουν ορισμένους οικονομικούς και επιχειρησιακούς πόρους, έτσι ώστε να ενισχύσουν την αλληλεγγύη στον τομέα της άμυνας. Επίσης, η ΕΕ θα δραστηριοποιηθεί πιο ενεργά για την προστασία της Ευρώπης εντός και εκτός των συνόρων της. Μπορεί να αναλάβει σημαντικότερο ρόλο σε τομείς όπως η ασφάλεια του κυβερνοχώρου, η προστασία των συνόρων ή η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, και να ενισχύσει τη διάσταση άμυνας και ασφάλειας εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ όπως η ενέργεια, η υγεία, τα τελωνεία ή το διάστημα. Αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με πολιτική βούληση για δράση, καθώς και με τη λήψη αποφάσεων κατάλληλων για ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η ΕΕ και το ΝΑΤΟ μπορούν επίσης να ενισχύσουν την αμοιβαία συνεργασία και τον συντονισμό σε ένα πλήρες φάσμα θεμάτων.
    
3.Κοινή άμυνα και ασφάλεια 

Το πιο φιλόδοξο σενάριο «κοινής άμυνας και ασφάλειας» προβλέπει σταδιακή διαμόρφωση μιας κοινής ενωσιακής αμυντικής πολιτικής, που θα οδηγήσει σε κοινή άμυνα βάσει του άρθρου 42 της Συνθήκης ΕΕ. Η ισχύουσα διάταξη επιτρέπει σε μια ομάδα κρατών μελών να οδηγήσουν την ευρωπαϊκή άμυνα στο επόμενο επίπεδο. Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, η προστασία της Ευρώπης θα καταστεί κοινή και αλληλοενισχυόμενη ευθύνη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Η ΕΕ θα είναι σε θέση να αναλαμβάνει προηγμένες επιχειρήσεις ασφάλειας και άμυνας, που θα βασίζονται σε ένα υψηλότερο επίπεδο ολοκλήρωσης των αμυντικών δυνάμεων των κρατών μελών. Η ΕΕ θα στηρίξει τα κοινά αμυντικά προγράμματα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας και θα δημιουργήσει έναν ειδικό οργανισμό έρευνας στον τομέα της άμυνας. Αυτό μπορεί επίσης να ενισχύσει τη δημιουργία μιας πραγματικής ευρωπαϊκής αγοράς στον τομέα της άμυνας, ικανής να προστατεύει τις βασικές στρατηγικές δραστηριότητές της από εξωτερικούς παράγοντες. 

Τα ανωτέρω σενάρια δεν αλληλοαποκλείονται, αλλά δείχνουν τρία διαφορετικά επίπεδα φιλοδοξίας όσον αφορά την αλληλεγγύη. Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ασφάλειας είναι απολύτως απαραίτητη. Τα κράτη μέλη θα διαδραματίσουν πρωταρχικό ρόλο, καθορίζοντας το επίπεδο των φιλοδοξιών με την υποστήριξη των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Ατενίζοντας το μέλλον, θα πρέπει τώρα να αποφασίσουν την πορεία που θέλουν να ακολουθήσουν και την ταχύτητα με την οποία επιθυμούν να προχωρήσουν στην προστασία των πολιτών της Ευρώπης.

Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας με ετήσιο προϋπολογισμό 5.5 δισ. ευρώ

Το φιλόδοξο σχέδιο της Κομισιόν προτείνει τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού ταμείου για τη χρηματοδότηση νέων αμυντικών τεχνολογιών για την αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων και για την συνεργασία στην παραγωγή και χρήση νέων στρατιωτικών υλικών ,όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη και ελικόπτερα. Επίσης θα εξεταστεί σε βάθος χρόνου η πιθανότητα ενεργοποίησης υφιστάμενων ευρωπαϊκών στρατιωτικών μονάδων για την αντιμετώπιση κρίσεων, όπως ο «Σχηματισμός Μάχης της Ευρωπαϊκής Ένωσης» που αριθμεί 1.500 στρατιώτες και βρίσκεται σε αδράνεια, λόγω έλλειψης κεφαλαίων. Αυτές οι μονάδες ταχείας επέμβασης θα μπορούν – μεταξύ άλλων- να αναπτύσσονται για την αντιμετώπιση τρομοκρατικών επιθέσεων και σε αποστολές σε εχθρικά ύδατα. 

Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, η έλλειψη συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη-μέλη στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας κοστίζει ανάμεσα σε 25 και 100 δισ. ευρώ ανά έτος, ενώ οι εθνικές πολικές των κρατών -μελών στην πολιτική άμυνας που υπολογίζονται στο 80% στην αγορά οπλικών συστημάτων και στο 90% στον τομέα της έρευνας, απαγορεύει κάθε στενότερη συνεργασία. 

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας έχει δύο σκέλη:

1.Έρευνα: Η πτυχή έρευνας του Ταμείου παράγει ήδη αποτελέσματα. Από το 2017 και μετά η ΕΕ θα προσφέρει, για πρώτη φορά, επιχορηγήσεις για συνεργατική έρευνα σε καινοτόμους τεχνολογίες και προϊόντα στον τομέα της άμυνας, που χρηματοδοτούνται εξ ολοκλήρου και απευθείας από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Τα σχέδια τα οποία είναι επιλέξιμα για χρηματοδότηση από την ΕΕ θα επικεντρώνονται σε τομείς προτεραιότητας που έχουν συμφωνηθεί προηγουμένως από τα κράτη μέλη και θα περιλαμβάνουν, κατά κανόνα, την ηλεκτρονική, τα μεταϋλικά, λογισμικό κρυπτογράφησης ή τη ρομποτική. Το έργο αυτό θα χρηματοδοτηθεί ως εξής:

90 εκατομμύρια ευρώ έως το τέλος του 2019, από τα οποία τα 25 εκατομμύρια ευρώ προορίζονται για το 2017. Η πρόσκληση υποβολής προτάσεων ξεκινά σήμερα για έργα στους τομείς των μη επανδρωμένων συστημάτων σε ναυτικό περιβάλλον και συστήματα εξοπλισμού στρατιωτών. Η υπογραφή των πρώτων συμφωνιών επιχορήγησης αναμένεται έως το τέλος του παρόντος έτους.

500 εκατομμύρια ευρώ ετησίως μετά το 2020. Το 2018 η Επιτροπή θα προτείνει ένα ειδικό ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΕ στον τομέα της άμυνας με εκτιμώμενο ετήσιο προϋπολογισμό ύψους 500 εκατ. ευρώ, πράγμα που καθιστά την ΕΕ έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτές στον τομέα της έρευνας στην Ευρώπη.

2. Ανάπτυξη και απόκτηση: Το Ταμείο θα δώσει κίνητρα στα κράτη μέλη για να συνεργαστούν για την από κοινού ανάπτυξη και την απόκτηση αμυντικού εξοπλισμού και τεχνολογίας μέσω συγχρηματοδότησης από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και πρακτικής στήριξης από την Επιτροπή. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη θα μπορούν να επενδύουν από κοινού στην ανάπτυξη της τεχνολογίας μη επανδρωμένων αεροσκαφών ή της δορυφορικής επικοινωνίας, ή να προβαίνουν σε κοινές μεγάλες αγορές ελικοπτέρων ώστε να μειώνεται το κόστος. Μόνο τα έργα συνεργασίας θα είναι επιλέξιμα, ενώ ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού θα διατεθεί για έργα που αφορούν τη διασυνοριακή συμμετοχή ΜΜΕ. Η ΕΕ θα προσφέρει συγχρηματοδότηση με:

500 εκατομμύρια ευρώ συνολικά για το 2019 και το 2020, βάσει ειδικού προγράμματος άμυνας και βιομηχανικής ανάπτυξης που προτείνεται σήμερα.

1 εκατομμύριο ευρώ ετησίως μετά το 2020. Ουσιαστικότερο πρόγραμμα θα εκπονηθεί για την περίοδο μετά το 2020, με εκτιμώμενο ετήσιο προϋπολογισμό 1 δισ. ευρώ. Το πρόγραμμα θα συμβάλει στη μόχλευση εθνικής χρηματοδότησης με αναμενόμενο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα 5. Συνεπώς, μπορεί να δημιουργήσει συνολικές επενδύσεις στην ανάπτυξη ικανοτήτων στον τομέα της άμυνας ύψους 5 δισ. ευρώ ετησίως μετά το 2020.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες υποστηρίζουν την κοινή Άμυνα

Η πρόταση της Κομισιόν βρίσκει σύμφωνους και τους περισσότερους Ευρωπαίους πολίτες, καθώς σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, το 75% των Ευρωπαίων πολιτών ζητούν μια κοινή πολιτική άμυνας όλης της Ε.Ε. με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στο Λουξεμβούργο και την Λετονία (87% υπέρ), τη Γερμανία (84%), την Κύπρο (86%), την Ελλάδα (79%), τη Γαλλία (77%) και την Ιταλία (64%), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά αποδοχής καταγράφονται στην  Σουηδία.