Γιαν Φαμπρ: Σε σεξουαλικό σκάνδαλο ο πάλαι ποτέ «εκλεκτός» του Φεστιβάλ Αθηνών

Θεωρείται ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους και προκλητικούς εν ζωή καλλιτέχνες, έχοντας ξεσηκώσει αρκετές φορές θύελλες αντιδράσεων με τα έργα του.

Ο λόγος για τον Φλαμανδό καλλιτέχνη, Γιαν Φαμπρ, ο οποίος είχε προκαλέσει σάλο για την παράστασή του «Mount Olympus» και την περίφημη σκηνή με τα «Παλλόμενα Πέη», ενώ στο ελληνικό κοινό έγινε γνωστός για το διορισμό του στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών, θέση από την οποία παραιτήθηκε μετά τις αντιδράσεις για το βελγικής ταυτότητας πρόγραμμα που ετοίμασε.

Σήμερα το όνομά του επανήλθε στο προσκήνιο, κατηγορείται για σεξουαλικές σεξουαλικές ταπεινώσεις και σεξουαλικό εκβοφισμό.

Το κείμενο αναρτήθηκε στον ιστότοπο του ολλανδόφωνου περιοδικού τέχνης recto:verso. Οι πρώην συνεργάτες καταγγέλλουν ότι συστηματικές «παρενοχλήσεις» από την πλευρά του φλαμανδού καλλιτέχνη. Η επιστολή υπογράφεται κυρίως από γυναίκες, ενώ οκτώ εξ αυτών τον καταγγέλλουν επώνυμα.

«Η ταπείνωση ήταν καθημερινό ψωμί» στους κόλπους του θιάσου Troubleyn, αναφέρουν, διευκρινίζοντας ότι προσκαλούσε στο σπίτι του καλλιτέχνες με πρόσχημα παραστάσεις αναπαραστατικής τέχνης και επιχειρούσε τότε μια «σεξουαλική προσέγγιση».

Μάλιστα, σε ορισμένους συνεργάτες προσφέρθηκε ένα σημαντικό ποσό μετά τις συναντήσεις αυτές. Όσοι αρνούνταν τα χρήματα, έβλεπαν τον ρόλο τους να περιορίζεται στις παραστάσεις.

Μάλιστα, ο δημιουργός της παράστασης «Mount Olympus» κατηγορείται ότι ταπείνωνε γυναίκες κατά τις πρόβες, κάνοντας σεξιστικές παρατηρήσεις ενώπιον όλων για το σώμα τους. Μερικοί από τους υπογράφοντες αναφέρουν πως υπήρξαν θύματα και άλλοι μάρτυρες τέτοιων συμπεριφορών.

Ο ίδιος, πάντως, στο ίδιο περιοδικό, απαντά αρνούμενος τις κατηγορίες σε βάρος του, τονίζοντας:  «Εδώ δεν υποχρεώνουμε κανέναν και καμία να κάνει πράγματα που θεωρεί πως υπερβαίνουν τα όριά του», γράφει, εκφράζοντας τη λύπη του για το γεγονός ότι η εκστρατεία αυτή γίνεται στα μέσα ενημέρωσης, χωρίς να έχει πραγματικά τη δυνατότητα να υπερασπισθεί τον εαυτό του, ενώ αμφισβητεί επίσης κάθε ανάρμοστη συμπεριφορά.

Φαμπρ, ο αμφιλεγόμενος

Γεννημένος στην Αμβέρσα το 1958, ο Γιαν Φαμπρ είναι χορογράφος, καλλιτέχνης των πλαστικών τεχνών και θεατρικός σκηνοθέτης, με σπουδές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αμβέρσας.

Η τέχνη του θεωρείται προκλητική, με διάχυτη ειρωνεία, πολλές φορές και σαδισμό, και περιλαμβάνει θεάματα, τα οποία θίγουν καταφανώς το ζήτημα σεξουαλικότητας.

Στα σκίτσα του, τα γλυπτά και στις καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις, ο καλλιτέχνης εκφράζει θέματα που θεωρεί ο ίδιος σημαντικά, όπως η τρέλα, ο θάνατος, το  χρήμα και άλλα.

Φιλοτέχνησε 18 πορτρέτα του από κερί και άλλα 18 από μέταλλο, τα οποία παρουσίασε στην αίθουσα του βελγικού μουσείου Musées Royaux des Beaux-Arts, ανάμεσα σε άλλα έργα σπουδαίων κλασικών ζωγράφων.

Σκηνοθέτης του εαυτού του

Από το 1976 έως το 1980 έγραψε τα πρώτα του σενάρια για το θέατρο, ενώ πραγματοποίησε τις πρώτες του σόλο παραστάσεις με σκηνοθέτη τον εαυτό του. Κατά τη διάρκεια αυτών των παραστάσεων, έκαιγε χρήματα και έγραφε με κεφαλαία τη λέξη «χρήματα» με τις στάχτες.

Σε μία -μάλλον- υπεροπτική κίνηση μετονόμασε τον δρόμο, στον οποίο κατοικούσε σε «οδό Γιαν Φαμπρ», ενώ δημιούργησε και μία αναμνηστική πλάκα, στην οποία έγραφε: «Εδώ ζει και εργάζεται ο Γιαν Φαμπρ», στο σπίτι των γονιών του, κατ' αντιστοιχία με την αναμνηστική πλάκα στο σπίτι του Βαν Γκογκ στον ίδιο δρόμο.

Ένα χρόνο αργότερα, το 1978, έφτιαχνε ζωγραφιές με το ίδιο του το αίμα, κατά τη διάρκεια της σόλο παράστασης «My blood, my blood, my landscape», ενώ 1980 στο «The Bic-Art Room» είχε κλειδωθεί για τρία μερόνυχτα μέσα σε ένα κουτί γεμάτο αντικείμενα, ζωγραφίζοντας με μπλε στυλό Bic, σαν εναλλακτική του «Big» Art.

To 1986 ίδρυσε και τη δική του θεατρική επιχείρηση με τίτλο Troubleyn/Jan Fabre με έδρα τη Αμβέρσα.

Η τρέλα με τα έντομα, το Λούβρο και ο «Χριστός» της Πιετά

Ο Γιαν Φαμπρ εξερεύνησε τις σχέσεις μεταξύ ζωγραφικής και γλυπτικής, φιλοτεχνώντας γλυπτά από μπρούτζο και... σκαραβαίους. Όπως δήλωνε ο ίδιος τον εκστασιαζόταν από την υφή του σκληρού κελύφους τους και τον σαγήνευαν όσο και οι πολύτιμοι λίθοι.

Διακόσμησε το ταβάνι μιας αίθουσας του Βασιλικού Παλατιού των Βρυξελλών, μετά από αίτημα της βασίλισσας Πάολα του Βελγίου. Για τη διακόσμηση χρησιμοποίησε περίπου 1. 600.000 κουφάρια σκαραβαίων που κάλυψαν την οροφή. 

Το αποτέλεσμα θεωρήθηκε έργο τέχνης στη γεντειρά του και ονομάστηκε « Heaven of Delight». Ήταν ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό από χρώματα του μπλε και του πράσινου, ιδιαιτέρως φωτεινού και ιριδίζοντος.

Αν και εναλλακτικός και σκληρός στις απεικονίσεις του, το Μουσείο του Λούβρου τον υποδέχθηκε ως επίτιμος καλεσμένο του, σε μια έκθεση που έφερε και το όνομά του: Φαμπρ, ο Άγγελος της Μεταμόρφωσης. Περιελάμβανε ενότητες με τίτλους όπως «Το μαρτύριο της Τέχνης», «Θάνατος και Ανάσταση», «Ο πολεμιστής της ομορφιάς», «Η ανθρώπινη ματαιότητα», «Λείψανα και λειψανοθήκες» και «Ο ρόλος του καλλιτέχνη», ενώ είχε στηθεί στην περίφημη Αίθουσα Ρούμπενς.

Με ένα γλυπτό του, όμως, τρία χρόνια μετά, έμελλε να προκαλέσει αντιδράσεις στην Μπιενάλε της Βενετίας. Ήταν η δική του "Πιετά", εμπνευσμένη από το εμβληματικό γλυπτό του Μιχαήλ Αγγέλου Η Παρθένος του Φαμπρ αποτυπώνεται ως νεκροκεφαλή, ενώ ο Ιησούς που κρατάει στην αγκαλιά της είναι ο ίδιος ο Φαμπρ!

Πήγαν  να τον λιντσάρουν όταν «την είδε» Νταλί και πετούσε γάτες στον αέρα

O Φλαμανδός καλλιτέχνης, ωστόσο, συνέχισε να προκαλεί. Στο βιογραφικό του προστέθηκε ένα ακόμη σκάνδαλο. Στις 26 Οκτωβρίου 2013, αρκετά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν το πώς κατα τη διάρκεια γυρισμάτων στο δημαρχείο της Αμβέρσας για επικείμενη ταινία για τον Φαμπρ, πετούσαν ζωντανές γάτες στον αέρα, οι οποίες μετά προσγειώνονταν ανώμαλα στα σκαλιά της εισόδου του κτιρίου. Οι φιλοζωικές ορανώσεις τον επέκριναν σφόδρα, ενώ είχε γίνει και στόχος επίθεσης από θεατές.

«Χρειάστηκε να τρέξω για να μη με λιντσάρουν οι θεατές και κοιμόμουν για αρκετές μέρες σε διαφορετικά σπίτια», είχε δηλώσει.

Μάλιστα, οι τοπικές Αρχές τον κατηγόρησαν ότι κακοποίησε γάτες στο όνομα της τέχνης,  ενώ έλαβε 20.000 e-mail διαμαρτυρίας και καταδίκες της πράξης του από φορείς και προσωπικότητες της Αμβέρσας.

«Λυπάμαι ειλικρινά γιατί οι γάτες έπεσαν λίγο άτσαλα. Ζητώ συγνώμη από όσους αγαπούν τις γάτες. Δεν είχα πρόθεση ούτε να τραυματίσω γάτες ούτε να τους κάνω κακό. Αυτή η περφορμάνς με τις γάτες είναι εμπνευσμένη από τη φωτογραφία 'Dali atomicus' του Philippe Halsman που την τράβηξε το 1948» δήλωσε, μετά την κατακραυγή.

Τελικά, τα γυρίσματα δεν έγιναν ποτέ, έπειτα και από τις διαμαρτυρίες των τεχνικών του ίδιου του συνεργείου.

Το Φεστιβάλ Αθηνών και τα «Παλλόμενα πέη»

Στα τέλη του 2015 ο Φλαμανδός καλλιτέχνης αποδέχεται την πρόταση του τότε υπουργού Πολιτισμού, Αριστείδη Μπαλτά, να αναλάβει τη διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Τον Φεβρουάριο του 2016 τοποθετήθηκε και επισήμως στο τιμόνι του φεστιβάλ.

Τα σχέδιά του όμως για την διοργάνωση εκείνης της χρονιάς ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων, καθώς κατηγορήθηκε για «βελγοποίηση» του φεστιβάλ με την απόφασή του να αφιερώσει όλες τις εκδηλώσεις στη γενέτειρά του.

Οι πρώτες γκρίνιες ξεκίνησαν με την πρόταση να ξεκινήσει η διοργάνωση με δική του έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, στη συνέχεια θα διαβάζονταν γραπτά του και, στο τέλος θα παρουσιαζόταν η παράστασή του, «Preparatio Mortis».

Το αποκορύφωμα ήταν παράστασή του «Mount Olympus. To glorify the cult of tragedy», με την επίμαχη σκηνή γνωστή και ως «Παλλόμενα Πέη», με γυμνούς άνδρες επί σκηνής, παράσταση που είχε ξεσηκώσει αντιδράσεις και σε άλλες χώρες, όπως η Σερβία.

Η πρόταση αυτή άναψε φωτιές τόσο στον εγχώριο καλλιτεχνικό κόσμο, όσο και πολιτικές αντιδράσεις.

Μετά και από τον σάλο γύρω από το Mount Olympus, και την προοπτική να ανέβουν τα «Παλλόμενα Πέη» στην Επίδαυρο, ο Γιαν Φαμπρ άρχισε να γίνεται, μέσα σε ελάχιστες ώρες, persona non grata, μέχρι που τελικά υπέβαλε την παραίτησή του.

«Δεν επιθυμώ να εργαστώ σε ένα εχθρικό καλλιτεχνικό περιβάλλον, στο οποίο προσήλθα με ανοιχτό μυαλό και ανοιχτή καρδιά». Εύχομαι στους Έλληνες καλλιτέχνες καλή τύχη στη δουλειά τους και στο Φεστιβάλ τους», είχε αναφέρει μεταξύ άλλων με εμφανή διάθεση ειρωνείας στην επιστολή της παραίτησής του.