Κοροναϊός: Πώς «γεννήθηκε» ο θανατηφόρος ιός από τις κινέζικες σούπες με νυχτερίδες και φίδια

Με τα κρούσματα ασθενών ήδη να ξεπερνούν τα 2.700 και τους νεκρούς να έχουν φτάσει τους 81, ο νέος κοροναϊός ανησυχεί τους επιστήμονες παγκοσμίως και έχει θορυβήσει τις κινεζικές Αρχές. Ο SARS είχε ξεκινήσει από τη λαϊκή αγορά της πόλης Γκουανγκντόνγκ προκαλώντας τον θάνατο 774 ανθρώπων από το 2002 έως το 2004, ενώ τα κρούσματα ήταν περισσότερα από 7.000 και γι’ αυτό στο Πεκίνο σκέφτονται ήδη με τρόμο την επανάληψη μιας τέτοιας επιδημίας το 2020.

Σε μια προσπάθεια να δείξει το Πεκίνο ότι ελέγχει την κατάσταση, στην Ουχάν βρέθηκε την Δευτέρα ο δεύτερος ισχυρότερος άνθρωπος της Κίνας, ο πρωθυπουργός Λι Κετσιάνγκ. Ο Κινέζος πρωθυπουργός επισκέφθηκε και ένα κατάστημα στο οποίο μετρήθηκε η θερμοκρασία του.


Την ίδια ώρα η κυβέρνηση της Σανγκάης ανακοίνωσε ότι οι επιχειρήσεις στην περιοχή θα μείνουν κλειστές μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου με μοναδική εξαίρεση τις φαρμακευτικές εταιρείες, με το «λουκέτο» να επεκτείνεται έως τις 17 Φεβρουαρίου για σχολεία και πανεπιστήμια με το κρατικό κανάλι CCTV ανακοίνωσε ότι οι εορτασμοί για την κινεζική πρωτοχρονιά επεκτείνονται μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου.

Ολες οι πληροφορίες συγκλίνουν στο ότι και τώρα  - όπως και με τον SARS - όλα ξεκίνησαν από μια υπαίθρια κινεζική λαϊκή αγορά - αυτήν της πόλης Ουχάν. Η προτίμηση των Κινέζων για κρέας από ζώα που είτε δεν φυλάσσονται στις καλύτερες δυνατές συνθήκες είτε είναι άγρια, έχει κάνει την Κίνα από τις πιο ευάλωτες χώρες σε ξεσπάσματα νέων ιών. Το ίδιο ίσχυσε και στην περίπτωση του ιού Εμπολα, ο οποίος ήταν αποτέλεσμα της κατανάλωσης ζώων από τα δάση της Αφρικής. Εκτός από τον ιό SARS, η Κίνα είναι η χώρα από την οποία είχε ξεκινήσει και η ασιατική γρίπη του 1957, όταν έχασαν τη ζωή τους 2 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Καθώς, όμως, οι έρευνες των επιστημόνων συνεχίζονται, προκύπτουν συνεχώς νέα σενάρια για την «αρχή» της εξάπλωσης του ιού.  Τα τρία πιθανά σενάρια με βάση έρευνα που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό "The Lancet" είναι ο ιός αρχικά να μόλυνε κάποιον άνθρωπο εκτός της αγοράς και αυτός μετά να τον μετέφερε σε αυτήν ή ο ιός να εισέδυσε στην αγορά από κάποιο ζώο και αυτό να μόλυνε εκεί τον πρώτο άνθρωπο ή η μόλυνση στην αγορά να μην προήλθε από ένα μόνο ζώο αλλά από ένα συνδυασμό μολυσμένων ζώων.

Σύμφωνα με την επικεφαλής της έρευνας «όπως φαίνεται, η αγορά στη Γουχάν δεν είναι η μοναδική πηγή προέλευσης του ιού, αλλά για να είμαστε ειλικρινείς, δεν γνωρίζουμε ακόμη από πού ακριβώς ήλθε ο ιός».

Φίδια και αρουραίοι πωλούνται στις λαϊκές της Κίνας

Οπως και ο SARS, ο νέος κοροναϊός φαίνεται ότι έχει ξεπηδήσει από την ίδια πηγή: τις περιβόητες κινεζικές ανοιχτές, λαϊκές αγορές, στις οποίες, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη Δύση, δεν πωλούνται μόνο φρούτα και λαχανικά. Αντίθετα, οι πλανόδιοι πωλητές στήνουν τους πάγκους και διαθέτουν για τους πελάτες τους διάφορες «λιχουδιές», σύμφωνα με την κινεζική κουλτούρα: έντομα, φίδια, νυχτερίδες, ακόμα και οι αρουραίοι γίνονται «μεζές» για ντόπιους και Δυτικούς τουρίστες, που υπό την επιθυμία να έχουν μια σπάνια εμπειρία δεν αρνούνται να δοκιμάσουν ακόμα και κάτι τόσο ξένο προς τις συνήθειές τους.

Η Ουχάν, όπως έχουν καταλήξει οι Αρχές, είναι η πόλη-πηγή του κοροναϊού 2019-nCoV, όπως είναι η ονομασία που έδωσε στο στέλεχος του φονικού ιού ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Η εικόνα που περιγράφουν διάφοροι παρατηρητές από την ανοιχτή αγορά της πόλης είναι χαρακτηριστική: οι υπαίθριοι πάγκοι στήνονται πρόχειρα, ο ένας δίπλα στον άλλον. Κλουβιά όπου οι πωλητές βάζουν ζωντανά κοτόπουλα βρίσκονται ακριβώς δίπλα σε ξύλινα τραπέζια, ουσιαστικά σε απλές τάβλες, όπου οι πλανόδιοι χασάπηδες κόβουν επιτόπου για τους πελάτες τους κομμάτια ωμού κρέατος κάθε είδους. Σε αυτό το υπαίθριο «σφαγείο», πεινασμένα σκυλιά περιμένουν έναν «μεζέ», ενώ παραδίπλα κρέμονται τελάρα με θαλασσινά και ψάρια. Πρόκειται για ένα εκρηκτικό σκηνικό από άποψη υγιεινής, με ζωντανά και νεκρά ζώα -σκυλιά, κοτόπουλα, γουρούνια, μοσχάρια κ.ά.- να είναι σε στενή επαφή μεταξύ τους, όπως και με τους πολίτες, κάνοντας πολύ εύκολη τη μεταπήδηση ιών από τα ζώα στον άνθρωπο.

Φρεσκοσφαγμένοι ασβοί

Οι μαρτυρίες από τη λαϊκή αγορά της Ουχάν επιβεβαιώνουν ένα σκηνικό απόλυτου εφιάλτη για τη δημόσια υγεία: κοτόπουλα, γαϊδούρια, πρόβατα, γουρούνια, αλεπούδες, ασβοί, αρουραίοι, σκαντζόχοιροι, φίδια και αράχνες, το ένα δίπλα στο άλλο - όλα προς πώληση, είτε ωμά είτε μαγειρεμένα! Κινέζοι χρήστες του Διαδικτύου διακινούν έναν τιμοκατάλογο που προέρχεται από επιχείρηση της λαϊκής αγοράς της Ουχάν, ο οποίος περιλαμβάνει συνολικά 112 προϊόντα, ανάμεσα στα οποία ζωντανές αλεπούδες, κροκόδειλοι, σαλαμάνδρες, παπαγάλοι κι ένα σωρό άλλα ζώα και πουλιά που στη δυτική σκέψη θεωρούνται αδιανόητα. «Φρεσκοσφαγμένα ή κατεψυγμένα, τα παραδίδουμε στην πόρτα σας», καταλήγει ο τιμοκατάλογος που έχει γίνει viral, καθώς όλοι αναζητούν την αρχή της εμφάνισης του κοροναϊού.

«Οταν φέρνεις ζώα κοντά σε τόσο αφύσικες συνθήκες, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να υπάρξουν ασθένειες για τους ανθρώπους. Αν, δε, τα ζώα βρίσκονται σε στρεσογόνες συνθήκες, τότε είναι ακόμα πιο πιθανό να δημιουργηθούν ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη ενός ιού», εξήγησε ειδικός στο «National Geographic». Μετά την επιδημία του SARS, εξωτικά ζώα όπως τα φίδια ή οι μαρμότες εξαφανίστηκαν από τους πάγκους των λαϊκών στην Κίνα. Εντούτοις με τον καιρό επανήλθαν και, όπως φαίνεται, εξακολουθούν να πωλούνται μέχρι σήμερα παράνομα.

Νυχτερίδες ή φίδια μετέδωσαν τον νέο κοροναϊό

Την απάντηση στο ερώτημα πώς ξεκίνησε ο νέος κοροναϊός πιστεύουν πως βρήκαν, πάντως, Κινέζοι ερευνητές οι οποίοι ενοχοποιούν τις νυχτερίδες ως την αιτία του κακού. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «China Science Bulletin» αυτήν την εβδομάδα, ο νέος κοροναϊός έχει ένα κοινό στέλεχος με τον ιό που αναπτύσσεται στις νυχτερίδες. Η έρευνα διεξήχθη από την Κινεζική Ακαδημία Επιστημών, τον Στρατό Απελευθέρωσης του Λαού και το Ινστιτούτο Παστέρ της Σανγκάης.

Σε δήλωσή τους οι επιστημονικοί υπεύθυνοι της συγκεκριμένης έρευνας αναφέρουν: «Ο κοροναϊός της Ουχάν μπορεί να αναπτυχθεί στις νυχτερίδες. Μεταξύ, όμως, των νυχτερίδων και των ανθρώπων μπορεί να παρεμβάλλεται άγνωστος ξενιστής». Η έρευνα ολοκληρώθηκε βάσει μετρήσεων σε θεωρητικά μοντέλα και η αξιοπιστία της τίθεται υπό αμφισβήτηση, εντούτοις το Διαδίκτυο αμέσως γέμισε από φωτογραφίες μιας σούπας νυχτερίδας που προσφέρεται ως «λιχουδιά» στην ανοιχτή αγορά της Ουχάν!

Μεταξύ άλλων, η συγκεκριμένη έρευνα αποκάλυψε επίσης ότι ο ιός έχει ισχυρή σχέση με μια ανθρώπινη πρωτεΐνη που ονομάζεται ACE2 και η οποία έχει πολλές ομοιότητες με εκείνην του ιού SARS. Το γεγονός υποδεικνύει ότι ο νέος κοροναϊός μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνος και ότι μέχρι στιγμής είχε υποτιμηθεί. Την ίδια ώρα, σε άλλη έρευνα, επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Peking, υποστηρίζουν πως ο θανατηφόρος κοροναϊός πέρασε από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο διαμέσου των φιδιών - που επίσης πωλούνται προς βρώση στην Ουχάν και ενοχοποιούνται εξίσου με τις νυχτερίδες για τη μετάδοση της ασθένειας. Στη μελέτη αυτή, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Journal of Medical Virology», οι επιστήμονες προσθέτουν επίσης πως ο κοροναϊός 2019-nCoV είναι ουσιαστικά μετάλλαξη του ιού που εντοπίζεται στις νυχτερίδες σε συνδυασμό με έναν άλλον, άγνωστο προς το παρόν, κοροναϊό.

Σούπα νυχτερίδας: Ποιοι την τρώνε και πώς

Η σούπα νυχτερίδας λέγεται πως είναι ένα πολύ δημοφιλές πιάτο στην κεντρική λαϊκή της Ουχάν. Οι φωτογραφίες που κατέκλυσαν το Διαδίκτυο αμέσως μετά την είδηση ότι είναι πιθανό ο κοροναϊός να ξεκίνησε από τις νυχτερίδες προτού προσβάλει ανθρώπους, δείχνουν ακόμα και ολόκληρες νυχτερίδες μέσα σε πιάτα με ζουμί, με τα εντόσθιά τους να επιπλέουν μαζί τους. Σε κάποιες από αυτές, μάλιστα, οι νυχτερίδες φαίνονται να έχουν διατηρήσει ακόμα και τη γούνα τους, ενώ αυτός που ετοιμάζεται να τις δοκιμάσει ανακατεύει το ζουμί τους με το κουτάλι του. Ενα από τα πιο ανατριχιαστικά βίντεο δείχνει ένα κορίτσι να κάνει μια ολόκληρη νυχτερίδα… μια μπουκιά, χρησιμοποιώντας τα chopsticks της!

Φαίνεται, πάντως, πως υπάρχουν και παραλλαγές της συνταγής, όπου δεν χρησιμοποιείται ολόκληρο το σώμα από τις νυχτερίδες, αλλά μόνο ο ζωμός που προκύπτει από το βράσιμό τους σε κατσαρόλα. Κατόπιν ο μάγειρας τις γδέρνει και αφαιρεί το κρέας τους, το οποίο προσθέτει στον ζωμό και τον σερβίρει στους πελάτες του. Στα περισσότερα μέρη του κόσμου η κατανάλωση νυχτερίδας από τον άνθρωπο απαγορεύεται, ακριβώς λόγω του μεγάλου κινδύνου μετάδοσης ασθενειών. Στην κινεζική παράδοση, όμως, η κατανάλωση νυχτερίδας, όπως και άλλων «περίεργων» για τον υπόλοιπο κόσμο ζώων, ως τροφής συνηθίζεται σε ευρεία κλίμακα. Ετσι, Δυτικοί τουρίστες που επισκέπτονται κινεζικές πόλεις και αρέσκονται σε δοκιμές παραδοσιακών πιάτων τολμούν να καταναλώσουν ακόμα και ένα τόσο ασυνήθιστο γι’ αυτούς φαγητό. Η εκτίμηση των επιστημόνων είναι πως με κάποιον τρόπο μέσω της κατανάλωσης τέτοιου είδους τροφών -είτε της νυχτερίδας είτε του φιδιού είτε άλλου ζώου-, που μάλιστα παρασκευάστηκαν υπό άθλιες συνθήκες υγιεινής, μεταδόθηκε ο νέος κοροναϊός στον άνθρωπο.

Ουχάν, μια κινεζική πόλη μεγαλύτερη από την Ελλάδα

Σύμφωνα με τον βιολόγο Μπαρτ Χάαγκμανς από το Erasmus Medical Center, οι νυχτερίδες και τα πουλιά αποτελούν τους κατεξοχήν ξενιστές ιών με δυναμική πανδημίας. Ακόμα και οι ιοί της γρίπης H7N9 και H5N9 πιθανότατα ξεκίνησαν από μια τέτοια λαϊκή αγορά όπως αυτή της Ουχάν, σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές έρευνες. Η δυσοίωνη πρόβλεψη για μια φονική πανδημία υπάρχει εδώ και χρόνια στις εκθέσεις που συντάσσουν ειδικές εταιρείες ανάλυσης κινδύνου, στις οποίες κοινός παρανομαστής είναι οι χώρες της Aπω Ανατολής λόγω της κουλτούρας των λαϊκών αγορών στις χώρες αυτές, με καταλύτη την πυκνότητα του πληθυσμού.

Ειδικά η Ουχάν, με πληθυσμό μεγαλύτερο από αυτόν ολόκληρης της Ελλάδας, βρίσκεται στο σταυροδρόμι τεσσάρων μεγαλουπόλεων της Κίνας, του Πεκίνου, της Τσενγκτού, της Σανγκάης και της Γκουανγκζού, και είναι η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της κεντρικής Κίνας. Σύμφωνα μάλιστα με την εφημερίδα «South China Morning Post», είναι μία από τις δέκα μεγαλύτερες σε οικονομική δραστηριότητα κινεζικές πόλεις και αποτελεί έτσι το «ιδανικό» περιβάλλον για τη ραγδαία εξάπλωση του κοροναϊού. Από το αεροδρόμιο της Ουχάν ξεκινούν απευθείας πτήσεις για όλον τον κόσμο: Νέα Υόρκη, Σαν Φρανσίσκο, Σίδνεϊ, Παρίσι, Λονδίνο, αλλά και εκατοντάδες δρομολόγια για άλλες κινεζικές πόλεις. Πρόκειται λοιπόν για μια σύγχρονη μεγαλούπολη, με δεκάδες ουρανοξύστες στο κέντρο της, πανεπιστήμια, βιομηχανικές ζώνες, αλλά και έντονη κινεζική παράδοση. Από την περασμένη Πέμπτη, όμως, με απόφαση της κινεζικής κυβέρνησης, αυτή η μεγαλούπολη των 11 εκατομμυρίων κατοίκων τελεί υπό lockdown: όλες οι συνδέσεις -αεροπορικές, σιδηροδρομικές, αυτοκινητικές- με την πόλη έχουν διακοπεί, ενώ οι δημόσιες συγκοινωνίες έχουν αναστείλει τη δραστηριότητά τους. Μάλιστα οι Αρχές συμβουλεύουν τους κατοίκους να παραμείνουν στα σπίτια τους μέχρι οι επιστήμονες να κατανοήσουν επακριβώς τον τρόπο μετάδοσης του ιού και να τον περιορίσουν. Μέχρι τότε κάθε πολίτης που κυκλοφορεί στον δρόμο είναι υποχρεωμένος να φορά ιατρική μάσκα. Εκτός της Ουχάν, ακόμα πέντε μεγάλες πόλεις της επαρχίας Χουπέι, στην οποία ανήκει, έχουν διακόψει τις πτήσεις και τα δρομολόγια των τρένων. Οι αποφάσεις αυτές έχουν τεράστια σημασία αν αναλογιστεί κανείς πως λαμβάνονται λίγο πριν τους εορτασμούς της κινεζικής Πρωτοχρονιάς, όταν δηλαδή ετοιμάζονται να ταξιδέψουν εκατομμύρια άνθρωποι.

Πονοκέφαλος για την Κίνα οι λαϊκές αγορές

Είναι πλέον σαφές πως το φονικό ξέσπασμα του κοροναϊού έχει φέρει σε δύσκολη θέση τις κινεζικές Αρχές, οι οποίες, 18 χρόνια μετά τον SARS, καλούνται εκ νέου να απαντήσουν στο ερώτημα γιατί επέτρεψαν τη λειτουργία των υπαίθριων μπουφέδων από τους οποίους ξεκινούν τέτοιοι ιοί. Τουλάχιστον, βέβαια, αυτή τη φορά το Πεκίνο ενημέρωσε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «μόλις» 23 ημέρες μετά το πρώτο κρούσμα - που πιθανότατα ήταν ένας εργαζόμενος στη λαϊκή αγορά της Ουχάν, ενώ το 2002 είχαν περάσει 86 ημέρες μέχρι να ειδοποιηθεί ο ΠΟΥ από τις κινεζικές Αρχές ότι έχει καταγραφεί το πρώτο περιστατικό ασθενή που προσβλήθηκε από SARS. Οπως επισημαίνει ο διεθνής Τύπος, η προσπάθεια των κινεζικών Αρχών να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο από τις λαϊκές αγορές αποτελεί σισύφεια αποστολή, δεδομένης της αύξησης του πληθυσμού στις πόλεις αλλά και του ρυθμού διακίνησης των προϊόντων σε τέτοιους χώρους. Εξάλλου, ακόμα και μετά τους πρώτους θανάτους από τον κοροναϊό, υπάρχουν αρκετοί Κινέζοι που δηλώνουν στεναχωρημένοι για το λουκέτο στην αγορά της Ουχάν. «Οταν υπάρχει ζήτηση θα υπάρχει και προσφορά. Αν δεν υπάρξει εδώ, θα υπάρξει κάπου αλλού», ήταν η χαρακτηριστική φράση κατοίκου της πόλης όταν είδε τα κατεβασμένα ρολά στη λαϊκή αγορά.

Μεγάλη έρευνα έδειξε άλλωστε πως παρότι σε όλες τις μεγαλουπόλεις της Κίνας τα τεράστια, σύγχρονα σούπερ μάρκετ με το τυποποιημένο φαγητό ανοίγουν συνεχώς υποκαταστήματα, οι Κινέζοι δεν εγκαταλείπουν τις λαϊκές αγορές, καθώς εκεί πιστεύουν πως θα βρουν καλύτερης ποιότητας προϊόντα και σίγουρα φρέσκα. Η ίδια έρευνα, που διεξήχθη από επιστήμονες της Σχολής Τουρισμού της πόλης Γκουανγκζού, έδειξε πως οι αγορές σε λαϊκές είναι βαθιά συνυφασμένες με την κουλτούρα των Κινέζων, που συνήθως έχουν προσωπική επαφή με τον πωλητή και απολαμβάνουν την επίσκεψη στην αγορά και στην κοινωνική της εκδοχή. Οι Αρχές αρκετών κινεζικών πόλεων έχουν επισήμως καταγγείλει τις αγορές αυτές ως ανθυγιεινές και ξεπερασμένες, όμως πουθενά δεν έχουν κλείσει, καθώς οι πολίτες τις στηρίζουν και τις προτιμούν. Σχεδόν δύο δεκαετίες μετά τα αυστηρά μέτρα για τη λειτουργία των αγορών αυτών που είχαν λάβει οι κινεζικές Αρχές μετά το ξέσπασμα του SARS, οι συνθήκες δεν έχουν βελτιωθεί παρά ελάχιστα. Οι επιστήμονες συμφωνούν πως είναι άθλιες και εξαιρετικά επικίνδυνες για τη μετάδοση ασθενειών. Ολοι όμως αναγνωρίζουν πως ποτέ δεν μπορεί να επιβληθεί τάξη στις λαϊκές, καθώς είναι βαθιά ριζωμένος στην κουλτούρα των Κινέζων ο συγκεκριμένος τρόπος λειτουργίας τους.