Αλβανία: Η ζωή και το τέλος της «σιδηράς» κυρίας του καθεστώτος Χότζα

Σε ηλικία 99 ετών απεβίωσε την Τετάρτη σ’ ένα ταπεινό διαμέρισμα στα Τίρανα η χήρα του Αλβανού δικτάτορα Ενβέρ Χότζα, Νεζμιγιέ, γνωστή και ως «γυναίκα του διαβόλου», όπως την αποκαλούν πολλοί συμπατριώτες της. Ήταν το τελευταίο εν ζωή μέλος της πάλαι ποτέ ισχυρής κομμουνιστικής ηγεσίας της Αλβανίας.

Για πολλούς, η σύζυγος του κομμουνιστή ηγέτη ήταν «η γυναίκα του διαβόλου», ο τίτλος ενός βιβλίου του Φαχρί Μπαλίου. Στον πρόλογο, ο λογοτέχνης Ισμαήλ Κανταρέ τη χαρακτήρισε «την πιο διαβολική από όλους, την πιο διεστραμμένη» από τις συζύγους δικτατόρων. Υπό το κομμουνιστικό καθεστώς στην Αλβανία (1945-1991), εκτελέστηκαν 5.577 άνδρες και 450 γυναίκες, περισσότεροι από 26.000 άνθρωποι φυλακίστηκαν, 32.000 απελάθηκαν, 77.000 πέθαναν σε στρατόπεδα εργασίας.

Το κομμουνιστικό καθεστώς κατέστρεψε τεμένη και εκκλησίες, απαγόρευσε τη θρησκεία, εγκλώβισε τα τρία εκατομμύρια κατοίκων της βαλκανικής χώρας.

«Σιδηρά» κυρία της Αλβανίας

Γεννήθηκε στις 7/2/1921 στο Μοναστήρι των Σκοπίων, τότε Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας. Ο πατέρας της Τεφίκ Γιουγκλίνι ήταν λογιστής και διατηρούσε σχέσεις με το αλβανικό φασιστικό κόμμα. Το 1928 η οικογένεια μετακόμισε στην Αλβανία και αργότερα η Νεζμιγιέ αποφοίτησε από το προνομιούχο Ινστιτούτο Βασίλισσας Μητέρας Παιδείας.

Από πολύ νωρίς άρχισε να διακατέχεται με κομμουνιστικές ιδέες ως ενεργό μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας έως το 1941 -στη διάρκεια του Β΄ Π.Π.- οπότε και εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Αλβανίας, υπηρετώντας το τμήμα προπαγάνδας του 1ου τμήματος του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού, με το ψευδώνυμο Delikatja - Fragile.

Το 1945, ένα χρόνο μετά την επικράτηση του κομμουνισμού στην Αλβανία, παντρεύτηκε τον ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Ένβερ Χότζα, πρώτο γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος και μετά το 1940 γραμματέα του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας (APT). Μαζί απόκτησαν τρία παιδιά. Δύο γιούς, τον Ιλίρι και τον Σοκόλ και μία κόρη την Πρανβέρα.

Στο πλευρό του δικτάτορα, η Νεζμιγιέ Χότζα εξελίχθηκε σε κορυφαία ιδεολόγο του αλβανικού κομμουνισμού, καταλαμβάνοντας σημαντικές θέσεις του καθεστώτος. Το 1948 ως βουλευτής της Εθνικής Συνέλευσης ηγήθηκε των γυναικείων οργανώσεων της χώρας. Το 1952 τοποθετήθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος και το 1966 διευθύντρια του Ινστιτούτου Μελέτης Μαρξισμού-Λενινισμού και στη Σχολή Λένιν του κόμματος.

Για πολλούς, η Νεζμιγιέ Χότζα, διαδραμάτισε μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογίας του αντιρεβιζιονιστικού Μαρξισμού-Λενινισμού, της αλβανικής εκδοχής του σταλινισμού. Η ίδια δεν διαφοροποιήθηκε στο ελάχιστο από την αυταρχική πολιτική του συζύγου της, που σημαδεύτηκε από καταστολές, εκκαθαρίσεις πολιτικών αντιπάλων και πρώην «συντρόφων», απαγόρευσης της θρησκείας και δίωξη των πιστών, απομόνωση από τον εξωτερικό κόσμο κ.α.

Τον Απρίλιο του 1956, συμμετείχε στην καταστολή της κομματικής αντιπολίτευσης στη διάσκεψη APT στα Τίρανα. Ενώ το 1981 ενέκρινε τις εκτεταμένες εκκαθαρίσεις στο κομμουνιστικό κόμμα και την κυβέρνηση της Αλβανίας. Μεταξύ των θυμάτων συγκαταλέγεται και ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Μεχμέτ Σέχου, ο οποίος, κατά τα επίσημα ανακοινωθέντα, αυτοκτόνησε. Λίγο αργότερα, με τη σταδιακή απόσυρση του Χότζα, η ίδια συμμετείχε στην επιλογή του διαδόχου του συζύγου της, εγκρίνοντας την υποψηφιότητα του επιμελητή της ιδεολογίας και της προπαγάνδας Ραμίζ Αλία.

Η πτώση…

Μετά τον θάνατο του Ενβέρ Χότζα (11/4/1985) η σύζυγός του τον αντικατέστησε ως επικεφαλής του Δημοκρατικού Μετώπου της Αλβανίας συνεχίζοντας να διατηρεί πολιτική και ιδεολογική επιρροή στη χώρα και βάζοντας βέτο στα περιορισμένα σχέδια για μεταρρυθμίσεις.

Σε μια συνέντευξή της στο Γαλλικό Πρακτορείο το 2008, δεν εξέφρασε την παραμικρή μεταμέλεια για τα εγκλήματα του συζύγου της. «Γιατί να ζητήσω συγγνώμη; Δεν λυπάμαι για τίποτα και δεν αισθάνομαι ένοχη για τίποτα. Απλά σεβόμασταν τους νόμους που ίσχυαν εκείνη στην εποχή», είπε τότε, σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά το θάνατο του Ενβέρ Χότζα, το 1985.« Η εμπιστοσύνη μου στο κομμουνιστικό ιδεώδες δεν θα πεθάνει ποτέ».

Το 1989 όταν τα κομμουνιστικά καθεστώτα ξεκίνησαν να τραντάζονται στη Ν.Α. Ευρώπη, η Νεζμιγιέ Χότζα εμφανίστηκε βέβαιη πως δεν θα επηρεαστεί η Αλβανία. Ωστόσο τα γεγονότα στην Ρουμανία και η εκτέλεση του Νικολάου Τσαουσέσκου το 1990, σήμανε την αρχή του τέλους. Ακολούθησαν μαζικές αντικομμουνιστικές διαδηλώσεις που ανάγκασαν τον Ραμίζ Αλία να εμφανιστεί ως … «Αλβανός Γκορμπατσόφ» απογοητεύοντας τη χήρα του Χότζα, που απομακρύνθηκε από επικεφαλής του Δημοκρατικού Μετώπου της Αλβανίας. Όταν στις 20/2/1991, οι διαδηλωτές στα Τίρανα κατεδάφισαν το μνημείο του Ενβέρ Χότζα στην πλατεία Σκεντέρμπεη, η Νεζμιγιέ διέκοψε κάθε επαφή με τον Ραμίζ Αλία μη εγκρίνοντας τον σχηματισμό του κομμουνιστικού APT σε Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αλβανίας.

Τον Δεκέμβριο του 1991 η πάλαι ποτέ ισχυρή γυναικά του καθεστώτος, 70 ετών τότε, συνελήφθη και κρατήθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό. Στη συνέχεια, δικαστήριο την έκρινε ένοχη για κατάχρηση εξουσίας και υπεξαίρεση κρατικών κονδυλίων, σε εννέα χρόνια κάθειρξης, από τα οποία εξέτισε μόνο τα πέντε. Το 1995 της αφαιρέθηκαν με διάταγμα του Σαλί Μπερίσα, όλα τα βραβεία και οι τιμητικοί τίτλοι που της είχαν απονεμηθεί επί κομμουνιστικού καθεστώτος. Στη γυναικεία φυλακή των Τιράνων η Νεζμιγιέ εργάστηκε στη βιομηχανία ενδυμάτων, χωρίς να δημιουργήσει προβλήματα. Ωστόσο με επιστολές της προς τον τύπο υπερασπίστηκε τις πολιτικές του συζύγου της. Μετά τα γεγονότα του 1997, και μετά από πέντε χρόνια φυλάκιση, αφέθηκε ελεύθερη με τη γενική αμνηστία, επιλέγοντας στη συνέχεια την απομόνωση σε ένα μικρό διαμέρισμα στα προάστια των Τιράνων.

Κατά καιρούς μ' επιστολές και συνεντεύξεις, επιχείρησε να ωραιοποιήσει τον δικτάτορα σύζυγό της και τα έργα του. Για την ίδια ο σύζυγός της «δεν ήταν ένας δικτάτορας αλλά ένας ιδανικός ηγέτης που γνώριζε πώς να υπερασπιστεί τη χώρα του από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς που απειλούσαν την ύπαρξη της Αλβανία». Ωστόσο -σε μία συνέντευξη- ομολόγησε πως μέσα στη φυλακή «άρχισε να κατανοεί καλύτερα τους καταπιεσμένους».

Μετά την ανακοίνωση του θανάτου της, η στενή της φίλη Βίτο Κάπο την περιέγραψε ως: «μια πολύ ευαίσθητη γυναίκα, μια υποδειγματική μητέρα και σύζυγο, που βρισκόταν πάντα δίπλα στον Ενβέρ Χότζα». Για τον πρώην πρωθυπουργό Σαλί Μπερίσα, «κυβέρνησε την Αλβανία πολύ πριν από το θάνατο του συζύγου της, ο οποίος υπέφερε από σοβαρά προβλήματα υγείας».