Σεξ και ψυχολογία: πώς συνδέονται;

ψΔεν έχω διάθεση. Δεν έχω όρεξη. Δεν θέλω, πώς να σου το πω;  Άλλη φορά, άστο καλύτερα. Έχω πονοκέφαλο μωρέ. Θες να δούμε ταινία καλύτερα; Τελικά τί έκανες με την δουλειά;  Το πλήρωσες το ενοίκιο;

Πόσες φορές δεν έχετε ακούσει ή έχετε δηλώσει μέχρι τώρα κάτι από τα προηγούμενα, όταν μόνο ένας από τους συνευρισκόμενους δεν έχει ερωτική διάθεση και δεν ανταποκρίνεται στο κάλεσμα του άλλου. Κι όμως είναι γεγονός ότι σε πολλές από τις αυτές τις ατυχείς συγκυρίες κύριο ανασταλτικό ρόλο έχει η ψυχολογική κατάσταση, η διάθεση, τα κέφια. Πώς, όμως, επηρεάζει η ψυχολογική κατάσταση το σεξ και πώς το σεξ την ψυχολογική κατάσταση;  Ποια είναι η σχέση τους, η αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδρασή τους;

Το σεξουαλικό ένστικτο, μας εξηγεί ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Ευάγγελος Κατσιούλης,  είναι σύμφυτο της ζωής, συνυφασμένο με το ένστικτο της επιβίωσης, συνδεδεμένο με την ικανοποίηση και την επιθυμία αναπαραγωγής. Κατέχει κορυφαία θέση στην δομή και σύνθεση της ατομικής ταυτότητας, της προσωπικότητας και του χαρακτήρα. Συνδράμει καταλυτικά στην διαμόρφωση της εικόνας εαυτού ενισχύοντας ή καταρρακώνοντας την αυτοπεποίθηση και συντελώντας στην ανάπτυξη της ατομικής στάσης και θέσης έναντι της ετεροπεποίθησης. Συμμετέχει καθοριστικά στην διαμόρφωση σχημάτων συμπεριφοράς, κοινωνικής στάσης, ρόλου και θέσης. Είναι αξονικό στοιχείο της συνολικής αίσθησης προσωπικής ικανοποίησης και επιτυχίας, ατομικής, κοινωνικής και ευρύτερης. Καθορίζει την επιλογή συνθηκών και τρόπων ζωής, προτεραιοτήτων, στόχων, ανθρώπων και πλαισίων. Λειτουργεί ως μείζον κινητοποιητικό αίτιο, ενίοτε λανθάνον, που υποβόσκει, αλλά επηρεάζει τις περισσότερες παραμέτρους της ζωής των περισσοτέρων.

Η εκδήλωση του ερωτικού ενστίκτου, η έκφραση της σεξουαλικής επιθυμίας και διέγερσης απαιτούν την εξαγωγή αυτής της ενέργειας μέσω μιας φυγόκεντρης για κάθε άτομο διαδικασίας εκτόνωσης. Συνήθεις προϋποθέσεις περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την ύπαρξη, φυσική ή και ιδεατή, σεξουαλικού στόχου αναφοράς και συνθήκες ευοδωτικές ή τουλάχιστον μη αντιρροπιστικές της εκδήλωσης της ερωτικής διάθεσης. 

Η ερωτική διάθεση, επιθυμία και δραστηριότητα συνδέονται στενά με την γενικότερη ψυχολογική κατάσταση, αλλά και την ειδική διάθεση κάθε στιγμής και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους είναι εκτενής και έντονη, τονίζει ο κ. Κατσιούλης. Το γενικό ταμπεραμέντο, όπως και η ειδική συναισθηματική και ψυχολογική διάθεση κάθε ατόμου μπορεί να επηρεάσει και να επηρεαστεί άμεσα από την σεξουαλικότητα που νιώθει και εκδηλώνει. Όταν η ερωτική επιθυμία γίνεται εξωστρεφής και επιζητά την έκφρασή της, τον φορέα αγωγής, εκτόνωσης και διεκπεραίωσής της, τότε η ψυχολογική κατάσταση και η σεξουαλική επιθυμία συναντιούνται, αλληλοεπηρεάζονται και συνήθως πρέπει να συμφωνήσουν για να προχωρήσουν.
Η επίδραση της ψυχικής σφαίρας στην σεξουαλικότητα είναι πολυεπίπεδη, αρχόμενη ήδη από το στάδιο γέννησης της ερωτικής επιθυμίας, την εκδήλωση σεξουαλικής δράσης, αλλά και την εκτίμηση της απότοκης ικανοποίησης και σημασιοδότησης της δράσης. Είναι γνωστή, ακόμα και αυξημένης διαγνωστικής αξίας, η ελάττωση ή και απουσία ερωτικής επιθυμίας σε άτομα με καταθλιπτικό συναίσθημα. Όταν η ζωή δεν έχει πια νόημα και όλα είναι μάταια και μαύρα, είναι αναμενόμενο να μην γεννάται, να μην υπάρχει και να μην υποστηρίζεται καν επικοινωνιακή, κοινωνική, αλλά και ερωτική διάθεση. Το χαμηλό συναίσθημα συνοδεύεται από μια πληγωμένη αίσθηση εαυτού, αυτοπεποίθηση και διεκδικητικότητα με δυσμενείς συνέπειες και στην εκδήλωση και έκφραση ερωτικού ενδιαφέροντος. Από την αντίθετη πλευρά του συναισθηματικού φάσματος, είναι χαρακτηριστική η συνήθως αναίτια, αδόκιμη, απρόσφορη και μονόπλευρη υπερσεξουαλική διάθεση και συμπεριφορά που συναντάται στη μανιακή συνδρομή. Στις διαταραχές επαφής με την πραγματικότητα, η αποδόμηση της οργάνωσης της προσωπικότητας του ατόμου παρακωλύει την ανάπτυξη και υποστήριξη διαπροσωπικών σχέσεων με συναισθηματική βαρύτητα, επικοινωνία και αμοιβαιότητα. Στις περιπτώσεις αυτές μια πιθανή εκδήλωση σεξουαλικής δραστηριότητας μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως έξωθεν ή άνωθεν παρέμβαση στον ασθενή, στην οποία μπορεί να απαντήσει με κάθε τύπου άμυνα. Οι αγχώδεις διαταραχές συνήθως συνοδεύονται με ελάττωση ή απουσία σεξουαλικής επιθυμίας ή και με ξεσπάσματα-κορυφώσεις υπερσεξουαλικότητας σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια διαφυγής ή εθελούσιας αμνησίας των εναγώνιων ή κουραστικών σκέψεων.

Αντίστοιχα, η εκδήλωση ή μη ερωτικής επιθυμίας και δραστηριότητας ποσοτικά και ποιοτικά διαβαθμισμένης είναι καθοριστικός ρυθμιστικός συντελεστής της γενικότερης ψυχολογικής κατάστασης. Πληθώρα καταστάσεων, ιατρικών, κοινωνικών και άλλων που συνοδεύονται από ερωτική αεργία ή κακή ποιότητα σεξουαλικών εμπειριών έχουν άμεση αρνητική επίδραση στην διάθεση και στην γενικότερη ψυχική σφαίρα. Μια κακή σεξουαλική ζωή με ελαττωμένη ή ανύπαρκτη ικανοποίηση είναι τοξική για την γενικότερη συναισθηματική κατάσταση, την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση επιτυχίας και ευτυχίας. Τα κενά ικανοποίησης και ευδαιμονίας ενίοτε επιφέρουν μια αίσθηση αναξιότητας και ανεπάρκειας ή πυροδοτούν την ενεργοποίηση αμυντικών μηχανισμών. Οι επικαλούμενες άμυνες μπορεί να συνίστανται στην απόσπαση της προσοχής ή και στην υπεραπασχόληση με θέματα που με μια πρώτη ματιά φαίνονται άσχετα με το σεξ, όπως η διεκδίκηση της επαγγελματικής επιτυχίας, προβλήματα υγείας, οικονομική ανέλιξη, κοινωνικοί προβληματισμοί, οι άλλοι αλλά και τα προβλήματά τους. Μια αποκλίνουσα, αποστασιοποιημένη από τα αποδεκτά κοινωνικά μέτρα και σταθμά, σεξουαλική στάση και συμπεριφορά μπορεί να επιφέρει κοινωνική απομόνωση, αίσθηση αποξένωσης, μη αποδοχής και αποδοκιμασίας από την κοινωνία με αρνητικές επιδράσεις στην ψυχολογική κατάσταση. Επιπρόσθετα, σημειώνει ο κ. Κατσιούλης, είναι γνωστές οι καταστάσεις, όπου συγκεκριμένες τραυματικές σεξουαλικές εμπειρίες, ειδικότερα όταν συμβαίνουν σε πρώιμα και πιο ευαίσθητα στάδια ανάπτυξης και διάπλασης του ατόμου, επιφέρουν καίριο κατακερματισμό της δομή της προσωπικότητας και προβληματική ανάκληση αμυντικών μηχανισμών. Συνεπεία αυτών των βιωμάτων διαμορφώνεται μια ευρύτερα διαταραγμένη ψυχολογική κατάσταση, εγκαθιδρύονται συναισθηματικές διαταραχές, αλλά και αναπτύσσονται προβληματικά πλαίσια και σχήματα συσχέτισης με άλλα άτομα. 

Φαίνεται, λοιπόν, πως σεξουαλικότητα και διάθεση είναι συγκλίνουσες έννοιες και ποιότητες με κοινή αναφορά τον εκφραστή τους. Λειτουργούν η μία για την άλλη ως αίτιο και ως αιτιατό, ως προϋπόθεση και ως συνέπεια. Με άλλα λόγια, καταλήγει ο κ. Κατσιούλης, καλά είναι τα στρείδια, αλλά ίσως το μόνο που χρειάζεται είναι να χαμογελάμε λίγο περισσότερο.