Τζορτζ Όργουελ: Ήταν η λογοτεχνική ιδιοφυΐα που δίδαξε στον κόσμο τη φρίκη του σταλινισμού ένας... «χαφιές»;

Πριν από ακριβώς 115 χρόνια από σήμερα γεννήθηκε στον κόσμο ο Τζορτζ Όργουελ, ένας από τους σημαντικότερους Βρετανούς λογοτέχνες που έθιξε τις ανισότητες του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού, δέχτηκε μια σφαίρα στον λαιμό πολεμώντας τον φασισμό και δίδαξε το δυτικό κοινό σχετικά με την φρίκη του σταλινισμού.

Με αφορμή την επέτειο γέννησης του μεγάλου λογοτέχνη, ο αρθρογράφος Άνταμ Λάσερ του Independent διερευνά όχι μόνο τον τεράστιο αντίκτυπο που προκάλεσαν και προκαλούν ακόμη τα γραπτά του (μεταξύ των οποίων το αριστουργηματικό «1984» και η «Φάρμα των Ζώων») αλλά μια σκοτεινή πτυχή της ζωής του, που για πολλούς αμαυρώνει την κληρονομιά του.

«Το γεγονός ότι ο Όργουελ πέθανε νέος, από φυματίωση στα 46 του, το 1950, συνέβαλε ακόμα περισσότερο στη μεταθανάτια φήμη του. Έγινε, σύμφωνα με τα λόγια ενός αιχμηρού κριτικού, ο Τζέιμς Ντιν του Ψυχρού Πολέμου, ο JFK των αγγλικών γραμμάτων».

Ο πρόωρος θάνατός του μπορεί να τον έσωσε από το να καταλήξει ένα είδος πικρόχολου, αντιδραστικού συντηρητικού, όπως επιφύλασσε η μοίρα σε πολλούς νεαρούς σοσιαλιστές της εποχής, αναφέρει ο αρθογραφος της Independent. Αντίθετα, οι περισσότεροι αναγνώστες τον θυμούνται πλέον ως έναν ιδιοφυή λογοτέχνη, τον σπουδαιότερο πολιτικό συγγραφέα του 20ου αιώνα.

Η κοινώς αποδεκτή αντίληψη για τον Όργουελ εκφράζεται και από τους στόχους του ιδρύματος που φέρει το όνομά του. Μέσω του Βραβείου Όργουελ, το ομώνυμο ίδρυμα επιδιώκει να «γιορτάσει την ειλικρινή γραφή και το ρεπορτάζ, να αποκαλύψει κρυφές ζωές, να αντιμετωπίσει δυσάρεστες αλήθειες, να προωθήσει τις αξίες του Όργουελ για την ακεραιότητα, την ευπρέπεια και την αφοσίωση στην αλήθεια».

Υπάρχει όμως ένα στοιχείο που αμαυρώνει (ή περιπλέκει) την κληρονομιά του «Αγίου Τζορτζ», επισημαίνει ο αρθρογράφος.

Αυτό το στοιχείο παρέμενε κρυμμένο μέχρι το 1996 όταν δημοσιοποιήθηκε το αρχείο FO 111/189 του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών, υπό τον νόμο περί αποχαρακτηρισμού με την πάροδο της τριακονταετίας. Το μέχρι τότε απόρρητο αρχείο αποκάλυπτε ότι το 1949 ο σπουδαίος συγγραφέας, μέσω της φίλης του Σίλια Κίργουαν, είχε παραδώσει σε μια ημι-μυστική υπηρεσία κυβερνητικής προπαγάνδας που ονομαζόταν Τμήμα Έρευνας Πληροφοριών (IRD), έναν κατάλογο που έγινε γνωστός ως «Η λίστα του Όργουελ».

Στην ουσία, όπως έγινε γνωστό, ο Όργουελ είχε παραδώσει στις βρετανικές αρχές τα ονόματα 38 δημόσιων προσώπων που ο ίδιος θεωρούσε ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται με καχυποψία ως «κρυφοκομμουνιστές» ή «συμπαθούντες» του κομμουνιστικού καθεστώτος της Ρωσίας του Στάλιν.

Όταν η ύπαρξη της λίστας του Όργουελ αποκαλύφθηκε το 1996, και όταν το Υπουργείο Εξωτερικών αποκάλυψε τελικά το περιεχόμενό της το 2003, οι αρχικές αντιδράσεις εξέφραζαν ως επό το πλείστον απογοήτευση. Επίσης υποβάθμιζαν τις νέες πληροφορίες επισημαίνοντας την τεράστια προσφορά του προσώπου το οποίο αφορούσαν.

«Όμως το διαδίκτυο ήταν νεαρό τότε. Τώρα οι αντιδράσεις έχουν πάρει τη μορφή έντονου βουητού μέσα από τα κανάλια των social media, όπου οργισμένος κόσμος βιάζεται να κρίνει, χωρίς να παίρνει τον απαιτούμενο χρόνο για να σκεφτεί», προσθέτει ο αρθρογράφος.

Ο Τζορτζ Όργουελ, ήρωας για τόσους ανθρώπους, δαιμονοποιείται πλέον από κάποιους ως «ψευτοσοσιαλιστής», «αντιδραστικός χαφιές», «προδότης» και «σκουλήκι του Μακαρθισμού».

Ωστόσο, σύμφωνα με την άποψη του Ντ. Τζ. Τέιλορ, συγγραφέα ίσως της πιο γνωστής βιογράφίας του Όργουελ (Orwell: The Life) αυτού του είδους οι αντιδράσεις είναι υπερβολικές και αδικαιολόγητες. «Δεν μπορώ να πάρω και τόσο σοβαρά αυτή τη λίστα», εξηγεί ήπια. «Δεν θεωρώ την πράξη του τόσο εσφαλμένη. Πρέπει να τη δει κανείς στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εποχής».

Σύμφωνα με τις πηγές του Τέιλορ, εκείνη την εποχή υπήρχαν τουλάχιστον 12 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι στη βουλή που λάμβαναν τις εντολές του από ξένες χώρες. «Η προδοσία ήταν κάτι συνηθισμένο τότε. Χρόνια αφότου ο Όργουελ τον κατονόμασε στη λίστα του ως Ρώσο πράκτορα, το αρχείο Μιτρόκιν με έγγραφα της KGB αποκάλυψε ότι πράγματι ο δημοσιογράφος Πίτερ Σμόλετ δούλευε για τους Ρώσους. Ένα ακόμη όνομα της λίστας του Όργουελ, ο βουλευτής των Εργατικών Τομ Ντρίμπεργκ, ταυτοποιούνταν επίσης ως πράκτορας των Ρώσων από το αρχείο Μιτρόκιν.

Φυσικά, για κάθε όνομα της λίστας που είχε λόγο να βρίσκεται σε αυτήν, υπήρχαν πολλά άλλα που συμπεριλήφθηκαν τελείως αυθαίρετα.

Ακόμα μια πτυχή της ιστορίας που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη, είναι οι πιθανές επιπτώσεις για κάποιον που χαρακτηριζόταν εκείνη την εποχή ως ύποπτος κομμουνιστής από τις βρετανικές Αρχές. Στην αμερική, οι ηθοποιοί του Χόλιγουντ που έμπαιναν στη μαύρη λίστα την εποχή του Μακαρθισμού έβλεπαν τις ζωές τους να καταστρέφονται.

Στην Αγγλία, ο Μάικλ Ρεντγκρέιβ που εμφανιζόταν στην λίστα του Όργουελ το 1949, πρωταγωνίστησε επτά χρόνια αργότερα στην κινηματογραφική μεταφορά του «1984».

Με λίγα λόγια, συνεχίζει ο αρθρογράφος, αυτά που συνέβησαν στα άτομα της λίστας του Όργουελ δεν μπορούν να συγκριθούν ούτε στο ελάχιστο με τη μοίρα των πλασματικών θυμάτων του Μεγάλου Αδελφού ή των πραγματικών εκατομμυρίων που πέθαναν στις εκκαθαρίσεις και τα γκουλαγκ του Στάλιν.

Όπως επισημαίνει ο βιογράφος του συγγραφέα, ένας από τους μεγαλύτερους φόβους του Όργουελ ήταν ότι το 1984 θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους δεξιούς της εποχής του ως «αντικομμουνιστική προπαγάνδα». Δυστυχώς, αυτό ακριβώς συνέβη, αφού μετά την έκδοση του έργου, το συγκλονιστικό μυθιστόρημα χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο προπαγάνδας από τη CIA.

H προσπάθεια του ίδιου να εξηγήσει ότι το βιβλίο του στρέφεται κατά των απολυταρχικών καθεστώτων και όχι κατά του κομμουνισμού είχε πέσει τότε στον βρόντο. «Ένας συγγραφέας δεν μπορεί να κατηγορηθεί για τον τρόπο που χρησιμοποιούνται τα έργα του από ανθρώπους αποφασισμένους να διαστρεβλώσουν το νόημά τους», εξηγεί ο ίδιος.

Όπως πιστεύει ο ίδιος, ο Όργουελ μάλλον θα έβρισκε διασκεδαστικές τις επικριτικές φωνές, από τον αριστερό κυρίως χώρο, που τον χαρακτηρίζουν σήμερα «χαφιέ».

Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο που είχε κάνει κάποτε ο συγγραφέας στον αρχισυντάκτη του Observer, σχετικά με τα όσα έγραφαν γι' αυτόν οι κομμουνιστικές εφημερίδες: «Θα έπρεπε να ακούσεις πόσα μου σούρνουν. Με αποκαλούν φασιστικό χταπόδι, με αποκαλούν φασιστική ύαινα. Τελικά πρέπει να είναι πολύ φιλόζωοι».