Το τελευταίο χρονικό διάστημα, οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις διανύουν μία από τις καλύτερες περιόδους της ιστορίας τους. Σήμερα βέβαια πρόκειται για σχέσεις πολιτικοστρατιωτικές. Ελάχιστοι γνωρίζουν, ότι οι «παρεμβάσεις» των Η.Π.Α. στην Ελλάδα, ξεκίνησαν αμέσως μετά την Επανάσταση του 1821 και ήταν εκπαιδευτικές-θρησκευτικές. Αμερικανοί ιεραπόστολοι, δρούσαν στη χώρα μας με σκοπό την εκπαίδευση των Ελληνόπουλων αλλά και τον προσηλυτισμό τους στο προτεσταντικό δόγμα. Ανάμεσά τους ήταν και το ζεύγος Χιλλ.
Η Σχολή Χιλλ το παλαιότερο σχολείο στη χώρα μας που λειτουργεί χωρίς διακοπή από το 1831 ήρθε τα τελευταία χρόνια στην επικαιρότητα, καθώς ανάμεσα στους μαθητές της είναι και τα παιδιά του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και της συντρόφου του Περιστέρας Μπαζιάνα.
Το γεγονός αυτό πυροδότησε ατέρμονες συζητήσεις και έδωσε αφορμή για αμέτρητα σχόλια. Στο σημερινό μας άρθρο θα ασχοληθούμε και με την παρουσία στη χώρα μας του ζεύγους Χιλλ και τη συνεισφορά τους στην ελληνική εκπαίδευση.
Τα πρώτα σχολεία των μισιονάριων στην Ελλάδα
Οι μισιονάριοι (ιταλ. <missionario) ήταν ιεραπόστολοι της καθολικής και της προτεσταντικής Εκκλησίας. Αξιόλογη δράση στην επαναστατημένη Ελλάδα είχαν οι Αμερικανοί μισιονάριοι. Ο νησιωτικός χώρος είτε είχε απελευθερωθεί είτε όχι ,ήταν το επίκεντρο της προσοχής τους για την ίδρυση σχολείων και την εφαρμογή των εκπαιδευτικών τους σχεδιασμών.
Πρώτος φαίνεται όμως ότι δραστηριοποιήθηκε ο Άγγλος Isaac Lowndes της London Missionary Society. Στηριζόμενος στο Σύνταγμα των αγγλοκρατούμενων Ιονίων Νήσων που δεν του απαγόρευε να κάνει κήρυγμα στο σπίτι του ίδρυσε ένα κατηχητικό σχολείο στην κατοικία του στην Κέρκυρα ,με δάσκαλο Έλληνα ιερέα υπό την επίβλεψή του οποίου 40 περίπου παιδιά παρακολουθούσαν μαθήματα με κύριο σχολικό εγχειρίδιο την Καινή Διαθήκη στα νέα ελληνικά.
Ο πρώτος Αμερικανός μισιονάριος που ίδρυσε σχολείο στη χώρα μας ήταν ο Josiah Brewer. Το σχολείο αυτό ιδρύθηκε στη Σύρο στη διάρκεια της Επανάστασης. Από ένα άλλο νησί των Κυκλάδων ,την Τήνο ξεκινά τη δράση του ένας άλλος μισιονάριος ο Ιωνάς Κινγκ. Η ύπαρξη στο νησί αρκετών καθολικών ήταν αυτή που προσέλκυσε τον Κινγκ.
Ήδη από πολύ παλιά υπήρχε στην Τήνο αλληλοδιδακτικό σχολείο ενώ στο 1825 ιδρύθηκε στο νησί και δημόσιο Ελληνικό Σχολείο.
Κλείσιμο
Στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου 1829, ο Ιωνάς Κίνγκ ίδρυσε το δικό του σχολείο στην Τήνο. Επρόκειτο για Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Θηλέων που χρηματοδοτήθηκε κυρίως από την Angelina Grimke, μία κυρία από τη Νότια Καρολίνα των Η.Π.Α. Το σχολείο αυτό που λειτούργησε ως το 1830 ,είχε 64 μαθήτριες ηλικίας έως 20 ετών.
Το 1831 ο Κινγκ ίδρυσε στην Αθήνα δύο μεικτά Αλληλοδιδακτικά σχολεία με 253 μαθητές συνολικά.
Το ζεύγος Χιλλ στην Ελλάδα
Ο Τζον Χένρι Χιλλ (John- Henry Hill) γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1791. Ήταν απόφοιτος του Πανεπιστημίου Κολούμπια, απόφοιτος του προτεσταντικού επισκοπιανού θεολογικού Σεμιναρίου της Αλεξάνδρειας στη Βιρτζίνια και κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Πριν χειροτονηθεί ιερέας ήταν έμπορος και ταμίας σε τράπεζα για 20 χρόνια. Το 1821 παντρεύτηκε τη Φράνσις Μαρία Μάλιγκαν (Francis Maria Mulligan). Η παιδαγωγός Φ. Μ. Μάλιγκαν γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1799 και ήταν το μεγαλύτερο από τα 9 παιδιά ενός δικηγόρου. Το 1829 ο Ιωάννης Χιλλ εγκατέλειψε την καριέρα του ως τραπεζικός υπάλληλος και παρακολούθησε το Θεολογικό Σεμινάριο στη Βιρτζίνια.
Μόλις αποφοίτησε από τη Σχολή χειροτονήθηκε ιερέας και το ζεύγος αποφάσισε οικειοθελώς να πάρει μέρος στην ιεραποστολή της Εκκλησίας τους στην Ελλάδα, η οποία λόγω του αγώνα της για ανεξαρτησία είχε δημιουργήσει πολλές συμπάθειες στις Η.Π.Α.
Έτσι την 1η Οκτωβρίου 1830 οι Χιλλ και ένα ακόμα ιεραποστολικό ζεύγος, οι Ρόμπερτσον, αναχώρησαν από τη Βοστόνη για την Ελλάδα. Δεν μπόρεσαν να προσεγγίσουν την Αθήνα και κατευθύνθηκαν στην Τήνο, όπου έμειναν μαζί με το ζεύγος Κινγκ περίπου έξι μήνες. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Αθήνα.
Το 1831 ιδρύθηκαν επίσημα από το ζεύγος Χιλλ δύο σχολεία στην Αθήνα. Το ένα για αγόρια και το άλλο για κορίτσια. Στο σχολείο των θηλέων το 1832 είχαν γραφτεί 100 περίπου μαθήτριες με διευθύντρια τη Φράνσις Χιλλ. Τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν: ανάγνωση, γραφή, βασικά στοιχεία γραμματικής και αριθμητικής και γεωγραφίας, ενώ γίνονταν επίσης και μαθήματα εργόχειρου.
Το σχολείο θηλέων των Χιλλ δεν ήταν όμως το πρώτο που λειτούργησε στην Αθήνα. Το 1825 η Φιλόμουσος Εταιρεία ίδρυσε το πρώτο σχολείο αποκλειστικά για κορίτσια με δάσκαλο τον Ν. Νικητόπουλο και την επωνυμία ''Σχολείον του Παρθενώνος''.
Επανερχόμαστε όμως στα σχολεία των Χιλλ.
Οι Χιλλ έδωσαν έμφαση στην παιδεία των κοριτσιών, καθώς εκεί πίστευαν ότι υπήρχε πρόσφορο έδαφος για δράση. Μάλιστα από το 1834 και μετά οι μαθήτριες του ''ανώτερου'' τμήματος του σχολείου των Χιλλ εκπαιδεύονταν για το επάγγελμα της δασκάλας.
Το σχολείο των αγοριών είχε περίπου 80 μαθητές με δάσκαλο τον Τήνιο Στέφανο Ευκλείδη, ο οποίος σύμφωνα με την Εθνική Εφημερίδα ''απέδειξε πόσον άξιος είναι του ιερού τούτου έργου''.
Στο πρώτο τεύχος του θρησκευτικού περιοδικού ''The Spirit of the Missions'' δημοσιεύεται μια επιστολή του Ιωάννη Χιλλ για την κατάσταση στην Ελλάδα, όπου αφού αναφέρεται στις ''προκαταλήψεις που υπήρχαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία'' συνεχίζει: ''Στις 18 Ιουλίου 1831 ξεκινήσαμε το έργο μας σε αυτή την πόλη (Αθήνα), τότε έρημη, μαζεύοντας μερικά φτωχά, αμόρφωτα παιδιά και των δύο φύλων. Τέσσερα χρόνια πέρασαν κατά τη διάρκεια των οποίων βιώσαμε πολλές δοκιμασίες και περιπέτειες. Η πίστη μας δοκιμάστηκε βαθιά... Μέσα σε όλες τις αλλαγές, τη σύγχυση, την αναρχία και την αιματοχυσία που σημειώθηκε σε αυτή τη χώρα από τότε που εγκατασταθήκαμε εδώ είμαστε οι μόνοι που παραμένουμε αλώβητοι...'' Από τα χρόνια της εκπαιδευτικής δραστηριότητας το ζεύγος Χιλλ ίδρυσε όμως και νηπιαγωγείο το οποίο ήταν μεικτό και είχε 200 νήπια ,ηλικίας από δύο έως οκτώ ετών. Τα νήπια βρίσκονταν υπό την επίβλεψη δύο κοριτσιών, της Βικτόριας Βόρσου και της Σοφίας (αγνώστου επιθέτου). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ιωάννης Χιλλ μαζί με τον Γερμανό Χίλδνερ στη Σύρο εφάρμοσαν για πρώτη φορά τη νηπιακή αγωγή με τη μέθοδο Froebel.
Αν σκεφτούμε ότι τα πρώτα νηπιαγωγεία στην Ευρώπη ιδρύθηκαν μεταξύ 1830 και 1840 ,στη δε Αμερική τη δεκαετία του 1850 προκύπτει ότι η Ελλάδα χάρη κυρίως στον Ιωάννη Χιλλ και τη σύζυγό του υπήρξε πρωτοπόρος ,παγκοσμίως ίσως ,στην εκπαίδευση των νηπίων.
Στον τομέα της προσχολικής αγωγής δραστηριοποιήθηκε και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, η οποία το 1840 ίδρυσε μεικτό νηπιαγωγείο με 103 νήπια. Υπεύθυνη ήταν η δασκάλα Σοφία Τολίου με βοηθό την Ευφροσύνη Τσελλίου. Τα νήπια ήταν ηλικίας από τριών έως έξι ετών.
Το σχολείο των Χιλλ αναπτύχθηκε γρήγορα. Είχε μάλιστα αρκετά έσοδα ειδικά από το τμήμα όπου οι μαθήτριες πλήρωναν δίδακτρα (pay school). Τα έσοδα από Έλληνες μαθητές αυτού του σχολείου ανέρχονταν σε 1.000 δολάρια ετησίως. Τον Οκτώβριο του 1838 ο Ιωάννης Χιλλ πληροφορεί την Εταιρεία του στις Η.Π.Α. ότι το σχολείο τους, στο οποίο πληρώνονταν δίδακτρα, ήταν πλήρες με 65 μαθήτριες.
Ωστόσο την εποχή αυτή η Ιερά Σύνοδος προσπαθούσε να πείσει τον ΌΘωνα να συναινέσει σε σχετική καταδικαστική της εγκύκλιο για τη λειτουργία των μισιοναρικών σχολείων. Οι Χιλλ όμως εξακολουθούσαν να απολαμβάνουν την εκτίμηση του πνευματικού κόσμου της Αθήνας, καθώς και των ξένων επισκεπτών, καθώς σεβόμενοι τις διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις των παιδιών του σχολείου τους αποδείχτηκαν ελαστικοί και διπλωματικότεροι σε σχέση με τους άλλους μισιονάριους.
Τα «Χίλλεια»
Το ζήτημα του προσηλυτισμού από τους ξένους ιεραπόστολους αποτελούσε πάντα θέμα συζήτησης και αντικείμενο δημαγωγικών άρθρων στον Τύπο. Στην περίπτωση των Χιλλ το ζήτημα προέκυψε όταν ο φιλορθόδοξος και συντηρητικός ''Αιών'' έβαλε στο στόχαστρό του την παρουσία του ζεύγους των Αμερικανών εκπαιδευτικών στην Αθήνα. Αντίθετα η φιλελεύθερη ''Αθηνά'' υποστήριζε τα περισσότερα μισιοναρικά σχολεία και ιδιαίτερα εκείνο των Χιλλ.
Ωστόσο και αυτή η εφημερίδα συμφωνούσε με την ''ανάγκη επαγρύπνησης'' κατά των προσπαθειών προσηλυτισμού. Η Ιερά Σύνοδος σύστησε πενταμελή επιτροπή κληρικών και αφού διεξήγαγε μέσω της επιτροπής αυτής ανάκριση στο σχολείο των Χιλλ έστειλε έγγραφο προς τη Γραμματεία συμπεραίνοντας ότι δεν υπάρχει τίποτα επιλήψιμο στο συγκεκριμένο σχολείο.
Από το 1842 ως τον θάνατο των Χιλλ
Το 1842 το σχολείο των Χιλλ διαλύθηκε και οι μαθήτριές τους διατέθηκαν στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Οι Χιλλ ταξίδεψαν για ένα μικρό διάστημα στην Ιταλία. Από το 1842 ως το 1853 αφοσιώνονται αποκλειστικά στο σχολείο για άπορα παιδιά. Το 1853 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία μεταφέρθηκε στο ιδιόκτητο κτίριό της στο Αρσάκειο και η Φράνσις Χιλλ ίδρυσε εκ νέου το Παρθεναγωγείο. Από το 1853 ως το 1865 το σχολείο το διευθύνει η Αμερικανίδα παιδαγωγός. Το 1865 εγκαταλείπει τη διεύθυνση λόγω κόπωσης και αυτή ανατίθεται σε δύο διακεκριμένες μαθήτριές της, την Αικατερίνη Χρηστομάνου- Λασκαρίδου και την Καλλιόπη Κεχαγιά. Από το 1865 ως το 1867 η Φράνσις Χιλλ εξακολουθεί να εποπτεύει και να επιστατεί στο σχολείο. Το 1872 επέστρεψε από την Αμερική και ανέλαβε πάλι την εποπτεία του σχολείου. Ως διευθύντρια τοποθέτησε την ανιψιά της Μπέσι Μάσον.
Το 1882 πέθανε ο Ιωάννης Χιλλ και δύο χρόνια αργότερα η σύζυγός του Φράνσις. Η Μπέσι Μάσον έμεινε στη διεύθυνση του σχολείου ως το 1918. Η Σχολή Χιλλ συνεχίζει τη λειτουργία της μέχρι σήμερα. Τα τελευταία χρόνια ήρθε στην επικαιρότητα, όπως αναφέραμε και είναι γνωστό, γιατί ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και η σύντροφός του Περιστέρα Μπαζιάνα αποφάσισαν να στείλουν τα παιδιά τους να φοιτήσουν στο συγκεκριμένο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο και όχι σε δημόσιο.
Για ποιο λόγο επιλέχθηκε η Ελλάδα από τους Αμερικανούς μισιονάριους;
ΟΙ Η.Π.Α. ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα έδειχναν σαφή δείγματα για ισχύ και κυριαρχία. Σύντομα αναπτύχθηκε η θεωρία της ''εξαιρετικότητας'' (exceptionalism) ότι δηλαδή οι Αμερικανοί αποτελούν κάτι εξαιρετικό. Από τις αρχές του 19ου αιώνα ως τον αμερικανικό εμφύλιο (1861- 1865) το αμερικανικό έθνος και το προτεσταντικό δόγμα επεκτείνονταν με αξιοσημείωτο ρυθμό.
Έτσι δύο αμερικανικές ιεραποστολικές Εταιρείες, η American Board of Missioners for Foreign Missions (A.B.C.F.M.) και η Domestic and Foreign Missionary Society (D.F.M.S.) έστειλαν μέλη τους στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ελλάδα.
Ταυτόχρονα όμως με τη δράση των προτεσταντών μισιονάριων ξεκίνησε και η εμπορική εξάπλωση της Αμερικής στα Βαλκάνια. Η προτεσταντική αλλά και η καθολική Εκκλησία βρήκαν πρόσφορο έδαφος για δραστηριοποίηση στον χώρο αυτό τα Βαλκάνια δηλαδή.
Οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι, οι οποίοι στόχευαν και στον προσηλυτισμό των Μουσουλμάνων και των Εβραίων, γρήγορα κατάλαβαν ότι αυτό ήταν ανέφικτο. Έτσι αποφάσισαν να στραφούν στις ''παρηκμασμένες Εκκλησίες της Ανατολής'' ιδρύοντας ιεραποστολικούς σταθμούς στην Κωνσταντινούπολη για τον προσηλυτισμό κυρίως των Αρμενίων, στη Σμύρνη και την Αθήνα για τους Έλληνες και στη Συρία για τους Άραβες. Οι λόγοι που τους ώθησαν σ' αυτές τις κινήσεις ήταν οι εξής: πολλά από τα μέρη αυτά ήταν ήδη εκχριστιανισμένα από τους πρώτους κιόλας αιώνες του Χριστιανισμού, η ιστορία των λαών τους και ειδικά της Ελλάδας ξεκινούσε από την αρχαιότητα και τέλος η γεωγραφική θέση των ιεραποστολικών σταθμών ήταν σημαντική γιατί αποτελούσε σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης στο εμπόριο και την οικονομία.
Η Ελλάδα αποτελούσε πόλο έλξης και θαυμασμού για τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς λόγω του αρχαίου πολιτισμού της. Η αρχαία ελληνική πολιτισμική κληρονομιά ήταν για τους Αμερικανούς ο βασικός λόγος που οι Νεοέλληνες έπρεπε να σωθούν από την εξαφάνιση λόγω της μακράς περιόδου της τουρκοκρατίας.
Ο προσηλυτισμός όμως είναι επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία. Οι Αμερικανοί μισιονάριοι πίστευαν ότι θα έπρεπε πρώτα να εξαπλωθεί στα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, καθώς αυτά ήταν περισσότερο δεκτικά στην προσηλυτιστική διαδικασία.
Στις αρχικές εκθέσεις της A.B.C.F.M. για την Ελλάδα, διαβάζουμε ότι τα πρώτα μέτρα που θα έπρεπε να ληφθούν, ήταν η μετάφραση των Γραφών και η εκπαίδευση των ορθόδοξων ιερέων.
Παρά το ότι είχαν ιδρύσει πολλά σχολεία και κατηχητικά, έκαναν περιοδείες και κηρύγματα και εγκατέστησαν και τυπογραφείο στη Σύρο για να μεταφράζουν και να εκδίδουν τα έντυπά τους στα ελληνικά, οι Αμερικανοί μισιονάριοι είχαν δει ελάχιστα παραδείγματα «εμφανούς προσηλυτισμού». Οι Έλληνες άνθρωποι του πνεύματος θεωρούσαν, ότι ο σκοπός των μισιονάριων ήταν αναμφίβολα προσηλυτιστικός. Ο Γεώργιος Γεννάδιος μάλιστα, πρότεινε τον περιορισμό τους σε μέρη που δεν υπήρχαν αντίστοιχα κρατικά και ακόμα, την εποπτεία τους από το κράτος ή και την απόλυτη κατάργησή τους.
Η απογοήτευση των μισιονάριων όσον αφορά τα αποτελέσματα της δράσης τους, αποτυπώνεται στα παρακάτω λόγια των ανώτερων στελεχών της A.B.C.F.M. «Ένας όχι μικρός αριθμός νεαρών Ελλήνων σπούδασαν στην Αμερική και την Αγγλία από φιλανθρωπικές εταιρείες και ιδιώτες. Περισσότεροι από 10.000 νέοι Έλληνες έχουν εκπαιδευτεί στην Ελλάδα και στην Τουρκία στα σχολεία των διάφορων ιεραποστόλων. Και όμως ούτε δέκα άτομα δεν γνωρίζουμε να έχουν πραγματικά προσηλυτιστεί».
Γενικότερα, θα λέγαμε ότι μπορεί οι Αμερικάνοι μισιονάριοι να μην πέτυχαν τον σκοπό τους για προσηλυτισμό των Ελλήνων, μάλιστα κάποια από τα βιβλία τους η «Έκθεσις της Αποστολικής Εκκλησίας» και το «Γράμμα Αποχαιρετιστικόν» του Ιωνά Κινγκ αφορίστηκαν το 1851 από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδας ως πραγματείες «βλάσφημες» και «ανόσιες», όμως δεν πρέπει να παραγνωριστεί η συμβολή τους στην εκπαίδευση στη χώρα μας στα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, κυρίως των κοριτσιών και των άπορων παιδιών.
Περισσότερα στοιχεία για το θέμα αυτό, υπάρχουν στο βιβλίο της Πόλλης Θαναηλάκη, «Αμερική και Προτεσταντισμός», εκδόσεις Καστανιώτη 2005, απ’ όπου αντλήσαμε τις περισσότερες πληροφορίες για το σημερινό μας άρθρο.
