Η ανακύκλωση φωτοβολταϊκών πλαισίων στην Ελλάδα

Η αγορά Φωτοβολταϊκών (Φ/Β) πλαισίων παρουσιάζει παγκοσμίως αλματώδη ανάπτυξη, καθώς η ηλιακή ενέργεια αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ενεργειακής μετάβασης προς ένα βιώσιμο μέλλον. Ωστόσο, η ραγδαία αυξανόμενη χρήση φωτοβολταϊκών πλαισίων  για την ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, οδηγεί επιτακτικά στην εφαρμογή των κανόνων ορθής διαχείρισης και ανακύκλωσής τους όταν  αυτά  απορρίπτονται ως άχρηστα στο τέλος κύκλου ζωής των, ή αντικαθίστανται λόγω φθοράς, ή μειωμένης απόδοσης ή παλαιάς τεχνολογίας. Ώστε ο διαρκώς αυξανόμενος όγκος των αποβλήτων αυτών στα επόμενα έτη να παραμένει διαχειρίσιμος πριν καταστεί ανεξέλεγκτος και δύσκολα αντιμετωπίσιμος.

Η βιώσιμη διαχείριση των Φωτοβολταϊκών είναι παγκόσμιο ζήτημα
Ο Διεθνής Οργανισμός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας ΙRENA προειδοποιεί ότι «μέχρι το 2050 θα έχουμε βουνά ολόκληρα από φωτοβολταϊκά που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους, αν δεν ξεκινήσουμε άμεσα να στήνουμε ολοκληρωμένες αλυσίδες ανακύκλωσης». Οι ευρωπαϊκές χώρες φαίνεται να λαμβάνουν μέτρα ως προς το θέμα αυτό. Για παράδειγμα, η Γαλλία εγκαινίασε πρόσφατα μια ολοκληρωμένη βιομηχανική μονάδα για την πλήρη ανακύκλωση των ηλιακών πάνελ, η οποία σχεδιάζει να εκμεταλλεύεται και να επαναχρησιμοποιεί το 99% των υλικών των παλιών φωτοβολταϊκών. Στην Ιταλία λειτουργεί βιομηχανική μονάδα για την ανακύκλωση Φ/Β πλαισίων  αξιοποιώντας ορισμένα υλικά των παλιών Φ/Β. Στην Ελλάδα ωστόσο μόλις πρόσφατα  κάποιες μονάδες ανακύκλωσης ΑΗΗΕ αναπτύσσουν βιομηχανικό εξοπλισμό και δραστηριότητα στον τομέα της ανακύκλωσης Φ/Β πλαισίων και αυτό θα είναι  σημαντικό να ολοκληρωθεί.

Η αναγκαιότητα και οι προοπτικές για την Ελλάδα
Λόγω της ηλιοφάνειάς της η Ελλάδα έχει ένα μεγάλο αριθμό εγκατεστημένων Φ/Β πλαισίων, ήδη από τα έτη 2000, με μικρές ποσότητες, συνέχεια 2008-2013 με μεγάλη αύξηση, σε μεγάλες ή μικρότερες μονάδες και σταθμούς ΑΠΕ, οι οποίες συνεχώς αναπτύσσονται στην επικράτεια με ιδιαίτερα μεγάλη συχνότητα τα τελευταία έτη.  Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του παγκόσμιου think tank για θέματα ενέργειας Ember, η  χώρα μας κατατάσσεται δεύτερη παγκοσμίως στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω Φ/Β. Αν δεχτούμε ακόμα ότι η διάρκεια ζωής ενός Φ/Β είναι 20-30 χρόνια, ήδη αρκετά από αυτά λόγω φθοράς ή αντικατάστασης, έχουν καταστεί άχρηστα και χρήζουν ορθής διαχείρισης και ανακύκλωσης, για να μην δημιουργήσουν όγκους αποβλήτων που θα επιβαρύνουν το περιβάλλον και την υγεία. Οπότε είναι προφανές ότι επιβάλλεται επιτακτικά η ανακύκλωσή των (κατάλληλη συλλογή, απορρύπανση, ανάκτηση πρώτων υλών) καθώς και η εξασφάλιση της χρηματοδοτικής εισφοράς ανακύκλωσης που προβλέπεται νόμιμα για το σκοπό αυτό.
Σύμφωνα με το Αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, από το 2014 έως 2023 διατέθηκαν στην ελληνική αγορά 240.000 τόνοι φωτοβολταϊκών πλαισίων, εκ των οποίων οι 225.000 τόνοι στην τελευταία τριετία (2020-2023). Οι ενεργειακοί στόχοι για το 2030 και το 2050 προβλέπουν ακόμα περισσότερα (εκτιμώμενη ποσότητα μέχρι το 2030: 300.000-400.000 τόνοι). Για το έτος 2024 εκτιμάται ότι η αύξηση σε τόνους ΦΒ πλαισίων είναι πολλαπλασιαστική, μέγεθος που προστίθεται στα προηγούμενα. Οφείλουμε συνεπώς να διασφαλίσουμε την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων και την ανακύκλωσή τους: αφενός γιατί η απόρριψη σε χώρους ταφής είναι εξαιρετικά επιβαρυντική για το περιβάλλον, αφετέρου γιατί η ανάκτηση υλικών, όπως γυαλί, πυρίτιο, αλλά και μετάλλων, όπως ασήμι, χαλκός, αλουμίνιο, συμβάλλει θετικά στην εξοικονόμηση των πρώτων υλών.

Θεσμική πρόβλεψη για την Ανακύκλωση Φ/Β - Ευθύνη παραγωγού
Τα φωτοβολταϊκά πλαίσια υπάγονται στην κατηγορία του Ηλεκτρικού - Ηλεκτρονικού εξοπλισμού(ΗΗΕ) σύμφωνα με την οδηγία 2012/19/ΕΚ η οποία θέτει τους κανόνες και τις προϋποθέσεις για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων ΗΗΕ(ΑΗΗΕ), την οποία ήδη από το έτος 2014, υιοθετεί και το εθνικό νομικό πλαίσιο καθώς και τις τροποποιήσεις αυτής που ακολούθησαν συνέχεια. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η οργανωτική και οικονομική (χρηματοδοτική)  ευθύνη εκπλήρωσης των υποχρεώσεων διαχείρισης αποβλήτων ΗΗΕ ανατίθεται στους παραγωγούς του προϊόντος,  και μάλιστα, όχι όταν το προϊόν καταστεί απόβλητο αλλά όταν το προϊόν διατίθεται πρώτη φορά στην ελληνική αγορά, με οποιοδήποτε τρόπο, από απόσταση ή και διαδικτυακά.    
Ο παραγωγός, νομικό η φυσικό πρόσωπο, όπως ορίζεται στο αρθ. 11 του ν. 4819/2021(ΦΕΚ Α΄129/2021) και στο αρθ. 13 της ΚΥΑ 23615/651/ Ε.103/ 2014(ΦΕΚ Β΄1184/2014)όπως ισχύουν, υποχρεούται να  συμμετέχει σε συλλογικό Σύστημα διαχείρισης(ΣΣΕΔ) αποβλήτων του συγκεκριμένου προϊόντος εφόσον δεν έχει οργανώσει ατομικό σύστημα.
Εν προκειμένω, ως προς τα Φ/Β πλαίσια, ο παραγωγός οφείλει να συμβάλλεται με το φορέα ΣΣΕΔ ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ, να εγγράφεται και να καταχωρεί  στοιχεία του ίδιου και ποσότητες πωληθέντων προϊόντων του στο Εθνικό Μητρώο Παραγωγών (ΕΜΠΑ) του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης(ΕΟΑΝ) και να καταβάλλει αντίστοιχη χρηματική εισφορά ανακύκλωσης στο ΣΣΕΔ.

Το ΣΣΕΔ ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ από το έτος 2009 είναι αρμόδιος φορέας για την οργάνωση πανελλαδικά της εναλλακτικής διαχείρισης ΑΗΗΕ, και ειδικά των φωτοβολταϊκών πλαισίων από το έτος 2020, εγκεκριμένος από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Μέχρι σήμερα έχει συλλέξει περισσότερους από 400 τόνους φωτοβολταϊκών πλαισίων, που αντιστοιχούν σε περίπου 20.000 πλαίσια από όλη την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων και των αγροτικών και ημιαστικών περιοχών της χώρας μας, οι οποίες παρουσιάζουν υψηλή συγκέντρωση Φ/Β, αλλά και δυσκολίες στην πρόσβαση λόγω της δύσβατης φύσης των περιοχών εγκατάστασης , όπως σε βουνά και πλαγιές, που καθιστούν δύσκολη την προσέγγιση με φορτηγά ή άλλα οχήματα, καθώς και λόγω των μεγάλων αποστάσεων κάθε σημείου συλλογής/ πηγή παραγωγής αποβλήτων, από τις κεντρικές μονάδες επεξεργασίας.

Από τα παραπάνω, έχει επιτευχθεί 85% ανάκτηση υλικών, 14% ενεργειακή αξιοποίηση με μόλις 1% να καταλήγει σε ταφή τους. Σύμφωνα με τον Γενικό Διευθυντή της ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε., Δημήτρη Χριστογιαννόπουλο, η διαχείριση των αποβλήτων φωτοβολταϊκών πλαισίων στην Ελλάδα σημειώνει σημαντική πρόοδο. Μέχρι πρότινος, τα απόβλητα αποστέλλονταν στην Ιταλία για επεξεργασία, γεγονός που καθιστούσε το συνολικό κόστος διαχείρισης ιδιαίτερα υψηλό, κυρίως λόγω των δαπανών μεταφοράς. Σήμερα, όμως, έχουν εγκατασταθεί και θα λειτουργούν μονάδες επεξεργασίας φωτοβολταϊκών πλαισίων στην Ελλάδα εξασφαλίζοντας τον αντίστοιχο εξοπλισμό και συγκεκριμένα στην Στερεά Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία και Κρήτη, καθιστώντας τη διαχείριση τους πιο αποδοτική και βιώσιμη σε εθνικό επίπεδο.

Στην Ελλάδα σήμερα, μόνο 40 από τις περίπου 340 επιχειρήσεις, υπόχρεοι παραγωγοί, έχουν συμμορφωθεί με τη νομοθετική τους υποχρέωση και με συνέπεια και υπευθυνότητα έχουν εφαρμόσει το νόμο για την απόδοση  χρηματικής εισφοράς στα νέα Φ/Β πλαίσια που τοποθετούν στην ελληνική αγορά. Το σύστημα όπως έχει υποχρέωση, έχει ενημερώσει επανειλημμένα σχεδόν όλους τους πιθανούς υπόχρεους παραγωγούς για τις υποχρεώσεις τους έναντι της νομοθεσίας και του περιβάλλοντος, καθώς και για τη διαδικασία εγγραφής τους στο Σύστημά και στο ΕΜΠΑ.
Η ελλιπής συμμόρφωση, σε συνδυασμό με την απουσία συστηματικών ελέγχων και επιβολής της νομοθεσίας, δημιουργεί ένα σοβαρό έλλειμμα χρηματοδότησης για την ανακύκλωση των ηλιακών αποβλήτων Φ/Β πλαισίων. Ενδεικτικά, το 2023 εγκαταστάθηκαν περίπου 2,6 εκατομμύρια φωτοβολταϊκά πλαίσια, αλλά μόλις το 5% αυτών καλύφθηκε από χρηματοδότηση για ανακύκλωση. Η μη συμμόρφωση των υπόχρεων στην Ελλάδα όχι μόνο παραβαίνει τη νομοθεσία, επιπλέον προσβάλλει και τον ανταγωνισμό, αλλά και θέτει σε κίνδυνο τη συμμόρφωση της χώρας μας και διακινδυνεύει τους εθνικούς στόχους ανακύκλωσης» υπογραμμίζει ο κ. Χριστογιαννόπουλος.

Χρηματοδότηση της ανακύκλωσης Φ/Β πλαισίων
Ένα κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η διάκριση της ευθύνης διαχείρισης και  χρηματοδότησης της ανακύκλωσης, μεταξύ ιστορικών και νέων αποβλήτων. Τα ιστορικά απόβλητα φωτοβολταϊκών πλαισίων δηλαδή εκείνων που διατέθηκαν στην αγορά πριν από το 2020 – έτος έγκρισης του πρώτου φορέα ΣΣΕΔ στην Ελλάδα για τη διαχείριση των αποβλήτων αυτών – δεν έχουν υπαχθεί σε χρηματική εισφορά παραγωγού, όπως ορίζεται στις, ΚΥΑ 23615/2014, ΥΑ 181504/2016 και στον ν. 4819/2021, για την ανακύκλωσή τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Σύμφωνα με το άρθρο 16(Β)(2) της προαναφερόμενης ΚΥΑ, η χρηματοδότηση της συλλογής, επεξεργασίας, ανάκτησης και ορθής περιβαλλοντικής διαχείρισης αυτών των αποβλήτων βαρύνει αποκλειστικά τον τελικό χρήστη, κάτοχο ή παραγωγό. Αντίστοιχα, για τα φωτοβολταϊκά πλαίσια που διατέθηκαν στην αγορά από το 2020 και έπειτα, η ευθύνη χρηματοδότησης της ανακύκλωσης βαρύνει τους παραγωγούς μέσω του Συστήματος (ΣΣΕΔ) στο οποίο οφείλουν να συμμετέχουν και να καταβάλλουν την χρηματική εισφορά ανακύκλωσης για κάθε προϊόν τους που διέθεσαν στην αγορά, ώστε το ΣΣΕΔ οργανωμένα να προβεί στη διαχείριση των αποβλήτων Φ/Β πλαισίων που προκύπτουν στην επικράτεια. Σε περίπτωση που οι παραγωγοί αυτοί, νομικά ή φυσικά πρόσωπα, δεν συμμετέχουν σε εγκεκριμένο σύστημα και δεν έχουν ενσωματώσει την εισφορά ανακύκλωσης στα προϊόντα τους, και εφόσον οι παραγωγοί αυτοί παύσουν να υφίστανται κατά τον χρόνο που τα Φ/Β πλαίσια καθίστανται απόβλητα, τότε η υποχρέωση χρηματοδότησης μεταφέρεται και πάλι στον τελικό χρήστη ή κάτοχο. Επίσης, όσοι προμηθεύονται φωτοβολταϊκά πλαίσια από παραγωγούς χωρίς ενσωματωμένη εισφορά ανακύκλωσης, αφενός φέρουν ευθύνη οι ίδιοι και προβλέπονται κυρώσεις σε αυτούς, αφετέρου θα πρέπει να αναλάβουν οι ίδιοι  ως χρήστες/κάτοχοι των υπόχρεων προϊόντων τη χρηματοδότηση της διαχείρισής/ανακύκλωσής  τους.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το συνολικό κόστος διαχείρισης ενός αποβλήτου φωτοβολταϊκού πλαισίου είναι σημαντικά υψηλότερο από την αρχική εισφορά ανακύκλωσης, καθιστώντας έτσι οικονομικά και περιβαλλοντικά πιο συμφέρουσα τη συμμόρφωση με τις προβλεπόμενες διαδικασίες.
Η ανάγκη συμμόρφωσης του ν4819/2021 επιβάλλει να διατίθενται στην αγορά φωτοβολταϊκά πλαίσια μόνο από παραγωγούς που συμμετέχουν σε εγκεκριμένο ΣΣΕΔ, εγγράφονται στο ΕΜΠΑ και καταβάλλουν χρηματική εισφορά για κάθε προϊόν που διαθέτουν. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η χρηματοδότηση για την ορθή διαχείρισή τους από το ΣΣΕΔ όταν αυτά καταστούν απόβλητα, ανεξάρτητα από τη διάρκεια ζωής τους, και η υποχρέωση παραγωγού σύμφωνα με τη αρχή Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού, έτσι εκπληρώνεται.

Η συμβολή του φορέα ΣΣΕΔ ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. στην ανάπτυξη της Ανακύκλωσης Φ/Β στην Ελλάδα
Η ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε., ως το εξουσιοδοτημένο από τον ΕΟΑΝ σύστημα διαχείρισης  Φ/Β πλαισίων. έχει κεντρικό ρόλο στην προώθηση της ανακύκλωσης των αποβλήτων αυτών στην Ελλάδα.  Ήδη από το 2011 η ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. είναι μέλος του WEEE Forum (Waste Εlectrical and Εlectronic Εquipment), του μεγαλύτερου συνδέσμου παγκοσμίως για τη διαχείριση των Αποβλήτων Ηλεκτρικού & Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), στα οποία ανήκουν και τα φωτοβολταϊκά, εκπροσωπώντας περισσότερα από 50 ΣΣΕΔ σε όλο τον κόσμο.
Γνωρίζει και παρακολουθεί το ευρωπαϊκό περιβάλλον και τις ανάγκες και τις προκλήσεις της ελληνικής αγοράς, τις οποίες, ήδη από το 2020, έχει αναδείξει και επισημάνει προς τις αρμόδιες αρχές και τους φορείς (Υ.Π.ΕΝ., ΕΟΑΝ, ΡΑΑΕΥ, ΕΠΑΝ, ΕΕΔΣΑ, κ.α..), διατυπώνοντας ζητήματα όπως:

- τις επιπτώσεις της μη συμμόρφωσης των υπόχρεων (εισφοροδιαφυγή  και φοροαποφυγή σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος- και του περιβάλλοντος)
- τη σημασία των ελέγχων νομιμότητας από την Πολιτεία και τις Ανεξάρτητες Αρχές,
- την προσβολή του ανταγωνισμού και τις ανισότητες που προκαλούνται από την επιλεκτική εφαρμογή των προβλεπόμενων (κάποιοι υπόχρεοι παραγωγοί είναι συνεπείς -εγγραφή στο ΕΜΠΑ, συμμετοχή στο ΣΣΕΔ, χρηματική εισφορά ανακύκλωσης κ.λπ.- ενώ άλλοι όχι, λειτουργώντας ανταγωνιστικά και αθέμιτα στην αγορά), 
- την ανάγκη τήρησης του Εθνικού Μητρώου Παραγωγού (ΕΜΠΑ) και της διασύνδεσης αυτού με το ΓΕΜΗ ή και άλλα μητρώα,
- την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας σε Δημόσιες και Ιδιωτικές Συμβάσεις ή συναλλαγές όπως προβλέπεται

Άλλωστε, «στους πάγιους στόχους του φορέα ΣΣΕΔ είναι η ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και η υπεύθυνη διαχείριση των φωτοβολταϊκών αποβλήτων μεταξύ και των λοιπών ΑΗΗΕ για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος για όλους. Τα τελευταία χρόνια εργαζόμαστε συστηματικά για την επίτευξη των στόχων μας, μέσα από ένα διευρυμένο δίκτυο και  σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς» επισημαίνει ο κ.  Χριστογιαννόπουλος.  

Βασικά συμπεράσματα
Η ανακύκλωση των φωτοβολταϊκών πλαισίων δεν είναι απλώς μια περιβαλλοντική υποχρέωση – είναι ζήτημα βιωσιμότητας, υπευθυνότητας και στρατηγικού σχεδιασμού για το μέλλον. Στην Ελλάδα, η ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. είναι το μοναδικό ως σήμερα εγκεκριμένο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης φωτοβολταϊκών πλαισίων από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης, παρέχοντας τη μόνη οργανωμένη και νομικά κατοχυρωμένη λύση για την ανακύκλωσή τους.
Η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη και οικονομικά βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων φωτοβολταϊκών είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Η εγκατάσταση τριών εγχώριων μονάδων επεξεργασίας που προαναφέραμε, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, μειώνοντας το κόστος διαχείρισης και εξαλείφοντας την ανάγκη μεταφοράς των αποβλήτων στο εξωτερικό.
Ωστόσο, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά το σύστημα ανακύκλωσης, απαιτείται η ενεργή συμμόρφωση όλων των εμπλεκόμενων μερών. Οι παραγωγοί και οι τελικοί χρήστες φέρουν σημαντική ευθύνη, καθώς και οι λοιποί εμπλεκόμενοι διακινητές, έμποροί, κτλ., διασφαλίζοντας ότι τα προϊόντα που διαθέτουν στην αγορά ή χρησιμοποιούν εντάσσονται σε ένα εγκεκριμένο σύστημα διαχείρισης, συμβάλλοντας έτσι στην ομαλή λειτουργία και τη βιωσιμότητα της κυκλικής οικονομίας.
Η ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. θα συνεχίσει να αναπτύσσεται στον τομέα της ανακύκλωσης φωτοβολταϊκών πλαισίων στην Ελλάδα, διασφαλίζοντας ότι κάθε πλαίσιο θα έχει μια βιώσιμη και περιβαλλοντικά υπεύθυνη δεύτερη ζωή.

Για περισσότερα εδώ