Ανδρέας Μήλιος

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, αυτή η ιδιότητα την έχει αναδείξει  σε καταλυτικό, άυλο εθνικό κεφάλαιο, το οποίο θέτει σε κίνηση τους  επιταχυντές της οικονομικής αναπτυξιακής διαδικασίας και της γεωπολιτικής  ισχύος των χωρών.

Η εθνική εικόνα είναι αυτή που καθορίζει την αξία μιας χώρας, ως οργανισμού ο οποίος διαθέτει εμπορικό σήμα, και προσδιορίζει τον βαθμό ανταγωνιστικότητάς της στο νέο πλανητικό σκηνικό της μετανεωτερικότητας, καθώς προκαλεί τη συνεργική αλληλεπίδραση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και δυναμικών της. Το πολυδιάστατο μείγμα στοιχείων, από το οποίο συντίθεται η εθνική εικόνα, είναι υπεύθυνο για το κύρος και τη φήμη κάθε χώρας, καθώς αυτό εισπράττεται από τα εσωτερικά και τα εξωτερικά ακροατήρια.

Οι εθνικές εικόνες των χωρών προβάλλονται και επικοινωνούνται μέσω ενός πολυδιάστατου δικτύου, το οποίο περιλαμβάνει την ποιότητα του πολιτεύματος και του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος, τις διπλωματικές και τουριστικές υπηρεσίες, τις υποδομές (συγκοινωνιακές, τεχνολογικές, υγείας και εκπαίδευσης), τα διεθνώς εμπορεύσιμα παραγόμενα προϊόντα και υπηρεσίες, το γεωφυσικό και γεωπολιτικό περιβάλλον, το πολιτισμικό αποτύπωμα, τα χαρακτηρολογικά και ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά των κατοίκων, την ποιότητα ζωής, τη διασπορά, κ.α.

Η δημιουργία ελκυστικής εθνικής εικόνας είναι ένα απαιτητικό και ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα για πολλούς λόγους: πρώτον, επειδή προϋποθέτει την ύπαρξη συνεκτικής, στιβαρής και θελκτικής εθνικής ταυτότητας, δεύτερον, επειδή ο επηρεασμός και η χειραγώγηση των εντυπώσεων, των πεποιθήσεων και των στερεοτύπων διαφορετικών πολιτισμικών και κοινωνικών συνόλων είναι ιδιαίτερα δύσκολα, τρίτον, επειδή η επιβολή ελκυστικής εθνικής εικόνας στο λογικό και στο θυμικό των πολιτισμικά και χαρακτηρολογικά πολύπτυχων διεθνών ακροατηρίων είναι πολύπλοκη, χρονοβόρα και κοστοβόρα, τέταρτον, επειδή η επιφανειακή ανθρώπινη εμπειρία διαμορφώνεται συχνά χωρίς συνολική γνώση του αντικειμένου και με υποκειμενική μετάφραση των πληροφοριών από τους πολυπολιτισμικούς δέκτες και, πέμπτον, επειδή η εθνική εικόνα είναι μια αέναα δημιουργούμενη πνευματική κατασκευή που απαιτεί συνεχή αναπροσαρμογή στα διεθνώς προκύπτοντα δεδομένα.

Οι σύγχρονοι μάρκετερς, με τη βοήθεια των στρατηγικών και των τεχνικών του μάρκετινγκ και της επικοινωνίας, επιχειρούν συχνά να δημιουργήσουν, ιδίως για τουριστικούς σκοπούς, θελκτικές εθνικές εικόνες για χώρες που δεν διαθέτουν ισχυρές εθνικές ταυτότητες. Ωστόσο, δεδομένου ότι η ελκυστικότητα και η ισχύς μιας εθνικής εικόνας είναι άμεσα συνυφασμένες με την ύπαρξη στέρεης, στιβαρής και συνεκτικής εθνικής ταυτότητας, τα αποτελέσματα τέτοιων επικοινωνιακών δράσεων είναι συνήθως πενιχρά. Διότι η εθνική ταυτότητα είναι το βάθρο επάνω στο οποίο οικοδομούνται τα θεμέλια της εθνικής εικόνας∙ είναι η προσωπικότητα του εθνικού συνόλου, η ουσία και η ψυχή του. Η εθνική εικόνα είναι η αντανάκλαση της εθνικής ταυτότητας στα μάτια των δεκτών.

Χωρίς εθνική ταυτότητα με θεσμικό αξιακό πλαίσιο, ενότητα πνεύματος, ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ποιοτικά ανθρωποφυσικά χαρακτηριστικά και συλλογικές συμπεριφορές δεν μπορεί να υπάρξει ελκυστική εθνική εικόνα.

Κατά συνέπεια, ο ρόλος της εθνικής ταυτότητας στη συνοχή, εξέλιξη, πρόοδο ή οπισθοδρόμηση μιας χώρας είναι καταλυτικός, διότι εξοπλίζει την ατομική αυτοσυνειδησία, διαπλάθει τη συλλογική συνείδηση του συνανήκειν σε ένα ομοιογενές κοινωνικό σύνολο, σφυρηλατεί την αφοσίωση στις παραδοσιακές και πολιτισμικές αξίες και στην αντιμετώπιση κρίσεων και προκλήσεων, προάγει την κοινωνική αλληλεγγύη, αρδεύει το πατριωτικό φρόνημα και κινητοποιεί δημιουργικά όλες τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας.

Οι απόψεις των σύγχρονων Ελλήνων διανοητών, από τον Α. Κοραή μέχρι τον Σ. Ράμφο, καθώς και των ξένων, ακόμα και των Φιλελλήνων, όπως ο Λόρδος Βύρων, είναι σχεδόν ταυτόσημες για την ποιότητα της εθνικής ταυτότητας και της εθνικής εικόνας της σύγχρονης Ελλάδας και καθόλου κολακευτικές. Μια χώρα με συνεκτική εθνική ταυτότητα και υπερχειλίζον πολιτισμικό αποτύπωμα δεν κατάφερε τα τελευταία διακόσια χρόνια να δημιουργήσει ελκυστική εικόνα. Εμφύλιοι πόλεμοι, διχασμοί και χρεοκοπίες δεν της επέτρεψαν να σηκώσει κεφάλι. Οι ευθύνες όλων μας είναι πολλές και κάποτε οφείλουμε να τις αναλάβουμε. Αν μάλιστα αναλογισθεί κανείς ότι στα θεμέλια του αρχαίου πολιτισμού αυτής της χώρας οικοδομήθηκε ο πολιτισμός της Δύσης χωρίς την συμμετοχή μας, θα καταλήξει στο συμπέρασμα πως, ως λαός, χρειαζόμαστε άπειρες συνεδρίες ενδοσκόπησης και αναστοχασμού για να αποκτήσουμε ρεαλιστική εθνική αυτογνωσία και δημιουργική συλλογική αυτοπεποίθηση.

Τέλος, άκρως επιτακτική είναι η ανάγκη δημιουργίας ενός κρατικού φορέα αποκλειστικά αρμόδιου για τη δημιουργία και τη διαχείριση της εθνικής εικόνας της χώρας σε μόνιμη βάση, στα πρότυπα των χωρών τα Β. Ευρώπης. Ενός φορέα που θα στελεχωθεί αξιοκρατικά με ειδικούς και όχι με βάση τους κομματικούς συσχετισμούς που παραπέμπουν σε ανατολίτικο παζάρι.


*Ο Ανδρέας Μήλιος είναι διδάκτωρ του πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης, οικονομολόγος. Το άρθρο είναι η κεντρική ιδέα του νέου του βιβλίου, με τίτλο «Εθνική εικόνα και οικονομική ανάπτυξη» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ.