Έλσα Μπάρδα

Η μίμηση αποτελεί φυσιολογική διαδικασία της εκμάθησης και παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και στην αλληλεπίδραση. Μπορεί να περιλαμβάνει συμπεριφορές, όπως μίμηση μιας δεξιότητας ή και καθρεφτισμό -π.χ. μορφασμούς προσώπου, τρόπο ομιλίας κτλ.

Τι γίνεται, όμως, όταν η μίμηση γίνεται ενοχλητική και βρίσκει πρόσφορο έδαφος έκφρασης μέσα από τα social media, με αντιγραφή απόψεων, ατακών κτλ. Γιατί κάποιος να μην κολακευτεί από έναν άνθρωπο που ξαφνικά εισβάλλει στη ζωή του, προσπαθεί να συναναστραφεί με το κοινωνικό του περιβάλλον -είτε προσωπικό είτε επαγγελματικό- βγάζοντας προς τα έξω μια επανάληψη των όσων εκφράζει ο ίδιος; Γιατί η μίμηση να μην απορρέει από τον θαυμασμό; H απάντησή είναι απλή: διότι αυτός που αντιγράφει την συμπεριφορά κάποιου καλοπροαίρετα, δείχνει και την πηγή θαυμασμού του και δεν προσπαθεί να περάσει ιδέες άλλων ως δικές του ή να υπερβεί τα προσωπικά όρια.

Πότε όμως η μίμηση γίνεται τοξική και επικίνδυνη;

Σε κάποιες περιπτώσεις, η αντιγραφή μπορεί να ξεπεράσει το μέτρο της λογικής. Εκεί βλέπουμε ενήλικες που ουσιαστικά «κλέβουν» την κοινωνική ταυτότητα του στόχου τους. Ένα χαρακτηριστικό ακραίο παράδειγμα έχουμε στην ταινία «The roommate», του 2011, όπου βλέπουμε την πρωταγωνίστρια της ταινίας, Ρεβέκκα, η οποία έχει ιστορικό ψυχικής διαταραχής, να αποκτά ψύχωση με την συγκάτοικό της, την όποια αντιγράφει και ουσιαστικά εισβάλλει στη ζωή της, με αποτέλεσμα η παραφροσύνη της να οδηγήσει σε παραβατική συμπεριφορά και να αποτελεί κίνδυνο για τον εαυτό της και τους γύρω της.

Αμέτρητες είναι, εξάλλου, οι ταινίες τρόμου με ανθρώπους που αποκτούν εμμονή, με κάποιο άτομο που βάζουν στόχο. Πιο συγκεκριμένα, ο παθολογικός αντιγραφέας προσκολλάται σε κάποιον που πιστεύει ότι έχει χαρίσματα και φτάνει στο σημείο να αντιγράφει τον τρόπο ομιλίας, τους μορφασμούς, την προφορά ή το λεξιλόγιο, την ενδυματολογική αισθητική, να εισβάλει στο κοινωνικό, διαπροσωπικό και επαγγελματικό του περιβάλλον. Σε γενικές γραμμές, αντιγράφει όλες τις πτυχές της συμπεριφοράς του στόχου του, προκειμένου να μπει στη ζωή του.

Θα αναρωτηθεί κανείς: Μα, μπορεί κάποιος να αντιγράψει τόσες πτυχές και ρόλους ενός ανθρώπου; Φυσικά και όχι, διότι ο κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός. Το να προσπαθεί κάποιος σαν παράσιτο να κλέψει την ζωή κάποιου άλλου δεν είναι εφικτό σε καμία περίπτωση και περνάει στα επικίνδυνα όρια της ψυχοπαθολογίας, καθώς και σε πιο ακραίες καταστάσεις, όπως αυτές της παραβατικότητας. Αξίζει να τονιστεί, ότι η εμμονική αντιγραφή οδηγεί στο «stalking» και είναι πολύ επικίνδυνη, καθώς ο εμμονικός αντιγραφέας παρακολουθεί εντατικά τον στόχο του, προκειμένου να μπει στον στον ρόλο του στόχου του.

Ψυχογράφημα του εμμονικού αντιγραφέα

Η εμμονική μίμηση και ο φθόνος που ξεπερνάει τα προσωπικά όρια του στόχου είναι ένδειξη ενός ανθρώπου με χαμηλή αυτοεκτίμηση, διότι η συμπεριφορά του υποτιμάει τον ίδιο του τον εαυτό και αυτό αργά ή γρήγορα θα βγει στην επιφάνεια και ενδεχομένως θα λειτουργήσει αυτοκαταστροφικά. Ένας άνθρωπος με ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι κατασταλαγμένος, έχει σταθερές απόψεις -από το επάγγελμα το όποιο έχει επιλέξει, μέχρι τον τρόπο που φλερτάρει. Οι συναισθηματικά ανώριμοι ενήλικες, που βρίσκουν μια δικαιολογία για να εξαφανίσουν τα αρνητικά εχθρικά συναισθήματά τους μέσα από την ταύτιση, δεν έχουν αυτογνωσία -γι' αυτό αναζητούν άλλους, που έχουν χαρακτηριστικά που βρίσκουν χρήσιμα, όπως εσωτερική ομορφιά, εξωτερική εμφάνιση κ.ά.

Οι διαταραχές προσωπικότητας που συσχετίζονται με την τοξική μίμηση είναι η διπολική διαταραχή, η ιστριονική και η αντικοινωνική σε συννοσηρότητα, συνήθως με ναρκισσιστική διαταραχή. Η διαταραγμένη προσωπικότητα εκφράζεται μέσα από έναν άκαμπτο, μη λειτουργικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, καθώς ο τρόπος συσχέτισης με άλλους ανθρώπους είναι δυσλειτουργικός. Τα κύρια χαρακτηριστικά της διαταραγμένης προσωπικότητας είναι τα φαντασιακά σενάρια, καθώς και η ανάγκη να τραβήξει την προσοχή.

Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας σχετίζεται με την ανασφάλεια, καθώς οι ναρκισσιστές νιώθουν ανασφαλείς με το ποιοι είναι. O ιδανικός εαυτός τους δεν ταυτίζεται με την πραγματικότητα, γι' αυτό σπαταλούν πολύ χρόνο να φαντασιώνονται αυτό που θα ήθελαν να είναι, μέχρι να βρουν το κίνητρο, μέσα από έναν άνθρωπο που αντιπροσωπεύει όσα θα ήθελαν να είναι. Μπορεί να εκδηλώνουν επιφανειακό θαυμασμό, όμως βαθιά μέσα τους υποβόσκει παθολογική ζήλια και ο φθόνος. Με μότο «η ζωή θέλει τρόπο και όχι κόπο», διότι δεν θέλει να εργαστεί σκληρά, όπως το άτομο που μιμείται, ακολουθεί την πεπατημένη οδό. Στην ουσία βλέπει μονό το τελικό αποτέλεσμα, και αγνοεί την προσπάθεια που έχει καταβάλει κάποιος για να φτάσει εκεί που είναι σήμερα.

Ο ναρκισσιστής που αντιγράφει διέπεται από φθόνο που πυροδοτείται από μια φαντασιακή απειλή -π.χ. μια δουλειά που θεωρεί ότι έπρεπε να είναι δική του, ένας σύντροφος που έπρεπε να τους ανήκει κτλ. Τα φθονερά άτομα επιθυμούν το κακό του άλλου, που έχει αυτό που εκείνοι δεν έχουν. Τυφλωμένοι από τον φθόνο, μέσα από τη δικιά τους διαστρεβλωμένη αλήθεια, επιλέγουν να πιστέψουν αυτό που τους βολεύει, λέγοντας ψέματα όχι μόνο στους άλλους, αλλά και στον εαυτό τους. Ο φθόνος φυσικά δεν δίνει χώρο στην ευγνωμοσύνη, αλλά στην απληστία, με συνήθη πρακτική το «blame game», καθώς και το διαιρεί και βασίλευε!

Επιπλέον, αυτός ή αυτή συχνά διαστρεβλώνει την αλήθεια, πιστεύοντας, λανθασμένα, ότι είναι το θύμα της κατάστασης, και όχι ο θύτης. Μόλις ο εμμονικός αντιγραφέας αντιληφθεί την ανεπάρκειά του, ότι δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον στόχο του, συνήθως εφαρμόζει το πλάνο «δυσφήμηση» και αρχίζει να κακολογεί τον στόχο του, προκειμένου να μειώσει τα επιτεύγματά του, και να του δημιουργήσει εμπόδια στην εξέλιξή του, αποδυναμώνοντάς τον.

Επαγγελματίες ψεύτες

Για ένα άτομο, το οποίο ζει σε μια φαντασιακή συνθήκη, το ψέμα είναι η δεύτερή φύση του, την οποία μπορεί και εκφράζει χωρίς ίχνος ντροπής, προκειμένου να αποδυναμώσει τον στόχο του. Ο παθολογικός ψεύτης έχει άγνοια κινδύνου, καθώς πιστεύει ότι είναι πιο έξυπνος απ' όλους και δεν θα τον ανακαλύψουν ποτέ. Δεν νιώθει ενοχές, ούτε τον ενδιαφέρουν οι συνέπειες της συμπεριφοράς του.

Συνεπώς, η τοξική μίμηση, επειδή γίνεται με μεθόδευση, μερικές φορές δεν γίνεται αντιληπτή από τον περίγυρο, πέρα από τον στόχο του... Όμως, κατά την διάρκεια της μίμησης, ενδεχομένως να εκφράσει επιθετικότητα και μνησικακία μέσα από τα social media. Ο τρόπος με τον οποίο θα εκδηλωθεί η ψυχωτική μίμηση ενός ατόμου στην προσπάθεια της ταύτισης, εξαρτάται από την διαταραχή προσωπικότητας και τον τύπο.

Γίνεται η σκοτεινή προσωπικότητα να αντιγράφει την φωτεινή;

Βαθιά μέσα τους τα άτομα αυτά κρύβουν τον φόβο της απόρριψης έναν φόβο που κουβαλάνε από τα παιδικά τους χρόνια, αδυνατούν να ηγηθούν μιας κατάστασης, γι' αυτό το λόγο, χρησιμοποιούν ανθρώπους διαθέσιμους να τους εξυπηρετήσουν στα σχέδιά τους.

Ο πιο ενδόμυχος λόγος για μια άσκοπη βεντέτα ανάμεσα στον άνθρωπο που παρασιτικά επιδιώκει να κλέψει την ζωή κάποιου συνήθως βρίσκει τις ρίζες του στα παιδικά χρόνια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, σύμφωνα με έρευνες, έχουμε γονείς που οι ίδιοι έχουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά η κάποια διαταραχή προσωπικότητας και είναι ιδιαίτερα απορριπτικοί και επικριτικοί προς το παιδί τους. Ενδεχομένως να το ενθαρρύνουν, αντί να το αποτρέψουν ως προς έναν τοξικό ανταγωνισμό.

Αυτό όμως που ο παρασιτικός αντιγραφέας αδυνατεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει, καθώς έχει έλλειψη αυτογνωσίας, παρασυρόμενος από τις ψευδαισθήσεις του, είναι το πόση ενέργεια, χρόνο και προσπάθεια καταναλώνει, στο να προσπαθεί να γίνει κάποιος άλλος.

Στο τέλος της ημέρας, όταν πέσουν οι μάσκες της χαρωπής ευχάριστης προσωπικότητας, τότε ο παρασιτικός αντιγραφέας μένει μόνος του, με την διαπίστωση ότι δεν μπορεί να γίνει αυτός ο άλλος και εκεί έρχεται και τον βρίσκει η κατάθλιψη. Γιατί η εξέλιξη συνεπάγεται την γνησιότητα ενός χαρακτήρα, την αυτογνωσία. Όποιος μιμείται σε βαθμό ταύτισης κάποιον άλλο, κατευθύνεται προς τη λάθος κατεύθυνση. Είναι αδύνατον να γίνει κάποιος άλλος. Η μόνη ελπίδα να γεμίσει κάποιος το εσωτερικό του κενό, είναι να γίνει ο εαυτός του.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, δυστυχώς το άτομο αυτό δεν θα αναζητήσει βοήθειά από έναν έμπειρο κλινικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο.