Φαίη Μακαντάση

Βλέπετε δεν χρειάζεται συνέχεια να ανακαλύπτουμε τον τροχό, αλλά και από την άλλη δεν μπορούμε να υιοθετούμε ad hoc τις συνταγές που έχουν λειτουργήσει σε άλλες χώρες. Να το διατυπώσω πιο απλά δανειζόμενη ένα προσφιλές μας παράδειγμα από την γεωργία –δεν είναι όλα τα χωράφια δεκτικά στις ίδιες καλλιέργειες. Όμως ποιο είναι το χωράφι και ποιοι οι καλλιεργήσιμοι σπόροι;

Στην περίπτωσή μας το χωράφι είναι το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας, που τουλάχιστον μέχρι την οικονομική κρίση ήταν στρεβλό, κρατικοδίαιτο, ανορθολογικό και εν πολλοίς αποτέλεσε και την θεμελιώδη αιτία της κρίσης και οι καλλιεργήσιμοι σπόροι είναι οι άνω των €100 δισεκ. χρηματοδοτικοί πόροι που θα εισρεύσουν στην ελληνική οικονομία τα επόμενα χρόνια και θα πρέπει να πέσουν σε γόνιμο έδαφος για να αποδώσουν καρπούς.

Θα πρέπει λοιπόν οι επενδυτικές δαπάνες της χώρας να έχουν κάποια στόχευση. Για παράδειγμα το ελληνικό σχέδιο του ΤΑΑ, που είναι και το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρηματοδοτικών πόρων, πέραν της εστίασης που δίνει στον τομέα της ενέργειας και στην πράσινη μετάβαση, είναι λίγο-πολύ οριζόντιο. Ακόμα και η έμφαση που δίνεται στην ψηφιακή αναβάθμιση, του κράτους και της οικονομίας, είναι οριζόντια.

Δεν έχουμε, δηλαδή, χρησιμοποιήσει αυτό το τόσο μεγάλο εργαλείο για να δώσουμε στρατηγική κατεύθυνση στο αναπτυξιακό μοντέλο της ελληνικής οικονομίας, εστιάζοντας σε συγκεκριμένους κλάδους ή τομείς. Το ποιοι θα πρέπει να είναι οι τομείς ή κλάδοι εστίασης είναι ένα επιπλέον ζήτημα προς συζήτηση και θα ήταν χρήσιμο να προκύψει μετά από μια διαβούλευση με τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις της χώρας.

Γενικά, όμως, η κλαδική διάσταση, οι κλαδικές δηλαδή πολιτικές για επιλεγμένους κλάδους –όπως η βιομηχανία– που ήταν και ένα χαρακτηριστικό του σχεδίου Πισσαρίδη, δεν φαίνεται να υπάρχει εντός του σχεδίου Ελλάδα 2.0, τουλάχιστον όχι σε επαρκή βαθμό.

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα δημόσιας-κρατικής πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη ενός ολόκληρου κλάδου στην οικονομία, χωρίς αυτό να οδηγήσει σε καταστάσεις τύπου Ολυμπιακής, αλλά αντίθετα να δημιουργήσει σημαντικότατες θετικές επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία της χώρας, είναι το παράδειγμα της Ταιβάν και της δημιουργίας της Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC). Πιο συγκεκριμένα, η καπιταλιστική κυβέρνηση της Ταιβάν δημιούργησε το 1987 μια δημόσια επιχείρηση: την TSMC, που θα ασχολούνταν με έναν νέο κλάδο, τον κλάδο των microchips.

Ο κλάδος αυτός είχε πάρα πολύ μεγάλες οικονομίες κλίμακας, λόγω του υψηλού σταθερού κόστους, και γιγάντιες ανάγκες δαπανών για Ε&Α, με αποτέλεσμα το κόστος βύθισης (sunk cost) να είναι μεγάλο και άρα εξαιρετικά δύσκολο με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια να εισέλθει μία νέα επιχείρηση. Σημειώνεται, δε, ότι ο κλάδος ήταν ήδη ιδιαίτερα ανεπτυγμένος στις ΗΠΑ. Η δημόσια αυτή επιχείρηση, λειτούργησε με δημόσια κεφάλαια, αλλά ιδιωτικο-οικονομική δομή.

Και, 35 χρόνια μετά, όχι μόνο αποτελεί τον απόλυτο παγκόσμιο κυρίαρχο στην κατασκευή των microchips (κάθετο οιονεί μονοπώλιο), που κατέχει μερίδιο άνω του 90% της παρασκευής microchips της πλέον τελευταίας τεχνολογίας, αλλά επιπλέον η χώρα ολόκληρη έχει καταστεί το παγκόσμιο κέντρο σχεδιασμού και κατασκευής ηλεκτρονικών πλακετών υψηλής τεχνολογίας, και μάλιστα με το μερίδιο της Ακαθάριστης Προστιθέμενες Αξίας (ΑΠΑ) που παράγεται εντός της Ταιβάν για κάθε ηλεκτρονικό αγαθό να είναι εξαιρετικά μεγάλο –σε αντιδιαστολή με την Κίνα, που παράγει μεν τα πάντα, αλλά έχει σχετικά μικρό μερίδιο ΑΠΑ στο κάθε τι.

Μια ολόκληρη οικονομία, δηλαδή, ενός μικρού, αδύναμου και επαπειλούμενου κράτους –πολλές χώρες δεν το αναγνωρίζουν καν ως κράτος– κατευθύνθηκε σε ένα πραγματικά αναπτυξιακό μοντέλο, πολύ υψηλής εξειδίκευσης και προστιθέμενης αξίας, μέσω μιας εξαιρετικά εύστοχης δημόσιας πρωτοβουλίας. Τι χαρακτηριστικά είχε αυτή; Πολύ μακροπρόθεσμος ορίζοντας, σύνδεση ως ενδιάμεσος κρίκος με διεθνείς αλυσίδες αξίας –δεν ασχολήθηκαν με την εγχώρια τελική αγορά–, στρατηγική εστίαση των δημοσίων πόρων –δηλαδή πάρα πολλά κεφάλαια σε έναν μόνο σκοπό, αντί για λίγα παντού–, ιδιωτικο-οικονομική δομή και διοίκηση, χαρισματική ηγεσία (Μόρις Τσανγκ) και πολύ καλό διεθνές timing.

Είναι ο κλάδος των microchips ένας κλάδος στον οποίο η ελληνική οικονομία θα μπορούσε/έπρεπε να εστιάσει; Όχι, ή τουλάχιστον όχι απαραίτητα. Όμως, η ίδρυση της TSMC συνιστά ένα εξαιρετικό παράδειγμα προς μίμηση για το πώς μπορεί ένα κράτος να χρησιμοποιήσει ορθά τους γιγαντιαίους –σε σύγκριση με τα ιδιωτικο-οικονομικά μεγέθη– πόρους που έχει στη διάθεσή του, για να δημιουργήσει από μόνο του μια νέα οικονομική δραστηριότητα, τις συνθήκες διατηρήσιμης ανάπτυξής της και, κατά συνέπεια, τις συνθήκες διατηρήσιμης ανάπτυξης ενός ολόκληρου κλάδου γύρω από αυτήν.

Αντί, λοιπόν, μιας δογματικά ουδέτερης αναπτυξιακής πολιτικής, μήπως θα έπρεπε να καλύτερα να τεθεί στο δημόσιο διάλογο το ερώτημα ποια οικονομική δραστηριότητα, αν αυτή ετύγχανε μια κρίσιμη μάζα κρατικών επενδυτικών πόρων και γραφειοκρατικών διευκολύνσεων, θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ολόκληρο, υγιή και στιβαρό, κλάδο γύρω της που θα ενίσχυε την παραγωγική βάση της ελληνικής οικονομίας;