Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται ακόμη και ουδείς μπορεί να προβλέψει πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, καθώς το νέο θερμό μέτωπο μπορεί να προκαλέσει ντόμινο απρόβλεπτων εξελίξεων διεθνώς. 

Το βέβαιο είναι ότι η μακρά περίοδος των ανοιχτών και σε γενικές γραμμές ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των μεγάλων πόλων του πλανήτη έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. 

Σε πολύ μικρό σύντομο χρονικό διάστημα, μέσα σε λιγότερο από μία δεκαετία, στο διεθνές περιβάλλον η κατάσταση κλιμακώνεται. Από τις εμπορικές κυρώσεις των ΗΠΑ προς την Κίνα περάσαμε στον ψυχρό πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών και πλέον ανοίγουν συνεχώς θερμά μέτωπα συγκρούσεων - από την Ουκρανία μέχρι τη Μέση Ανατολή που κινδυνεύει από γενικευμένη ανάφλεξη, χωρίς να παραβλέπουμε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ στον νότιο Καύκασο. 

Αρκετοί οικονομολόγοι αρέσκονται να «διαβάζουν» στις συγκρούσεις αυτές το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του εμπορικού και οικονομικού κατακερματισμού που βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια, τη λεγόμενη «αποπαγκοσμιοποίηση».

Δεν λείπουν και οι παραλληλισμοί με τα προηγούμενα κύματα παγκοσμιοποίησης που έληξαν εν μέσω συγκρούσεων. Το πρώτο κύμα ήταν την περίοδο 1870-1914 και τελείωσε με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δεύτερο κύμα ήρθε μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου με τις συμφωνίες του Bretton Woods, το 1944, και κράτησε μέχρι το 1971, όταν κατέρρευσε το σύστημα σταθερών ισοτιμιών με βάση το δολάριο, εν μέσω του πολέμου του Βιετνάμ και του υψηλού κόστους που είχε για τις ΗΠΑ. 

Το τρίτο κύμα κορυφώθηκε μετά το 1990 καθώς το διεθνές εμπόριο σημείωσε εκρηκτική άνοδο. Χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ εντάχθηκαν στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Το 1994 δημιουργήθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, του οποίου η Κίνα έγινε μέλος το 2001 και η Ρωσία το 2012. 

Μεταξύ 1990 και 2008 η αξία του διεθνούς εμπορίου σε σχέση με το παγκόσμιο ΑΕΠ -που αποτελεί ένα από τα βαρόμετρα της παγκοσμιοποίησης- ανέβηκε από 37,5% στο 61%, σύμφωνα με κάποιες μετρήσεις. Υστερα από τη χρηματοπιστωτική κρίση η τάση έγινε πτωτική, ενώ ο δείκτης υποχώρησε απότομα με την πανδημία. Το 2021 ο δείκτης έφτασε στο 56,5%.

Πολλοί διεθνολόγοι αμφισβητούν ότι υπάρχει αποπαγκοσμιοποίηση, υποδεικνύοντας ότι μετά την πανδημία οι συναλλαγές αυξάνονται και πάλι, έστω χωρίς να προσεγγίζουν τα επίπεδα-ρεκόρ του παρελθόντος, και υποστηρίζουν ότι υπάρχει επιβράδυνση και αναδιάταξη των διεθνών εφοδιαστικών αλυσίδων, αλλά όχι αναστροφή της παγκοσμιοποίησης. 

Πέρα από τις θεωρητικές αντιπαραθέσεις, το γεγονός είναι ότι πλέον τίποτα στον πλανήτη δεν παραπέμπει στη «χρυσή εποχή» των προηγούμενων δεκαετιών, όπου η οικονομία αναπτυσσόταν γοργά, το διεθνές εμπόριο έσπαγε τα ρεκόρ, ο πληθωρισμός ήταν χαμηλός και η τεχνολογία έκανε άλματα χωρίς να γνωρίζει σύνορα. 

Ολοι κέρδιζαν από το ανοιχτό πάρε-δώσε με μια πίτα που μεγάλωνε. Το μέρισμα της ειρήνης ήταν υψηλό και οι εξοπλιστικές δαπάνες μειώνονταν διεθνώς.

Σήμερα ο πληθωρισμός έχει γονατίσει την οικονομία, το σκληρό δολάριο δυσκολεύει πολλές άλλες χώρες, κυρίως τις αναπτυσσόμενες, οι ΗΠΑ επιβάλλουν εμπάργκο στην Κίνα σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και ζητούν από την Ε.Ε. να ακολουθήσει, το κινεζικό εξαγωγικό θαύμα «ασθμαίνει», όπως και το γερμανικό, ενώ ο χάρτης παραγωγής ενέργειας αλλάζει δραματικά λόγω των συγκρούσεων αλλά και της πράσινης μετάβασης που επιταχύνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, η οποία από μόνη της δημιουργεί ανατροπές.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον δύσκολα μπορεί να φανταστεί κάποιος επιστροφή στο ανέφελο ειρηνικό τοπίο των προηγούμενων δεκαετιών. 

Ο κατακερματισμός ευνοεί τις συγκρούσεις, καθώς η πίτα μικραίνει και ο ανταγωνισμός για ένα κομμάτι της γίνεται ολοένα σκληρότερος.

Ολοι πρέπει να προετοιμάζονται ανάλογα.