Η πρόκληση του δημογραφικού

Η δεκαετής οικονομική κρίση και το brain drain που ακολούθησε (εκροή ανθρώπινου δυναμικού, επιστημόνων και νέων, στο εξωτερικό) έφερε το πρόβλημα στο προσκήνιο αρκετά νωρίτερα από την περίοδο που αναμενόταν.

Το δημογραφικό αναδεικνύεται πλέον σε μείζον γεωπολιτικό και κοινωνικοασφαλιστικό ζήτημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία και τις προβολές διεθνών οργανισμών, η Ελλάδα θα σημειώσει σημαντική μείωση του γηγενούς πληθυσμού (έως και 1,5 εκατομμύριο κάτοικοι) έως το 2050. Παράλληλα, οι διεθνείς τάσεις δείχνουν μια δημογραφική έκρηξη στις χώρες της Αφρικής, ο πληθυσμός της οποίας θα συγκλίνει με τον αυξανόμενο πληθυσμό της Ασίας. Είναι σημαντικό επομένως να υπάρξουν συντονισμένες δράσεις, με μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα, τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Σε εθνικό επίπεδο, παραμετρικές παρεμβάσεις στο ασφαλιστικό σύστημα, στην αγορά εργασίας και στις προνοιακές πολιτικές δεν επαρκούν για να επιλύσουν το ζήτημα με βιώσιμο τρόπο. Άλλωστε, δεν πρόκειται για ένα ζήτημα που άπτεται αμιγώς μιας ψυχρής αναλογιστικής/ασφαλιστικής μελέτης ή δημοσιονομικής δυνατότητας - παρόλο που οι συνέπειες είναι καταλυτικές στα κοινωνικοασφαλιστικά συστήματα. Η δημογραφική γήρανση επιδρά στο σύνολο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής ποικιλοτρόπως, επηρεάζοντας τις προοπτικές βιώσιμης ισόρροπης και διαγενεακής ανάπτυξης, μειώνει την παραγωγικότητα και την ευημερία των επόμενων γενεών και λειτουργεί ως αντικίνητρο για δημιουργία και παραμονή στον τόπο προέλευσης.

Η σταδιακή ανάκαμψη της οικονομίας που σημειώθηκε μετά τον τερματισμό των αυστηρών προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής και ορισμένα κίνητρα που δόθηκαν διαμόρφωσαν καλύτερες προϋποθέσεις για τα νέα ζευγάρια (αύξηση κατώτατου μισθού, αύξηση διαθεσιμότητας θέσεων στους παιδικούς σταθμούς μέσω ΕΣΠΑ, μείωση εισφορών για νέους επιχειρηματίες, 2,000 ευρώ για απόκτηση τέκνου, απαλλαγή φόρων δωρεάς), ωστόσο σήμερα τείνουν να αντισταθμίζονται από το υψηλότατο κόστος ζωής, το οποίο είναι δυσανάλογο των μέσων μισθών. Τα κίνητρα παραμένουν αποσπασματικά προκειμένου να εξισορροπήσουν την επαγγελματική με την οικογενειακή ζωή.

Η ίδρυση του Υπουργείου για την οικογένεια δίνει ένα μήνυμα ότι η Πολιτεία αναγνωρίζει το σημαντικό πρόβλημα του δημογραφικού και είναι έτοιμη να λάβει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα για την αντιμετώπισή του. Οι κοινωνικοί φορείς έχουν ήδη καταθέσει μια δέσμη προτάσεων που πρέπει να αξιοποιηθεί. Στην πρόσφατη Γνώμη για το δημογραφικό, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.) προτείνει συντονισμένες πολιτικές που θα στοχεύουν:

- Στην περαιτέρω μείωση της ανεργίας των νέων και ενσωμάτωση αποκλεισμένων ομάδων πληθυσμού.

- Στη θέσπιση γενναίων οικονομικών και θεσμικών κινήτρων για νέες οικογένειες, για νέες γεννήσεις, για την υιοθεσία και τεκνοθεσία, την υποβοήθηση της αναπαραγωγής και τη στήριξη των μονογονεϊκών οικογενειών.

- Στην υποστήριξη της υπαίθρου με χρηματοδοτικά εργαλεία για την περιφερειακή ανάπτυξη, αλλά και με ομαλή ένταξη και ενσωμάτωση εργαζόμενων τρίτων χωρών, μέσα από ένα οργανωμένο σύγχρονο σύστημα παρακολούθησης εισροών-εκροών στην αγορά εργασίας, που δε θα δημιουργεί εντάσεις στις τοπικές κοινωνίες και θα εξασφαλίζει βιώσιμη παραμονή των εργαζόμενων στις περιοχές.

- Στην ανάσχεση του προβλήματος της φυγής των επιστημόνων στο εξωτερικό, με ενίσχυση των μισθολογικών απολαβών των νέων ερευνητών, καθηγητών, ιατρών, υπαλλήλων υψηλών προσόντων που παρά τις πρόσφατες αυξήσεις, παραμένουν καθηλωμένες σε χαμηλά επίπεδα (σε πραγματικούς όρους οι μισθοί είναι στα επίπεδα του 2000).

- Στο σχεδιασμό ενός προγράμματος δεκαετίας για τη στεγαστική πολιτική, με όρους βιώσιμης δόμησης, ενεργειακής αποδοτικότητας, κάλυψης των στεγαστικών αναγκών νέων, δημόσιων λειτουργών, ειδικά σε απομακρυσμένες περιοχές.

Εκτός από τη βελτίωση των αριθμητικών δεικτών που αφορούν το προσδόκιμο ζωής, τις οικονομικές επιδόσεις κ.λπ., είναι εξίσου κρίσιμο να συμπεριληφθούν στη δημόσια σφαίρα στόχοι που σχετίζονται με τον ποιοτικό χρόνο ζωής, τη διαχείριση ελεύθερου χρόνου των νέων ζευγαριών και των ηλικιωμένων, τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας. Σημαντική τομή θα αποτελούσε η συνδυαστική παρέμβαση της Πολιτείας για την παράλληλη υποστήριξη της φοίτησης, της ένταξης στην αγορά εργασίας και της μητρότητας/ πατρότητας νέων ανθρώπων.

Αρωγοί προς αυτήν την κατεύθυνση μπορούν να σταθούν οι κοινωνικοί εταίροι, η κοινωνία των πολιτών εν γένει, η οποία μπορεί να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στην προώθηση δράσεων για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.

Συνολικά, αξίζει να σημειωθεί ότι η αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος προϋποθέτει τη συνεπή εφαρμογή μιας σειράς μέτρων, για τα οποία θα πρέπει να εξασφαλισθεί επαρκής και συνεχής χρηματοδότηση ώστε να μην ανατραπούν σε κάποιο μεταγενέστερο στάδιο οι προοπτικές των νέων ανθρώπων για παραμονή στη χώρα και δημιουργία οικογένειας.

Εκτός από τη σχετική επιστημονική παρέμβαση, η Ο.Κ.Ε. σχεδιάζει το επόμενο διάστημα να αναδείξει με διάφορες πρωτοβουλίες (διεθνές συνέδριο, δημόσιες παρεμβάσεις, γνωμοδοτήσεις) σε εθνικό και διεθνές επίπεδο τις πτυχές αυτού του πολυσύνθετου ζητήματος που αφορά τόσο την πληθυσμιακή ανάπτυξη, όσο και τη δυναμική εξέλιξη των γεωπολιτικών σχέσεων, με έμφαση στη συνεργασία των χωρών, τη βιώσιμη ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας, την αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας, την ενίσχυση της παραμονής μεταναστών σε τρίτες χώρες, την εκπαίδευση, κατάρτιση και εξειδίκευση των νέων, και ειδικότερα του πληθυσμού της υπαίθρου και των μεταναστών.





*O Γιάννης Πάιδας είναι Πρόεδρος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής της Ελλάδος