Ολοκαύτωμα: Να διδαχτούμε από το παρελθόν και να διαφυλάξουμε το μέλλον

Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας όπως Ιωάννινα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βόλος -για να αναφέρουμε μόνο μερικές- οι Εβραϊκές Κοινότητες μαζί με τις τοπικές αρχές συγκεντρώθηκαν για να τιμήσουν την ημέρα. Την περασμένη εβδομάδα σε Καβάλα και Ξάνθη, μέσω μιας έκθεσης και τα αποκαλυπτήρια μνημείου, έγινε ακόμη ένα βήμα στην προσπάθεια διατήρησης της μνήμης.

Σήμερα, στην Καλαμάτα, καθώς η ελληνική προεδρία της IHRA, που επηρεάστηκε, μεταξύ άλλων, λόγω της πανδημίας, ολοκληρώνεται, είμαστε εδώ ελπίζοντας να διδαχθούμε από το παρελθόν και να διαφυλάξουμε το μέλλον.

Οι σκέψεις που θέλω να μοιραστώ σήμερα αφορούν την πληροφόρηση, τη μνήμη και την υπευθυνότητα. Είναι οι βασικοί πυλώνες για να διασφαλίσουμε το μέλλον, να διδαχθούμε από το παρελθόν και να διασφαλίσουμε ότι η ανθρωπότητα, ο πολιτισμός μας θα είναι καλύτερος απ’ ό,τι ήταν, ίσως καλύτερος απ’ ό,τι είναι τώρα.

Αυτή είναι η αποστολή της IHRA. Αυτή είναι η ιδέα πίσω από τη σύλληψή της. Οι χώρες που επιθυμούν να ηγηθούν της IHRA και να αποτελέσουν μέρος της (καλωσορίζουμε τη Βόρεια Μακεδονία που εντάχθηκε κατά τη διάρκεια της ελληνικής προεδρίας) θα πρέπει να το θυμούνται. Καθώς η Ελλάδα επρόκειτο να αναλάβει την προεδρία, μοιραστήκαμε κάποιες ιδέες ώστε να κάνουμε τη διαφορά. Πρέπει να συνεχίσουμε τη συνεργασία μας το επόμενο διάστημα. Η αποστολή και το έργο μας δεν περιορίζονται στον χρόνο.

Σχετικά με τη μάθηση, είναι ο Εβραίος στοχαστής Ahad Ha‘am που πριν από εκατό και πλέον χρόνια στο δοκίμιό του για τη γέννηση του εβραϊκού εθνικισμού έγραψε ότι χωρίς το παρελθόν, χωρίς μάθηση και γνώση του παρελθόντος δεν μπορεί να υπάρξει ταυτότητα, προσωπική ή συλλογική.

Το Ολοκαύτωμα, μια αιώνια τραγωδία του εβραϊκού λαού, μια ανεξίτηλη πληγή στην Ιστορία και τη συνείδηση της ανθρωπότητας, θα έπρεπε να είναι μια αντανάκλαση στον καθρέφτη του συλλογικού μας βλέμματος εγείροντας ερωτήματα όπως πώς αυτό ήταν δυνατό; Πώς ήταν δυνατόν τόσοι να συνεργάστηκαν; Εκαναν τα στραβά μάτια; Πώς γίνεται αυτό που ορίζεται ως η διεθνής κοινότητα να αποδεικνύεται ανίσχυρη ή αδιάφορη στο να σταθεί ενάντια στο κακό, να βάλει ένα τέλος; Υπάρχουν πολλές άλλες ερωτήσεις που εκφράζονται ξεκάθαρα ή ψιθυρίζονται. Λίγοι αναρωτιούνται πώς θα αντιδρούσαν, αν και όποτε έρχονταν αντιμέτωποι με ένα τέτοιο υπαρξιακό δίλημμα. Η σημασία της μάθησης έγκειται στο να θέτει κανείς τις αναγκαίες ερωτήσεις σαν να ζούσε τότε σε αυτό το μέρος της Ευρώπης.

Σχετικά με τη μνήμη, στη Χαγκαντά (στη διήγηση) του Εβραϊκού Πάσχα υπάρχει η βαθυστόχαστη πρόταση που λέει: σε κάθε γενιά κάποιος πρέπει να μιλάει. Ναι, σε κάθε γενιά πρέπει κάποιος να λέει την ιστορία, να υπενθυμίζει, να θυμάται.

Είναι μια ηθική, εκπαιδευτική πρόκληση να πεις την ιστορία, να συνεχίσουμε να ερευνούμε και να μελετούμε για να προλάβουμε και να αποτρέψουμε τη λήθη. Το Yad Vashem, του οποίου ο πρόεδρος βρίσκεται εδώ σήμερα, είναι αφοσιωμένο στη μνήμη.

Το κράτος του Ισραήλ, που γεννήθηκε μόλις λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι αφοσιωμένο στη μνήμη και πράγματι θυμόμαστε. Πέρασαν γενιές, το παρελθόν μπορεί για κάποιους να είναι μακρινό, αλλά η μνήμη, το μάθημα είναι αποτυπωμένα μέσα μας. Στο συγκλονιστικό μυθιστόρημά του «Shoah Shelanu» (Το Ολοκαύτωμά μας) ο Ισραηλινός συγγραφέας Amir Gutfreund πραγματεύεται πώς ζει η δεύτερη γενιά που μεγαλώνει με το Ολοκαύτωμα στο Ισραήλ.

Γεννημένος σε μια οικογένεια που δεν έχει βιώσει άμεσα το Ολοκαύτωμα, μεγαλώνοντας στο Ισραήλ τη δεκαετία του ’60, μπορώ να νιώσω και να ταυτιστώ με την εμπειρία της ανακάλυψης και της μάθησης της φρικτής τραγωδίας. Συνέβη. Οι επιζώντες με τους αριθμούς στον βραχίονα, η οδύνη στα πρόσωπα των ανθρώπων, η σιωπή, τίποτα χειρότερο από τη σιωπή. Αυτό είναι μέρος της μνήμης. Αυτή είναι η απόδειξη ενάντια στην άρνηση και τον αναθεωρητισμό.

Καθώς τόσα ερωτήματα μένουν αναπάντητα, αυτό που με απασχολεί περισσότερο είναι πώς ήταν δυνατό, πώς θα μπορούσε η ανθρωπότητα να αποτύχει και να φτάσει σε αυτό το ναδίρ; Ισως ένα ταξίδι στο λογοτεχνικό έργο του Πορτογάλου νομπελίστα συγγραφέα Σαραμάγκου, ειδικά το μυθιστόρημα «Περί Τυφλότητας», μπορεί να μας δώσει μια εικόνα για τις ανθρώπινες αδυναμίες, τις αποτυχίες και τις ατέλειες.

Πρέπει να παραδεχτώ ότι η λογοτεχνία, η γερμανική λογοτεχνία από εκείνη την περίοδο, ειδικά τα μυθιστορήματα του Χανς Φάλαντα, μου αποκαλύπτουν μια άβολη εξήγηση, την πτώση της υπάρχουσας τάξης, την κατάρρευση των αξιών, την πολιτική πολεμική και την εύκολη χρήση του φόβου, το μίσος για την επίτευξη πολιτικών στόχων. Αυτή η λογοτεχνία μάς δίνει μια ματιά στο κοινωνικό υπόβαθρο, ίσως και το πολιτικό, αλλά όχι απαραίτητα στην ιδεολογία πίσω από αυτό. Κανείς που διδάσκεται Ιστορία δεν πρέπει να υποτιμά τον ρόλο της ιδεολογίας, όσο ακραίος κι αν είναι.

Πρέπει να μάθουμε για το παρελθόν, να κατανοήσουμε την ανθρώπινη φύση, όπως μας διδάσκει ο καθηγητής Yehuda Bauer, την κτηνώδη φύση, για να καταλάβουμε πώς θα μπορούσε να στηθεί αυτή η μηχανή εξόντωσης και να διασφαλίσουμε ότι δεν θα ξανασυμβεί ποτέ.

Η τελευταία σκέψη στην αρχή αυτού του συνεδρίου αφορά την ευθύνη, το πώς μετατρέπουμε τη σημασία της μάθησης, της μνήμης σε ένα σχέδιο δράσης, ας μου επιτραπεί, κάνοντας τον κόσμο καλύτερο, ασφαλέστερο. Ορκιζόμαστε «Ποτέ ξανά». Αυτός είναι ένας ισχυρός όρκος, πώς θα τον κάνουμε πραγματικότητα;

Eίδαμε το τέλος στις διώξεις και τις διακρίσεις; Έχουμε ξεριζώσει την προκατάληψη και το μίσος; Για μένα, που είμαι πατριώτης της χώρας μου, η ταυτότητά μου ως Ισραηλινός, η εβραϊκή κληρονομιά μου όπως ενσωματώνεται στον χαρακτήρα του κράτους του Ισραήλ, παρέχουν την απαραίτητη εγγύηση ότι δεν θα γίνουμε ποτέ ξανά στόχος ή θύματα. Η διασφάλιση της εβραϊκής ζωής, του κράτους του Ισραήλ, της διασποράς, είναι μια δεδηλωμένη δέσμευση. Η ευθύνη μας δεν περιορίζεται μόνο σε εμάς.

Το μάθημα που αντλώ είναι να νοιαζόμαστε για τον ξένο, τον μη Εβραίο, τον γείτονα, τον πολιτισμό μας. Συγχαίρω τους διοργανωτές διευρύνοντας την ατζέντα ώστε να συμπεριλάβει τα δεινά των άλλων. Η ευθύνη είναι πέρα από τα όρια του εαυτού μας.


* Ο κ. Γιόσι Αμράνι είναι πρεσβευτής του Ισραήλ στην Αθήνα.

Το άρθρο βασίζεται σε ομιλία του που εκφωνήθηκε στο Διεθνές Συνέδριο «On the Holocaust, Genocides and Mass Atrocities: Remembering the Past to Safeguard the Future» / Καλαμάτα, 25-27 Φεβρουαρίου 2022