Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος

Ο Έλληνας δικαστής είναι ο μόνος βέβαιος νικητής στην ιδιότυπη αναμέτρηση που επέτρεψε η κυβέρνηση να εξελιχθεί κατά τους τελευταίους μήνες, όσον αφορά στην αναμενόμενη αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου. 

Απομένει να δούμε εάν θα βελτιωθεί η πραγματική θέση του άνδρα, της γυναίκας και κυρίως του παιδιού, στο πλαίσιο της επικείμενης αναθεώρησης. 

Σε κάθε περίπτωση, ο νομικός κόσμος βγαίνει κερδισμένος στο σύνολό του. Κι αυτό, διότι νομοθετείται η πολυετής νομολογία, αποενοχοποιείται ο δικαστής για την αποκλίνουσα πρακτική του, όσον αφορά στη διαχείριση της επιμέλειας των τέκνων, και το εκάστοτε δικαστήριο μπορεί να επιρρίπτει σε άλλους την προδιαγεγραμμένη – με δική του ευθύνη – αποτυχία της συνεπιμέλειας.  

Ας εξετάσουμε ορισμένα παραδείγματα.

• Αφαίρεση επιμέλειας

Σήμερα με το άρθρο 1513 ΑΚ προβλέπεται  ότι στο διαζύγιο ο δικαστής ρυθμίζει την άσκηση της γονικής μέριμνας, όπως πράττει και εντός του γάμου, εάν διαφωνούν οι γονείς (1512 ΑΚ). 

Μία από τις επιλογές του δικαστή μπορεί να είναι η αφαίρεση της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα. Ωστόσο, αντ’ αυτού, η νομολογία διέπλασε νέο, δικό της κανόνα:  Διατηρεί κοινή τη γονική μέριμνα και κατά τεκμήριο, πάντα αφαιρεί την επιμέλεια από τον ένα γονέα, συνήθως τον πατέρα, και την αναθέτει στον άλλο γονέα, συνήθως τη μητέρα. 

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης,  όπως αυτό έχει παρουσιαστεί έως τώρα στον Τύπο, νομοθετείται η νομολογία. Η γονική μέριμνα θα διατηρείται κοινή και θα οριστεί, βάσει σχετικής πρόβλεψης, «ο γονέας με τον οποίο το τέκνο συνήθως θα διαμένει». Έτσι, ο δικαστής θα συνεχίσει να κάνει αυτό που έκανε πάντα, προσδιορίζοντας τώρα αυτόν τον γονέα διαμονής. Ως εκ τούτου, το παιδί θα το μεγαλώνει ο ένας γονέας, αλλά η επιμέλεια θα έχει νέο όνομα. Ο ένας γονέας θα αποφασίζει για όλα τα καθημερινά θέματα, δηλαδή αυτά που έχουν μεγαλύτερη σημασία για τη ζωή του παιδιού. Ο ίδιος μηχανισμός σκέψης, το αφήγημα αλλάζει.

Με τον τρόπο, το κυβερνητικό νομοσχέδιο καλύπτει την έως σήμερα αυθαιρεσία των δικαστών, δεν παραβιάζει το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και τα οικεία άρθρα της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού (ν. 2101/1992). Δεν φέρεται να παραβιάζει την ισότητα των γονέων και από τυπικής απόψεως δεν εμφανίζεται να είναι αντίθετο με τις δεσμευτικές για τη χώρα μας οδηγίες Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις καλές πρακτικές που συστήνει το Συμβούλιο της Επικρατείας. 

Επιπλέον, με το νομοσχέδιο επιρρίπτεται η ευθύνη για τη προδιαγεγραμμένη αποτυχία της νέας ρύθμισης στους γονείς που συγκρούονται, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι τη σύγκρουση την προκαλεί ο ίδιος ο δικαστής, ορίζοντας γονέα πρώτης κατηγορίας και δεύτερης προτίμησης. 

• Παιδιά εκτός γάμου

Σήμερα ο πατέρας παιδιού εκτός γάμου, μετά την αναγνώρισή του, έχει «ανενεργό» γονική μέριμνα και επιμέλεια (1515 Α.Κ.).

Η νομολογία εφαρμόζει πιστά την ανενεργό γονική μέριμνα, παρά το γεγονός ότι νεότερος, ειδικότερος και ανώτερος – από τυπικής απόψεως – νόμος, με τον οποίο κυρώθηκε η διεθνής σύμβαση και για τα παιδιά εκτός γάμου, προβλέπει ότι και οι δύο γονείς θα βρίσκονται σε ίση θέση μετά την αναγνώριση των τέκνων. 

Με το νομοσχέδιο εξαιρείται η περίπτωση κατά την οποία η μητέρα θα ασκήσει αγωγή και ο πατέρας θα ζητήσει απλώς από το δικαστήριο να διενεργηθεί τεστ DNA, για να επιβεβαιωθεί η πατρότητα! Επειδή λοιπόν ο πατέρας «αντιδίκησε», θα βρεθεί με ανενεργό γονική μέριμνα.

Η μερική – και όχι πλήρης – συμμόρφωση προς τις διεθνείς απαιτήσεις αποενοχοποιεί το νομικό κόσμο, τιμωρώντας όμως τον πατέρα που ζητάει το  αυτονόητο, να έχει δηλαδή τη δυνατότητα να συμμετάσχει στην ανατροφή του παιδιού του. 

• Υποχρεωτική διαμεσολάβηση

Η δικαστική μεσολάβηση με μεσολαβητές δικαστές προβλέπεται από ετών (214Β ΚπολΔ). Ωστόσο, ο θεσμός αυτός, αμέσως μετά τη σύστασή του, περιέπεσε σε αχρησία.

Η ακούσια, δηλαδή η υποχρεωτική, υπαγωγή σε διαμεσολάβηση, σε περιβάλλον θέσπισης της συνεπιμέλειας, συνιστά  χρήσιμο θεσμό, παρά την αύξηση του οικονομικού κόστους που συνεπάγεται. Ωστόσο, σε περιβάλλον «γονέα με το οποίο συνήθως διαμένει το τέκνο», οι πιθανότητες επιτυχίας είναι ελάχιστες. Γι’ αυτό, άλλωστε, έως σήμερα αυτός ο θεσμός δεν προχώρησε.

Εάν προβλεφθεί η υποχρεωτική υπαγωγή στη διαμεσολάβηση στο μέσον διεξαγωγής δίκης για τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας, γεννάται το ερώτημα γιατί μέχρι σήμερα δεν έχει διαταχθεί και η δικαστική μεσολάβηση.  Εάν μάλιστα η προσφυγή στην υποχρεωτική διαμεσολάβηση γίνει με δικαστική απόφαση, τότε θα πρέπει να εισαχθεί ξανά η όλη υπόθεση για συζήτηση σε επόμενη δικάσιμο, γεγονός που θα ισοδυναμεί με καθυστέρηση ετών. Αυτό μας έλειπε….

Πάλι ωφελείται ο δικαστής με τη μετάθεση της ευθύνης σε τρίτο πρόσωπο. Έτσι, δε θα φταίει ο δικαστής, αλλά ο διαμεσολαβητής, που δεν ήταν αρκετά καλός και δεν «έκλεισε» την όλη υπόθεση. Και η έκδοση απόφασης θα μετατίθεται σε επόμενο χρόνο και με άλλη σύνθεση δικαστηρίου. 

• Σχέδια ανατροφής παιδιού

Σήμερα ο Έλληνας δικαστής αφαιρεί την επιμέλεια τέκνου από τον ένα γονέα, γιατί αρνείται πεισματικά να εκδώσει απόφαση για το πώς θα μεγαλώσει ένα παιδί. Αυτό θα συνεχίσει να κάνει, καθώς ο γονέας με τον οποίο το παιδί θα διαμένει, θα αποφασίζει για όλα τα καθημερινά και ουσιώδη ζητήματα. 

Αντιθέτως, εάν είχε εισαχθεί ο μηχανισμός των σχεδίων ανατροφής παιδιών, θα έπρεπε σιγά - σιγά ο δικαστής να οδηγηθεί στην έκδοση αποφάσεων που θα διέτασσαν σε ποια πόλη θα διαμένει το παιδί, σε ποιο σχολείο θα πηγαίνει, ποιο σπορ θα κάνει και ποια ξένη γλώσσα θα μαθαίνει. 

Ατυχώς, ευαρεστείται ο νομικός κόσμος να συνεχίσει να κάνει ό,τι γνωρίζει καλά έως τώρα, επί σχεδόν 40 έτη, χωρίς να εμπλακεί σε νέες διαδικασίες και μηχανισμούς.

• Point system

Η εφαρμογή και η τήρηση των αποφάσεων είναι έργο του δικαστή (βλ. ΕΔΔΑ, Φουρκιώτης κατά Ελλάδος). Σήμερα χρειάζεται να διεξαχθεί νέα ποινική ή αστική δίκη αναγκαστικής εκτέλεσης, για να εφαρμοστεί η πρώτη δικαστική απόφαση.

Με το προωθούμενο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης θα εισαχθεί η εφαρμογή point system, δηλαδή η θέσπιση ποινών για παραβάσεις που θα αφορούν την κακή άσκηση της γονικής μέριμνας. Και άλλες δίκες και άλλες καθυστερήσεις. Κανένας μηχανισμός κοινωνικής προστασίας, ώστε να αποτραπούν οι συγκρούσεις γονέων στις δικαστικές αίθουσες.

Ο δικαστής ασμένως βλέπει να μετατίθεται η ευθύνη, καθώς θα φταίνε οι κακοί γονείς ή ο κακός γονέας. Έτσι, δε θα χρειαστεί να συσταθούν ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες ή να θεσπιστεί η φιλική δικαιοσύνη.

Σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις θα εφαρμοστεί ο Αστικός Κώδικας και η Πολιτική Δικονομία, όπως τους θέλει διορθωμένους η επί σειρά ετών νομολογία.

Καμία αλλαγή παραδείγματος, καμία εφαρμογή των καλών πρακτικών που συστήνουν τα διεθνή όργανα. Και, προφανώς, καμία εφαρμογή των αρχών της κοινής επιμέλειας, της κοινής φροντίδας, των κοινών γονικών ευθυνών.

Με δύο λόγια: Κανένα όραμα.

Ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος είναι δικηγόρος ΔΣΑ, μέλος ΔΣ του Διεθνούς Συμβουλίου Κοινής Ανατροφής (www.twohomes.org)