Κώστας Μελάς

Μπορεί να διατυπώνονται διάφορες απόψεις για το πώς θα μπορούσε να είναι διαχειρίσιμο αυτό το χρέος , μεταξύ των οποίων και η διοικητική απομείωσή του, αλλά η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει με αληθοφανή τρόπο πώς μπορεί να είναι διαχειρίσιμος αυτός ο τεράστιος όγκος χρέους, λαμβάνοντας υπόψη ότι ισοδυναμεί και με αντίστοιχο όγκο πιστώσεων.

Το μέλλον θα μας υποδείξει τι θα κάνουμε, πώς θα διαχειριστούμε αυτή την τεράστια φούσκα χρέους. Στο μεταξύ, ας μείνουμε σήμερα στην περιγραφή της κατάστασης όπως αυτή έχει διαμορφωθεί λόγω της πανδημίας COVID-19. Σίγουρα η πανδημία αύξησε σημαντικά το παγκόσμιο χρέος. Το Institute of International Finance υπολογίζει ότι αυτό θα αυξηθεί κατά 15 τρισ. δολάρια μέχρι το τέλος του 2020 σε σχέση με το 2019. Το βέβαιο είναι ότι η πανδημία δεν δημιούργησε την τάση ανόδου του παγκόσμιου χρέους, αλλά απλώς την ενίσχυσε. Η τάση ανόδου του παγκοσμίου χρέους παρατηρείται εδώ και πολλά χρόνια. Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι είναι σύμφυτη με την περίοδο της έντονης χρηματοπιστωτικής μετάλλαξης του καπιταλιστικού συστήματος, η οποία με τη σειρά της συνδέεται άρρηκτα με την παρατηρούμενη μεγάλη στασιμότητά του (grand stagnation).

Η αύξηση του χρέους παρατηρείται σε όλες τις χώρες του κόσμου. Το Institute of International Finance υπολόγισε ότι το συνολικό χρέος των αναπτυγμένων οικονομιών ανήλθε στο 432% του ΑΕΠ (των συγκεκριμένων χωρών) στο γ’ τρίμηνο του 2020, παρουσιάζοντας αύξηση περίπου κατά 50 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019. Το μεγαλύτερο ποσοστό της αύξησης παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ - περίπου το μισό της αύξησης προήλθε από αυτές.

Επίσης και οι αναπτυσσόμενες χώρες ακολούθησαν το ίδιο μονοπάτι με πρωτοπόρα την Κίνα. Το γ’ τρίμηνο του 2019 το χρέος της Κίνας ανήλθε στο 335% του ΑΕΠ, όταν δέκα χρόνια πριν βρισκόταν στο 200%.

Σχετικά τώρα με τους τομείς, το χρέος έξω από το χρηματοπιστωτικό σύστημα ανήλθε στα 206 τρισ. δολάρια το γ’ τρίμηνο του 2020 έναντι 194 τρισ. δολαρίων την αντίστοιχη περίοδο του 2019. Οι κυβερνήσεις ανέλαβαν περίπου το 60% αυτής της αύξησης, ενώ ο επιχειρηματικός τομέας περίπου το 33%. Η αύξηση του χρέους των νοικοκυριών υπολογίζεται περίπου στα 500 δισ. δολάρια, ποσό πολύ χαμηλό σε σχέση με τη συνολική αύξηση.

Ακόμη ένα ενδιαφέρον σημείο αφορά στην επιβάρυνση με τους τόκους. Οι αναπτυγμένες οικονομίες, λόγω της ακολουθούμενης επεκτατικής νομισματικής πολιτικής των κεντρικών τραπεζών τους, επιβαρύνονται πολύ λιγότερο από τις αντίστοιχες οικονομίες των αναπτυσσομένων οικονομιών, οι οποίες πληρώνουν πολύ βαρύτερο τίμημα. Αν ληφθεί υπόψη και η συνεχής διολίσθηση των νομισμάτων τους η επιβάρυνση αυξάνει περαιτέρω.

Στο μεταξύ, είναι πιθανή η διαμόρφωσή του πάνω από το 400% του παγκόσμιου ΑΕΠ εντός του 2021, αφού ήδη προαναγγέλλεται ότι η δημοσιονομική χαλάρωση δεν θα επέλθει ούτε το επόμενο έτος, παρά μόνο όταν δρομολογηθούν στέρεες προϋποθέσεις για θετικούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης στην παγκόσμια οικονομία, οπότε και θα χρειαστεί οι κυβερνήσεις να παρουσιάσουν τον οδικό χάρτη για την τιθάσευση του παγκόσμιου χρέους.

Εκείνο που χρειάζεται να υπογραμμιστεί ως κατακλείδα των παραπάνω λεχθέντων είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτού του τεράστιου όγκου χρέους δεν ακινητοποιείται στην πραγματική οικονομία, αλλά διοχετεύεται συνεχώς στη λεγόμενη νομισματική σφαίρα της οικονομίας, η οποία για να μπορέσει να συνεχίσει να υπάρχει πρέπει συνεχώς να τροφοδοτείται από νέες ροές χρήματος. Η δημιουργία φουσκών μέσω της ευφορίας, το επακόλουθο σπάσιμο φουσκών λόγω της εμφάνισης κινδύνων και άντε πάλι από την αρχή είναι το χαρακτηριστικό του σύγχρονου τρόπου λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος.

Οπως είπαμε και στην αρχή αυτού του κειμένου, η λύση αυτού του προβλήματος δεν είναι καθόλου εύκολη. Γνωρίζουμε από την Ιστορία πως έχουν λυθεί αντίστοιχες καταστάσεις. Η Ιστορία, όμως, δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.