Κώστας Μελάς

Η πραγματικότητα είναι αδήριτη. Κάθε ημέρα με την οικονομία σε συνθήκες lockdown, ή μερικής δραστηριότητας, το πρόβλημα διογκώνεται καθώς συσσωρεύονται ολοένα περισσότερες υποχρεώσεις, συνεπώς και τα συνολικά χρέη, οι οποίες αναστέλλονται προκειμένου να αποπληρωθούν «στο προσεχές μέλλον», όταν ελπίζεται ότι θα έχει ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία και αυτή τη φορά ονομάζεται «πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης»!

Σύμφωνα με στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος, της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) και του ΕΦΚΑ, το ιδιωτικό χρέος ανέρχεται σήμερα στα 234 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 106 δισ. αφορούν τις φορολογικές αρχές, τα 92 δισ. τις τράπεζες και τα 36 δισ. τα ασφαλιστικά ταμεία (Νοέμβριος 2020).

Αν σε αυτά προστεθούν περίπου 3 δισ. ευρώ χρέη προς στους Οργανισμούς Κοινής Ωφέλειας και άλλα 4 δισ. ευρώ χρέη μεταξύ των ιδιωτών γίνεται αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος. Το ύψος των χρεών πρόκειται να αυξηθεί περαιτέρω το 2021.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, από το επιστρεπτέο κομμάτι των τεσσάρων φάσεων της επιστρεπτέας προκαταβολής αλλά και των φορολογικών υποχρεώσεων που έχουν ανασταλεί μέχρι τον Απρίλιο, έχει συσσωρευτεί επιπλέον χρέος συνολικού ύψους περίπου 7-8 δισ. ευρώ. Παράλληλα, υπολογίζεται ότι περίπου σε 4 δισ. ευρώ ανέρχονται, από την αρχή του χρόνου, οι φορολογικές οφειλές οι οποίες δεν αναβλήθηκαν αλλά έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμες (στοιχεία ΑΑΔΕ). Οι αναστολές δανειακών υποχρεώσεων από τις τράπεζες προσθέτουν επιπλέον 20,5 δισ. ευρώ (σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, Νοέμβριος 2020. Σύμφωνα με την Ενωση Ελληνικών Τραπεζών, ανέρχονται σε 30 δισ. την ίδια περίοδο) στον συνολικό λογαριασμό, ενώ μόνο εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν για τα απλήρωτα τιμολόγια και τις επιταγές που έχουν παγώσει με κρατική παρέμβαση.

Επίσης, με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, τα νέα μη αποτελεσματικά δάνεια (κόκκινα) θα κυμανθούν γύρω στα 12 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του έτους.

Μέχρι στιγμής το πρόβλημα συγκαλύπτεται με το πρόγραμμα «Γέφυρα», το οποίο θα επιδοτεί τις δόσεις πράσινων και κόκκινων δανείων συνδεδεμένων με την πρώτη κατοικία και κάθε λογής αναστολών των δόσεων δανείων σε πληττόμενες επιχειρήσεις.

Η νέα αυτή επώδυνη φάση απειλεί να δημιουργήσει μέχρι και το τέλος της χρονιάς μια «νέα γενιά» ιδιωτικού χρέους που θα υπερβαίνει τα 20 δισ. και θα προστεθεί στα ήδη υπάρχοντα 240 δισ. ευρώ. Τα παραπάνω, το ύψος του ιδιωτικού χρέους το 2021 πιθανότατα θα υπερβεί τα 260 δισ. ευρώ οξύνοντας τα μακροοικονομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, τόσο στο δημοσιονομικό σκέλος όσο και στη μεγέθυνση του ΑΕΠ. Παρότι το 2021 δεν υπάρχει όριο στο ύψος του πρωτογενούς δημοσιονομικού ελλείμματος, εντούτοις επειδή ο τρόπος με τον οποίο έχει ρυθμιστεί το ελληνικό δημόσιο χρέος (εξαρτάται πρωταρχικά από τα ετησίως παραγόμενα πρωτογενή καθώς και από τον ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ) δεν αφήνει πολλά περιθώρια διατήρησης των ελλειμμάτων επί μακρόν.

Η κυβέρνηση είναι αναγκασμένη, εκ των πραγμάτων, να επανεξετάσει στο σύνολό τους τα μέτρα προσωρινού χαρακτήρα που έλαβε μέσα στο 2020 για να διευκολύνει τους οφειλέτες στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, με στόχο να δοθεί μια μόνιμη λύση πριν εκδηλωθούν μαζικά φαινόμενα αδυναμίας πληρωμών.

Είναι δύσκολο να βρεθούν μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση εντός του πλαισίου που θέτουν οι δανειστές και το οποίο περιγράφεται απλά με μια φράση: διασφάλιση της κουλτούρας πληρωμών και όχι οριζόντιες λύσεις τις οποίες θα εκμεταλλευτούν ακόμη και όσοι μπορούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους.

Παράλληλα η πίεση των επιχειρηματιών, ειδικά των ιδιοκτητών μικρομεσαίων επιχειρήσεων, για οριζόντια απομείωση του χρέους και εκτεταμένα διευκολυντικά προγράμματα πληρωμών είναι μεγάλη. Δεδομένου ότι αναμένονται νέες αναστολές για το πρώτο τρίμηνο του 2021, θεωρείται πρακτικά πολύ δύσκολο αυτά τα χρέη να πληρωθούν εντός του 2021 ταυτόχρονα με τις τρέχουσες φορολογικές υποχρεώσεις του συγκεκριμένου έτους. Τόσο ο νέος πτωχευτικός νόμος για τους ιδιώτες όσο και το σχέδιο για τα μη αποτελεσματικά δάνεια των ελληνικών τραπεζών «Ηρακλής Ι» (ενώ ετοιμάζεται και ο «Ηρακλής ΙΙ») δεν φαίνεται να παρέχουν αποτελεσματικές λύσεις στο πρόβλημα του ιδιωτικού χρέους.

Προφανώς χρειάζεται μια περισσότερο δραστική λύση που θα επιτρέψει στην οικονομία να προχωρήσει δίχως ένα τεράστιο βάρος που μόνο δυσκολίες τής δημιουργεί. Το τι θα πράξει το οικονομικό επιτελείο θα το δούμε στο άμεσο μέλλον. Το πιο πιθανό είναι ότι θα ληφθούν συμβιβαστικά ημίμετρα μικρής αποτελεσματικότητας επιχειρώντας να συγκεράσει τις απόψεις των ευρωπαϊκών θεσμών και αυτές των Ελλήνων επιχειρηματιών και εργαζομένων.