Μαρία Σαράντη

Η τέχνη είναι γεμάτη από συμβολισμούς, από ασυνείδητες δηλώσεις για την ψυχική κατάσταση του ανθρώπου που εκδηλώνεται στερώντας την αρχική ανάγκη για τον λόγο. Σε αυτήν ακριβώς την αρχή στηρίζεται η ψυχοθεραπεία μέσω των τεχνών. 

Στην θεραπεία μέσω τεχνών η ίδια η τέχνη χρησιμοποιείται ως μέσο παρέμβασης από τον θεραπευτή.  Η καλλιτεχνική δημιουργία λειτουργεί ως επικοινωνιακό εργαλείο μέσω εσωτερικών διεργασιών αλλά και της αλληλεπίδρασης με άλλους, ενισχύοντας  την ικανότητα της αυτοέκφρασης.  Κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από την ηλικία του ή τις γνώσεις που διαθέτει για κάποιο γνωστικό αντικείμενο έχει την ικανότητα να εκφράσει την ψυχική του διάσταση, να προβάλει μέσω της δημιουργίας του τις ασυνείδητες πτυχές της ψυχικής του πραγματικότητας, να τις γνωρίσει, να τις αγκαλιάσει,  να έρθει πιο κοντά με το τον εσωτερικό εαυτό του. Μέσα από την καλλιτεχνική διαδικασία, ο άνθρωπος μπορεί να εκφράζεται και διαμέσου αυτής της βιωματικής προσέγγισης έχει επίσης τη δυνατότητα να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες  που άπτονται των  ενδιαφερόντων του.

Το βασικότερο γνώρισμα της θεραπείας μέσω των τεχνών συνίσταται στο γεγονός ότι ο θεραπευόμενος χρησιμοποιεί την τέχνη πχ το χορό, την μουσική κλπ για να εκφράσει μία εσωτερική ψυχική διεργασία αυθόρμητα, με άμεση πρόσβαση στο ασυνείδητο. Με τον όρο ασυνείδητο, αναφερόμαστε κατά τον S.Freud  στο τμήμα του ψυχισμού του ανθρώπου που δεν γίνεται αντιληπτό σε συνειδητό επίπεδο και εκεί εδράζουν οι πιο θεμελιώδεις σκέψεις και συναισθήματα του ανθρώπου. 
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αποκωδικοποίηση των λεγομένων, των προβολών και των εκδηλώσεων του θεραπευόμενου στο πλαίσιο της διαδικασίας βασίζεται στις κλασσικές ψυχαναλυτικές θεωρίες.

Κάθε είδος τέχνης μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για τη θεραπεία. Για παράδειγμα, η ψυχοθεραπεία μέσω κίνησης-χορού/χοροθεραπεία, η μουσική ψυχοθεραπεία, η φωτογραφία και η ερμηνεία παραμυθιών είναι μερικοί από τους δρόμους μέσω τέχνης που οδηγούν στο ασυνείδητο υλικό. 
Στην ψυχοθεραπεία μέσω κίνησης-χορού το βασικό εργαλείο είναι το σώμα. Η κίνηση μέσα σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον βοηθά να επαναπροσδιοριστούν ενσωματωμένα κινητικά μοτίβα, διακινεί και υποστηρίζει την ολοκλήρωση συναισθημάτων, σκέψεων και πράξεων συνδέοντας το φυσικό με το συναισθηματικό επίπεδο. Ο θεραπευτής μπορεί να εξάγει σημαντικά συμπεράσματα μέσω της κίνησης του σώματος του θεραπευτή, της έκφρασής του, της τοποθέτησής του στον χώρο, της εγγύτητας ή μη με άλλους ανθρώπους.
Στη μουσική ψυχοθεραπεία η ένταση στον ήχο ή τη φωνή, ο τρόπος, η επιλογή οργάνου, η επαφή με αυτό και άλλες ακόμη διαστάσεις ομολογούν ασυνείδητα το ψυχικό υλικό του θεραπευόμενου. Η μουσική ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί την έκφραση μέσα από τον ήχο, από τα όργανα, από την αυθόρμητη έκφραση του συναισθήματος για να “μιλήσει” για όσα νιώθει ή συμβαίνουν εντός. 

Η φωτογραφία είναι μία διαδραστική και επικοινωνιακού τύπου διαδικασία, σε επίπεδο τόσο εικόνας όσο και συναισθήματος. Μέσω της χρήσης πληθώρας τεχνικών επιτυγχάνεται η αναγνώριση υπαρξιακών καταστάσεων και γίνεται ένας εσωτερικός καθρέφτης ο οποίος αποτυπώνεται στην φωτογραφία. 

Η αφήγηση παραμυθιού είναι ο ίδιος ο μαγικός κόσμος των συμβόλων, ακριβώς όπως στο όνειρο. Για την ακρίβεια, το κάθε παραμύθι είναι ένα όνειρο μέσα στο οποίο ο κάθε θεραπευόμενος  διακινείται και το αποκωδικοποιεί με βάση το δικό του ασυνείδητο περιεχόμενο. 
Σε κάθε περίπτωση ο ενδιαφερόμενος μπορεί να εντοπίσει και να επιλέξει την μέθοδο εκείνη που θα του ξεκλειδώσει πιο αβίαστα τον «ασυνείδητο» ψυχισμό του. Και το σημαντικότερο κριτήριο για αυτό είναι να επιλέξει ελεύθερα το είδος τέχνης που τον «καλεί». 

Η Τέχνη, είπε ο Πάμπλο Πικάσο, έχει την δυνατότητα να καθαρίζει την σκόνη από την καθημερινότητα του ανθρώπου.
Και τι πιο όμορφο να βελτιστοποιήσει κανείς την καθημερινότητά του και τη ζωή του συνολικά μέσα από την τέχνη.

*Η Μαρία Γ. Σαράντη είναι Μ.Α. Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, Παιδοψυχολόγος.
Έχει ιδρύσει το  Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο «Μ. Σαράντη»