Μαρία Στ. Αρναουτάκη

Η επέτειος των 200 ετών από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821 αποτελεί για τη χώρα μας ορόσημο στον 21ο αιώνα. Σαν έτοιμοι από καιρό, οι απανταχού Έλληνες ετοιμαζόμαστε να τιμήσουμε το ιστορικό μας παρελθόν, επαναφέροντας στη μνήμη πρόσωπα και γεγονότα που καθόρισαν, σε μεγάλο βαθμό, την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας. Η Ελληνική Επανάσταση αναγνωρίζεται ως ένα εγχείρημα που πλαισίωσε τα φιλελεύθερα και δημοκρατικά μηνύματα εκείνων των καιρών, όπως μαρτυρά η ανάπτυξη του κινήματος του φιλελληνισμού τότε και η αναγνώριση των επαναστατικών αξιών του ΄21 στις μέρες μας. 

Οι εορταστικές εκδηλώσεις επιχειρούν να επαναφέρουν στη μνήμη μας την Ελλάδα στο ξύπνημά της από τον λήθαργο μιας επώδυνης σκλαβιάς που κράτησε 400 περίπου χρόνια και να αφυπνίσουν την ιστορική μνήμη των σύγχρονων πολιτών της.  Ποιο είναι όμως το περιεχόμενο του όρου μνήμη και ποια είναι η σχέση του με τον Έλληνα και την Ελληνίδα του σήμερα; Συμπορεύονται άραγε η μνήμη με την ιστορία;

Το παρελθόν, ως χρονική βαθμίδα, ανακαλείται στο παρόν μέσω της λειτουργίας της μνήμης, ατομικής και συλλογικής. Η μνήμη, ως ανώτερη λειτουργία του εγκεφάλου, αν και άυλη, κινητοποιείται από τις αισθήσεις και αποκτά κοινωνική και πολιτισμική διάσταση, καθώς συγκεντρώνει, ανακαλεί και επεξεργάζεται  πληροφοριακό υλικό του παρελθόντος. Κοινώς, θυμόμαστε ατομικά και κοινωνικά. Ό,τι διαβάζουμε, ό,τι ακούμε, ό,τι βλέπουμε, ό,τι αισθανόμαστε, ό,τι μαθαίνουμε εγγράφεται αναπόφευκτα στ’ αυλάκια του μυαλού και στη συνέχεια, ανακαλείται μέσα από κοινωνικούς μηχανισμούς όπως είναι τα κείμενα, οι εικόνες, τα κειμήλια, οι αναπαραστάσεις. Η ατομική μνήμη είναι επιλεκτική, ενίοτε επιλήσμων και λειτουργεί σε κυκλικό χρόνο. Η ιστορία (αντίθετα από την ιστορική αφήγηση) δεν επιλέγει, κινείται σε χρόνο γραμμικό και η γνώση της διαμορφώνει τη συλλογική μνήμη και καλλιεργεί την κριτική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του δημοκρατικού διαλόγου.

Δρώντες της ιστορίας οι άνθρωποι ανά τους αιώνες και φορέας αυτής η μνήμη. Η συλλογική μνήμη μπορεί να ενισχυθεί, να κατασκευαστεί, να τεμαχιστεί ή να αφανιστεί σε κάθε εποχή και κοινωνία. Έχει αναφορές σε όλους τους θεσμούς - πολιτικούς και κοινωνικούς - οι οποίοι ευθύνονται και για την επίδρασή της στα άτομα.

Η Ιστορία όμως ως γεγονός φαίνεται να διατηρεί τη δική της μνήμη, η οποία είναι μοναδική, αναλλοίωτη, δεν αποσιωπάται σε καμιά εποχή και διδάσκει στο διηνεκές. Η Εθνική Παλιγγενεσία στόχευσε στη συγκρότηση ενός ανεξάρτητου κράτους και μιας ευνομούμενης πολιτείας, επικαιροποιώντας μεν τα μηνύματα της  Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης, δημιουργώντας δε τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση εθνικών εξεγέρσεων στον τότε γνωστό κόσμο. Η Επανάσταση του 1821 τελεσφόρησε μέσα από συμμαχίες και έριδες, ατομικές και συλλογικές προσπάθειες, ελπίδες και διάψευση ονείρων. Ενυπάρχει στη μνήμη όλων η βαρύτητα του καθήκοντος που ανέλαβαν οι ήρωες και οι ηρωίδες εκείνης της εποχής, πέρα και πάνω από πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες. Η ανάμνηση των ιστορικών αυτών γεγονότων συνιστά άλλοτε θλίψη και άλλοτε χαρά και ενθουσιασμό. Πάνω απ’ όλα όμως συστήνει ελπίδα για το μέλλον ενός λαού που εναγκαλίστηκε την έννοια της  ανεξαρτησίας και της ελευθερίας προτού εισέλθει στη σφαίρα της παγκοσμιοποίησης.



*Η Μαρία Στ. Αρναουτάκη είναι Πολιτικός Επιστήμονας, Γενική Διευθύντρια του Ελληνικού Οργανισμού Πολιτικών Επιστημόνων (ΕΟΠΕ)