Μιχάλης Στούκας

Ανάμεσα στις διαμάχες των επιστημόνων που παρακολουθούμε μερικές φορές, προέκυψε εσχάτως και μία ακόμα: αυτή μεταξύ των μετεωρολόγων. Θα χιονίσει τις επόμενες μέρες; Και αν ναι πού; Θα χιονίσει στην Αθήνα; Και αν ναι μόνο στους γύρω ορεινούς όγκους ή το άσπρο πέπλο του χιονιού θα καλύψει ακόμα και τις παραλίες (βλ. χιόνια μέχρι και τις βάρκες); Θα πέσει η θερμοκρασία και πόσο; Το πολικό ποτάμι (καινοφανής όρος) θα βάλει τη χώρα στην κατάψυξη;
Αυτά και πολλά άλλα βομβαρδίζουν τους αδαείς περί τα μετεωρολογικά πολίτες τις τελευταίες μέρες.

Επιστήμονες μετεωρολόγοι (θεωρούμε αδόκιμη τη λέξη επαγγελματίες), ερασιτέχνες μετεωρολόγοι, προγνώστες καιρού και διάφοροι άλλοι, κατακλύζουν όλα τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα το διαδίκτυο, όπου ο καθένας μπορεί να γράψει ό, τι θέλει ανεξέλεγκτα, με προγνώσεις ( ; ) για την εξέλιξη του καιρού στα τέλη αυτής της εβδομάδας και τις αρχές της επόμενης. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι απλοί πολίτες που δεν γνωρίζουν τι απ΄όλα αυτά ισχύει, να μην ξέρουν τι να κάνουν. Πολλοί καταφεύγουν σε προνοητικές, αλλά μάλλον βιαστικές ενέργειες. Όπως ακούσαμε σε ραδιοφωνική εκπομπή, κατάστημα με αξεσουάρ αυτοκινήτου πούλησε ως την περασμένη Δευτέρα όλες τις χιονοαλυσίδες, χιονοκουβέρτες κλπ. που διέθετε!

Το περσινό πάθημα με την απίστευτη ταλαιπωρία στους δρόμους της Αττικής από τα προβλήματα που προκάλεσε η σφοδρή χιονόπτωση της 24ης – 25ης Ιανουαρίου 2022, έπαιξε βέβαια τον ρόλο του, όμως οι μετεωρολογικές προγνώσεις ήταν τέτοιες, που σαφώς επηρέασαν πάρα πολλούς.

Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Ο κάθε μετεωρολόγος εκδίδει τη δική του πρόγνωση; Υπάρχουν διαφορετικές πηγές άντλησης στοιχείων για τον καθένα; Μήπως κάποιοι προσπαθούν να εντυπωσιάσουν χρησιμοποιώντας «πιασάρικους» τίτλους; Φταίνε και πάλι οι δημοσιογράφοι που «φουσκώνουν» τις μετεωρολογικές προγνώσεις;

Ας δούμε λίγα στοιχεία σχετικά με την πρόγνωση του καιρού όπως τα παρουσιάζει ο κορυφαίος, κατά την άποψή μας, Έλληνας μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος στο τρίτομο έργο του «ΚΑΙΡΟΣ: Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ». Όσα θα αναφέρουμε στη συνέχεια προέρχονται, κυρίως, από τον τόμο ΙΙ του παραπάνω έργου με τίτλο: «η πρόγνωση».

Αναφορές για κάποιου είδους μετεωρολογικές προβλέψεις υπάρχουν στην Ινδία από το 3.000 π.Χ.

Οι αρχαίοι Έλληνες ήδη από τον 5ο π.Χ. αιώνα άρχισαν να εκδίδουν στατιστικές προγνώσεις καιρού με τη σύνταξη ημερολογίων που ήταν γνωστά ως παραπήγματα. Αυτά περιείχαν αστρονομικές και μετεωρολογικές προγνώσεις που συντάσσονταν από αστρονόμους- παρατηρητές και τοποθετούνταν κάθε μέρα στην Αγορά πάνω σε ειδική μαρμάρινη πλάκα. Τα παραπήγματα θεωρούνται τα πρώτα δελτία καιρού της ιστορίας. Οι πρώτες επιστημονικές μετεωρολογικές προγνώσεις έγιναν στην Ολλανδία τον Ιούνιο του 1860 από τον γεννημένο στο Kloetinge της χώρας χημικό C. H. D. Buys Ballot (1817-1890), ο οποίος με τη βοήθεια των ανέμων και των ενδείξεων των βαρομέτρων εντόπιζε τα κέντρα των βαρομετρικών χαμηλών, έβρισκε τη διεύθυνση προς την οποία θα κινούνταν και υπολόγιζε την ταχύτητά τους. Ωστόσο, «πατέρας» της πρόγνωσης του καιρού θεωρείται ο Άγγλος Robert FitzRoy, καπετάνιος του πλοίου «HMS Beagle» του Δαρβίνου από το 1831 ως το 1836. Αργότερα έγινε Υποναύαρχος και το 1859 ανέλαβε την οργάνωση της Υπηρεσίας Καιρικών Προειδοποιήσεων της Αγγλίας. Ο FitzRoy έδωσε τέλος στη ζωή του το 1865… Ο πρώτος που πρότεινε την πρόβλεψη του καιρού με την επίλυση των εξισώσεων – νόμων ήταν ο Νορβιγός Wilhelm Bjerknes, σε συνεργασία με τον γιο του Jacob στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ακολούθησαν ο Βρετανός Lewis Fry Richardson το 1922, που υπολόγισε ότι θα χρειαζόταν 64.000(!) άνθρωποι σε ένα τεράστιο κτίριο να χειρίζονται αριθμομηχανές κάνοντας συνέχεια πράξεις και o John Von Neumann που συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η πρώτη πετυχημένη προσπάθεια πρόγνωσης καιρού με την αριθμητική επίλυση εξισώσεων έγινε στις ΗΠΑ τον Απρίλιο του 1950 με τη βοήθεια του Η/Υ Eniac. Οι πρώτες αριθμητικές προγνώσεις καιρού άρχισαν να μεταδίδονται από το ραδιόφωνο της Σουηδίας τον Δεκέμβριο 1954, ενώ στις ΗΠΑ η μετάδοση νέων προγνώσεων που εκδίδονταν με τη βοήθεια πλέον του Η/Υ IBM 701 άρχισε τον Μάιο του 1955.

Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία(ΕΜΥ) ιδρύθηκε το 1931. Ως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας 1990 τα τηλεοπτικά δελτία καιρού παρουσιάζονταν αποκλειστικά από μετεωρολόγους της ΕΜΥ (Δ. Ζιακόπουλος, Γ. ΜελανΊτης, Ε. Καραμανή, ο αείμνηστος Ανδρέας Λαζάνης κ.ά.).
Τη δεκαετία του ’90 με την εμφάνιση των ιδιωτικών καναλιών είδαμε και παρουσιαστές (Νίκος Διαμανταρίδης) – παρουσιάστριες (Ελένη Παπαϊωάννου, Έλενα Ιορδανοπούλου) καιρού. Σταδιακά τα δελτία καιρού «καταλάμβαν» σημαντική θέση στα τηλεοπτικά δελτία ενώ εμφανίστηκαν και νέες παρουσιάστριες όπως η Μαρία Σινιώρη, η Ναταλί Κακκαβά, η Μαρία Κρούσσου που τη γνωρίσαμε αρχικά «ντυμένη» μόνο με τριαντάφυλλα στη βιτρίνα ενός ανθοπωλείου (σήμερα διατηρεί σχολή χορού στο Περιστέρι), η Πετρούλα Κωστίδου, με το πιο πολυσυζητημένο δελτίο καιρού στην ελληνική τηλεόραση κλπ. Με την εμφάνιση και την εξάπλωση του διαδικτύου, άρχισαν σιγά σιγά να δημιουργούνται και ειδικά καιρικά σάιτ ή μπλογκ, ως επί το πλείστον από ερασιτέχνες μετεωρολόγους. Πώς μπορούν όμως ακόμα και άνθρωποι χωρίς ειδικές σπουδές , να κάνουν προβλέψεις για τον καιρό; Βασικά εργαλεία της πρόγνωσης του καιρού, είναι τα καιρικά μοντέλα, τα οποία μπορεί να τα βρει ο καθένας ελεύθερα στο διαδίκτυο.

Κυριότερα από αυτά είναι το ευρωπαϊκό ECMWF (European Centre for Medium – Range Weather Forecast), η πρώτη επιχειρησιακή πρόγνωση διάρκειας 10 ημερών του οποίου εκδόθηκε την 1η Αυγούστου 1979 και ανανεώνεται, «τρέχει» δύο φορές τη μέρα. Το μοντέλο GFS (Global Forecast System), το πλανητικό μοντέλο των ΗΠΑ, που ξεκίνησε ως GSM στις 28/3/1981, «τρέχει» 4 φορές το 24ωρο και δίνει προγνώσεις για τις επόμενες 384 ώρες, το βρετανικό UKMO, το καναδέζικο GEM, το γιαπωνέζικο JMA κ.ά. Απ’ όσο γνωρίζουμε, στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται κυρίως το ECMWF και το GFS (λιγότερο το UKMO). Τα «τρεξίματα των μοντέλων», (μην αρχίσετε να σκέφτεστε καλλίγραμμες κοπέλες σε πασαρέλες κλπ.) καιρού, σχεδόν πάντα, ιδιαίτερα όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις, είναι διαφορετικά. Γι’ αυτό ακούμε συχνά – πυκνά για «διαφωνίες των μοντέλων» κλπ.

Εκτός από τα παραπάνω, η ΕΜΥ έχει και άλλα «εργαλεία» για την πρόγνωση, όπως το περιοχικό (τοπικό) μοντέλο ΣΚΙΡΩΝ. Οι προγνώστες – μετεωρολόγοι, έχουν ακόμα στη διάθεσή τους στοιχεία από δορυφόρους, ραντάρ, αυτόματους και συμβατικούς μετεωρολογικούς σταθμούς κ.ά. Δεν αρκεί όμως η μελέτη των μοντέλων καιρού για μία σωστή πρόγνωση. Το 1963 ο Αμερικανός μαθηματικός Edward Lorenz, ανακάλυψε τη χαοτική συμπεριφορά της ατμόσφαιρας, ότι δηλαδή μικρές διαταραχές στην ανάλυση των δεδομένων που προκύπτουν από τη μελέτη των μοντέλων, είναι δυνατόν να επηρεάσουν σημαντικά το τελικό αποτέλεσμα. Η πρόγνωση καιρού είναι ασφαλής για τις επόμενες 3-4 μέρες. Από εκεί και πέρα η πιθανότητα αποτυχίας αυξάνει μέρα με τη μέρα. Καλό είναι λοιπόν να είμαστε επιφυλακτικοί με τις μακροπρόθεσμες καιρικές προβλέψεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ το προηγούμενο Σ/Κ πολλοί μιλούσαν για ιστορική χιονοκακοκαιρία, τις επόμενες ημέρες ο κορυφαίος, επιμένουμε, Δημήτρης Ζιακόπουλος στο blog του τη Δευτέρα 30/1/2023, αντί για τον καιρό των επόμενων πέντε- έξι ημερών όπως συνήθως, είχε πρόβλεψη μόνο για τον καιρό της Τρίτης 31/1 και της Τετάρτης 1/2 αναμένοντας τα νεότερα τρεξίματα των μοντέλων. Όσο για τους δημοσιογράφους, ακόμη και όταν είναι υπερβολικοί, στα κεντρικά ρεπορτάζ χρησιμοποιούν λέξεις ή φράσεις μετεωρολόγων. Από την ώρα που και οι ίδιοι οι μετεωρολόγοι διαφωνούν μεταξύ τους, τι να κάνουν οι δημοσιογράφοι; Πέρα από όλα τα άλλα, οι διαφωνίες των μετεωρολόγων θεωρούμε ότι απαξιώνουν την επιστήμη τους στο ευρύ κοινό. Τα σχόλια των αναγνωστών του protothema.gr στα σχετικά άρθρα είναι ενδεικτικά. Καλό είναι λοιπόν οι πολίτες να είναι επιφυλακτικοί στις μακροπρόθεσμες (πέρα από τις τέσσερις - πέντε μέρες) καιρικές προβλέψεις. Ας ενημερώνονται πρώτα από τα δελτία της ΕΜΥ και στη συνέχεια από όποιον μετεωρολόγο ή προγνώστη καιρού θέλουν.

Και πάλι, όπως αναφέραμε η ατμόσφαιρα έχει χαοτική συμπεριφορά και μία απειροελάχιστη διαταραχή προκαλεί σημαντικές αλλαγές στις καιρικές συνθήκες. Γι' αυτό ας μην πυροβολούμε… τους μετεωρολόγους αλλά και αυτοί ας μην θυσιάζουν σε κανένα βωμό και ας μην πυροβολούν την ίδια τους την επιστήμη…