Μπάμπης Κούτρας

Η αντιπαροχή από τη μία πλευρά επαινέθηκε ως λύση για τη γρήγορη στέγαση του πληθυσμού στις πόλεις που μόλις είχαν βγει από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο και από την άλλη κατηγορήθηκε γιατί συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός χαοτικού ελληνικού αστικού τοπίου. Από εκείνη την εποχή της... ανάγκης πολλά θα μπορούσαν να έχουν αλλάξει αν είχε υιοθετηθεί ένα σταθερό πλαίσιο κανονισμών δόμησης, το οποίο δεν θα άλλαζε κάθε τρεις και λίγο, δεν θα άφηνε παράθυρα και... παραθυράκια καταστρατήγησης, αυθαίρετες κατασκευές, ανομία, νομιμοποιήσεις εκ των υστέρων και εκτεταμένη διαφθορά.

Δύο γεγονότα απολύτως συνδεδεμένα μεταξύ τους, η αποκάλυψη της πολεοδομικής μαφίας στη Χαλκιδική και η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για τον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό, μάς φέρνουν από προχθές αντιμέτωπους ξανά με το χάος και τη συλλογική ντροπή για τις δομές του κράτους και το οικιστικό περιβάλλον που ζούμε. Δημιουργήθηκαν πόλεις χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό, με πυκνοδομημένα κτίρια, ελλιπείς υποδομές και περιορισμένους ελεύθερους χώρους. Η έλλειψη ελέγχου ενίσχυσε φαινόμενα αυθαιρεσίας και κακοτεχνιών, ενώ η προτεραιότητα στο κέρδος των εργολάβων υποβάθμισε την ποιότητα ζωής.

Από το 1950 έως σήμερα η Ελλάδα, με όλες τις κυβερνήσεις, έχει υιοθετήσει δεκάδες διαφορετικούς οικοδομικούς κανονισμούς, τροποποιήσεις και εξαιρέσεις, πολλές από τις οποίες αντιβαίνουν στις προηγούμενες. Οι συνεχείς αλλαγές στους κανονισμούς δημιουργούν ένα γραφειοκρατικό τέρας που αποθαρρύνει τους πολίτες και τις επιχειρήσεις από τη νόμιμη οικοδομική δραστηριότητα. Πολίτες και επενδυτές βρίσκονται συχνά αντιμέτωποι με αντικρουόμενες αποφάσεις: οι δήμοι εφαρμόζουν τους δικούς τους κανόνες, οι κρατικές αρχές εκδίδουν διαφορετικές κατευθυντήριες γραμμές, ενώ οι δικαστικές αποφάσεις προσθέτουν νέα επίπεδα πολυπλοκότητας. Οι προσπάθειες νομιμοποίησης αυθαιρέτων μέσω διαφόρων νομοθετικών ρυθμίσεων έχουν προσθέσει στη σύγχυση και έχουν ενισχύσει την κουλτούρα της παρανομίας.

Η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ κρατικών φορέων, Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Δικαιοσύνης βρίσκεται στον πυρήνα του προβλήματος. Το ελληνικό κράτος συχνά θεσπίζει κανονισμούς χωρίς τη συμμετοχή ή την ενημέρωση των τοπικών αρχών, οι οποίες με τη σειρά τους υιοθετούν δικές τους πολιτικές, πολλές φορές σε αντίθεση με τους εθνικούς κανονισμούς. Αυτή η ασυνέπεια υπονομεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και διαιωνίζει το χάος.

Οι επιπτώσεις αυτής της κατάστασης είναι πολυεπίπεδες. Η αυθαίρετη δόμηση συχνά παραβιάζει βασικούς περιβαλλοντικούς κανόνες, με αποτέλεσμα την καταστροφή προστατευόμενων περιοχών και την υποβάθμιση του φυσικού τοπίου. Επιπλέον, οι νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων, που συνήθως κορυφώνονται πριν από τις εκλογές, καλλιεργούν την αντίληψη ότι η παρανομία είναι αποδεκτή και ανταμείβεται. Το φαινόμενο αυτό πλήττει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και υπονομεύει τη δίκαιη εφαρμογή των νόμων.

Η διαφθορά στις πολεοδομίες αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα. Σύμφωνα με έρευνες, οι πολεοδομίες συγκαταλέγονται στις πιο διεφθαρμένες υπηρεσίες του ελληνικού κράτους. Η έλλειψη διαφάνειας στις διαδικασίες, οι καθυστερήσεις και οι ασαφείς κανονισμοί δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για χρηματισμό και αθέμιτες συναλλαγές. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που λειτουργεί προς όφελος των λίγων, εις βάρος της πλειονότητας των πολιτών.

Οι συνεχείς αλλαγές στους κανονισμούς δόμησης δεν είναι απλώς ένα τεχνικό ζήτημα. Είναι μια αντανάκλαση των θεσμικών και πολιτικών αδυναμιών που πλήττουν τη χώρα για δεκαετίες. Η λύση σε αυτό το χρόνιο πρόβλημα απαιτεί μια συνολική, πολιτική και διεπιστημονική προσέγγιση. Το πολιτικό σύστημα πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία να θεσπίσει έναν ενιαίο, διαφανή και σταθερό κανονισμό δόμησης, ο οποίος θα εφαρμόζεται καθολικά και χωρίς εξαιρέσεις.

Ταυτόχρονα, η επιστημονική κοινότητα, μέσω πολεοδόμων, αρχιτεκτόνων και νομικών, πρέπει να συνεισφέρει στη διαμόρφωση ενός κανονιστικού πλαισίου που να λαμβάνει υπόψη τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανάγκες. Η ανάγκη για αλλαγή είναι επείγουσα. Το πολιτικό σύστημα και η επιστημονική κοινότητα οφείλουν να συνεργαστούν για να θέσουν ένα τέλος σε αυτό το χάος, διασφαλίζοντας τη σταθερότητα, τη διαφάνεια και την αειφορία. Μια τέτοια προσέγγιση δεν θα συμβάλει μόνο στην αποκατάσταση της τάξης, αλλά και στη δημιουργία ενός βιώσιμου μέλλοντος για τις επόμενες γενιές.