Μπάμπης Κούτρας

Καλώς εχόντων των πραγμάτων, εκλογές δεν θα έχουμε, η κυβέρνηση παραμένει κυρίαρχη, έστω και αν απέχει από τα ποσοστά της αυτοδυναμίας. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στους ιδεολογικούς και... διαχειριστικούς αντιπάλους της και το πώς θα την ανταγωνιστούν ευθέως στη διεκδίκηση της εξουσίας, μόλις έρθει ή ώρα. Με την εικόνα που έχουμε μέχρι τώρα η κύρια απειλή για τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν προέρχεται ιδεολογικά ούτε από τη Δεξιά πέραν της Ν.Δ., ούτε από το Κέντρο, και πολύ περισσότερο ούτε από την Αριστερά. Αντίθετα, ο πραγματικός κίνδυνος έρχεται από μια δύναμη που δεν μπορεί να αγνοηθεί, την αντισυστημική ψήφο. Ποιος, όμως, μπορεί να κεφαλαιοποιήσει αυτή τη διάθεση διαμαρτυρίας; Και ποιο κόμμα θα αποτελέσει τον εκφραστή της;

Η αντισυστημική ψήφος αποτελεί μια μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας, με έντονα στοιχεία λαϊκισμού, χωρίς σαφή και ενιαία ιδεολογικά χαρακτηριστικά και χωρίς σχέδιο διαχείρισης της εξουσίας. Πρόκειται για την επιλογή ψηφοφόρων που νιώθουν απογοητευμένοι ή αποκλεισμένοι από το «πολιτικό κατεστημένο» και αναζητούν εναλλακτικές επιλογές, συχνά έξω από τα παραδοσιακά κόμματα. Στην Ελλάδα, ιστορικά, αυτή η ψήφος έχει οδηγήσει στο φαινόμενο της Χρυσής Αυγής το 2012, ή στην είσοδο κομμάτων όπως η Πλεύση και η Νίκη στη Βουλή το 2023. Η πιο μαζική και καθοριστική όμως έκφραση της αντισυστημικής ψήφου εκδηλώθηκε το 2015 με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Ο Αλέξης Τσίπρας κατάφερε να εκφράσει τη δυσαρέσκεια του κόσμου προς το πολιτικό κατεστημένο της εποχής, υποσχόμενος ριζικές αλλαγές και σύγκρουση με τις πολιτικές λιτότητας. Αν και το αποτέλεσμα δεν δικαίωσε τις... προσδοκίες των ψηφοφόρων, το παράδειγμα αυτό παραμένει ζωντανό και επαναλαμβανόμενο σε διαφορετικές μορφές.

Σήμερα, αν κρίνουμε από τα ποσοτικά και κυρίως τα ποιοτικά στοιχεία των τελευταίων δημοσκοπήσεων, διεκδικητές της αντισυστημικής ψήφου εμφανίζονται η Ελληνική Λύση, αλλά και η Πλεύση Ελευθερίας, η Νίκη, αλλά και η Φωνή Λογικής, ακόμη και το Κίνημα Δημοκρατίας καλλιεργεί φιλοδοξίες. Αληθινή και πλήρη πρόταση διακυβέρνησης δεν διατυπώνουν, αλλά στις εκλογές του 2023 και στις ευρωεκλογές του 2024 εκμεταλλεύτηκαν τη δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης προς την κυβέρνηση, εισάγοντας μια ρητορική εναντίον του «κατεστημένου». Ωστόσο, οι δυνατότητές τους παραμένουν περιορισμένες. Η αδυναμία τους να παρουσιάσουν συγκροτημένο πρόγραμμα και οι εσωτερικές τους τριβές δυσχεραίνουν τη διατήρηση της δυναμικής τους. Αυτό δεν εμποδίζει να βλέπουν τον εαυτό τους ως μελλοντικούς ρυθμιστές στη διανομή της εξουσίας.

Παράδειγμα, η Πλεύση Ελευθερίας ασκεί κριτική σε πολύ υψηλούς τόνους χωρίς ιδεολογικές αναφορές και απευθύνεται σε ένα κοινό που ζητά σαρωτικές αλλαγές. Η Κωνσταντοπούλου διαθέτει την προσωπικότητα για να προσελκύσει διαμαρτυρόμενους ψηφοφόρους, ενώ η ατζέντα της επικεντρώνεται σε ζητήματα όπως η διαφάνεια, η απονομή δικαιοσύνης και η ανεξαρτησία από τα «συμφέροντα». Η Ελληνική Λύση συνεχίζει να προσελκύει ψηφοφόρους που νιώθουν απογοητευμένοι από το πολιτικό σύστημα. Με ρητορική που συνδυάζει πατριωτικά μηνύματα, κοινωνική κριτική και υψηλή δόση λαϊκισμού, στοχεύει σε ένα κοινό που αναζητά άμεσες και... απλοϊκές λύσεις στα σύνθετα προβλήματα της χώρας. Ανάλογα εκδηλώνεται και ο Στέφανος Κασσελάκης και ο χρόνος θα δείξει πόσο θα αντέξει και μέχρι πού μπορεί να φτάσει.

Σε αυτή τη χρονική στιγμή, όμως, η αποχή, αν και «σιωπηλή», παραμένει η πιο ουσιαστική και επικίνδυνη μορφή αντισυστημικής ψήφου. Οι πολίτες που απογοητεύονται πλήρως από το πολιτικό σύστημα επιλέγουν να μη συμμετέχουν στις εκλογές, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα. Αν και δεν καταγράφεται ως ψήφος υπέρ κάποιου κόμματος, η αποχή δείχνει το βάθος της κρίσης εμπιστοσύνης. Και αυτό ακριβώς πρέπει να αποτελέσει τη μεγάλη πολιτική πρόκληση για την κυβέρνηση.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης προφανώς αναγνωρίζει την απειλή της αντισυστημικής ψήφου. Με την κοινωνία να παραμένει διχασμένη και τις προκλήσεις να πληθαίνουν, η ανάγκη επαναπροσδιορισμού της σχέσης της κυβέρνησης με τους πολίτες είναι πιο πιεστική από ποτέ. Αν η απογοήτευση του κόσμου συνεχιστεί, το επόμενο βήμα θα είναι να περάσει η πολιτική σε μια ανεξέλεγκτη, εντελώς ψηφιακή εκδοχή, όπου η ατζέντα θα μπαίνει μέσω... social media και οι συνέπειες είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Είναι προφανές ότι η «αντισυστημική ψήφος» ήρθε για να μείνει. Το ερώτημα είναι ποιος θα καταφέρει να τη μετατρέψει εκ νέου σε... συστημική και πώς θα τη διαχειριστεί ένα σοβαρό και υπεύθυνο κόμμα που έχει ιδεολογική βάση και σχέδιο διακυβέρνησης.