Μπάμπης Κούτρας

Eνα διαχρονικό πρόβλημα, με αφετηρία τουλάχιστον το 1974, που ξεπερνάει σε έκταση, ένταση και διάρκεια εκείνο της οικονομικής δυσπραγίας που βαραίνει τη χώρα και τους πολίτες. Δεν υπάρχει κυβέρνηση, ανεξαρτήτως πολιτικής απόχρωσης που να μην εξήγγειλε ένα «πιο αποτελεσματικό και διαφανές κράτος», αλλά παρά τις συχνές... μεταρρυθμίσεις, τουλάχιστον μία κάθε τέσσερα χρόνια, τα αποτελέσματα χαρακτηρίζονται τουλάχιστον ανεπαρκή.

Οι στόχοι καταρρέουν μπροστά στην ανθεκτικότητα των κραταιών μηχανισμών και στην έλλειψη ουσιαστικών αλλαγών στην οργάνωση και την κουλτούρα του διοικητικού μηχανισμού. Παρά τα μεγάλα λόγια και τα σχέδια, η υλοποίηση μετατρέπεται σε ατελείωτη διαδικασία. Η... περιφρόνηση προς την αξιολόγηση και την επαγγελματική συνέπεια των υπαλλήλων αποτελεί ένα ακόμη κομβικό πρόβλημα. Η ανανέωση και η διαρκής εκπαίδευση αντιμετωπίζονται ως «πρόβλημα» και όχι ως προαπαιτούμενο για την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία του κράτους υπέρ του πολίτη.

Ενα κρίσιμο ζήτημα που έχει επιδεινώσει την κατάσταση του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα είναι η διαιώνιση της κομματικής επιρροής στις διοικητικές διαδικασίες και η έλλειψη αξιοκρατίας. Η κομματικοποίηση του δημόσιου τομέα εντείνει τη γραφειοκρατία και καθυστερεί τον εκσυγχρονισμό του κρατικού μηχανισμού. Σε ένα σύστημα όπου οι προσωπικές και πολιτικές σχέσεις υπερτερούν των επαγγελματικών προσόντων, η ευθύνη και η διαφάνεια υποχωρούν, οδηγώντας τελικά σε μια μειωμένη ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών προς την κοινωνία. Οι πολιτικές παρατάξεις, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν διαμορφώσει την πρόσληψη και την προαγωγή στον δημόσιο τομέα βάσει πολιτικών πεποιθήσεων, αντί για τα αντικειμενικά κριτήρια απόδοσης και επαγγελματικής ικανότητας. Αυτή η πρακτική οδηγεί σε αποσύνδεση μεταξύ επαγγελματισμού και διοικητικής θέσης. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται συχνά βασίζονται σε πολιτικές συμμαχίες παρά σε αντικειμενικά προσόντα. Οι υψηλές θέσεις κατανέμονται βάσει κομματικών σχέσεων, οι υπάλληλοι έχουν μικρότερο κίνητρο να αναβαθμίσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους. Η κομματική παρέμβαση εμποδίζει τη δημιουργία ενός διαφανούς και αποτελεσματικού συστήματος διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, καθώς οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται με γνώμονα την απόδοση, αλλά με βάση πολιτικές συγγένειες.

Η μακροχρόνια αποτυχία των κυβερνήσεων να επανιδρύσουν το κράτος και να μεταμορφώσουν τον δημόσιο τομέα θέτει σημαντικά ερωτήματα για το μέλλον της διοικητικής λειτουργίας στην Ελλάδα. Η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση που θα περιλαμβάνει τόσο τη δομική οργάνωση όσο και την αλλαγή νοοτροπίας είναι πλέον επείγουσα. Η κομματικοποίηση και η έλλειψη αξιοκρατίας επιδεινώνουν τα συστημικά προβλήματα και καθυστερούν κάθε προσπάθεια ουσιαστικής ανανέωσης.

Είναι απαραίτητο η κυβέρνηση Μητσοτάκη να επανεξετάσει το σύστημα αξιολόγησης, με στόχο την αντικειμενική μέτρηση της απόδοσης και την παροχή κινήτρων για συνεχή βελτίωση. Να υιοθετηθούν προγράμματα εκπαίδευσης και μετεκπαίδευσης, να καταπολεμηθεί η κομματικοποίηση με τη θέσπιση διάφανων και αξιοκρατικών διαδικασιών πρόσληψης και προαγωγής, που θα εξασφαλίζουν ότι οι αποφάσεις βασίζονται σε αντικειμενικά κριτήρια. Κυρίως όμως να αντιμετωπιστεί το θέμα της διαφθοράς στις υπηρεσίες όπου υπάρχει άμεση επαφή με τον πολίτη. Μόνο με έναν συνδυασμό αυστηρής διαχείρισης, επαγγελματικής εκπαίδευσης και πολιτικής βούλησης -που θα απομακρύνεται από την κομματική συναλλαγή- μπορούμε να ελπίζουμε σε μια ουσιαστική μεταμόρφωση του κρατικού μηχανισμού. Μέχρι τότε οι κυβερνητικές υποσχέσεις θα παραμένουν κενές, ενώ η αίσθηση απογοήτευσης της κοινής γνώμης θα συνεχίσει να αυξάνεται.

Σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση γύρω από την «επανίδρυση του κράτους» δεν πρέπει να περιοριστεί σε πολιτικά σλόγκαν και επιφανειακές μεταρρυθμίσεις, αλλά να προσανατολιστεί στην αλλαγή των θεμελιωδών αξιών και λειτουργιών του δημόσιου τομέα. Η αλλαγή δεν είναι μόνο θέμα νέων νομοθετικών πακέτων, αλλά και ουσιαστικής ανανέωσης της διοικητικής κουλτούρας, απαλλαγμένης από πολιτικές επιρροές, που θα επιτρέψει την ανάδειξη ενός αποτελεσματικού και σύγχρονου κράτους. Πόσες φορές θα το εξαγγείλουν ακόμη;