Νανά Παπαδογεωργάκη

Οι πιο σημαντικοί από αυτούς αφορούν στην οικογένεια, στην αλλαγή στη φύση της οικογένειας, όπως οι εργασιακές απαιτήσεις που βιώνουν οι γονείς και οι πολλές ώρες απουσίας από το σπίτι, οι κακές πρακτικές στη διαχείριση της οικογένειας, όπως η πλημμελής παρακολούθηση των παιδιών, οι υπερβολικά χαλαροί ή υπερβολικά αυστηροί γονείς, η δυσαρμονική συμβίωση των γονέων, η υπερπροσφορά υλικών αγαθών προς τα παιδιά και πολλοί άλλοι λόγοι όπως η κακή χρήση του διαδικτύου, το άγχος, η ενδοοικογενειακή βία.
Επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί ενδελεχώς με το πολυπαραγοντικό αυτό θέμα, όπως κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι, υποστηρίζουν ότι έχει αποδειχθεί πως ο χαλαρός έλεγχος στο πλαίσιο της οικογένειας και η έλλειψη επικοινωνίας, ανάμεσα στον γονιό και στο παιδί, ευνοούν και αυτά την παραβατικότητα.

Ο ρόλος της οικογένειας

Η οικογένεια ως φορέας κοινωνικοποίησης συμβάλλει ιδιαίτερα στη καλλιέργεια της υπακοής και του σεβασμού στους νόμους. Τα παιδιά μιμούνται συμπεριφορές και πρότυπα μέσα στην οικογένεια. Βλέπουν το μπαμπά να μιλά όμορφα στη μαμά ή τον παππού στη γιαγιά και το ίδιο θα κάνουν και εκείνα στη δική τους οικογένεια στο μέλλον. Τη πρώτη ευθύνη σε αυτό το κόσμο την φέρνουν οι γονείς, η οικογένεια που μεγαλώνουν τα παιδιά. Συνεπώς οι γονείς πρέπει να ενημερώνονται αμέσως για τις παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών και τις πιθανές αιτίες τους. Συμβαίνει συχνά, ο εκπαιδευτικός να αναζητά τη παρουσία του γονέα στο σχολείο για να τον ενημερώσει για τυχόν περίεργη συμπεριφορά του παιδιού του και ο γονέας μέσα σε μία ολόκληρη σχολική χρονιά, να μην εμφανίζεται στο σχολείο. Όσο εξαντλημένοι και να είναι οι γονείς λόγω του φορτωμένου προγράμματος τους, η ανοιχτή επικοινωνία με τα παιδιά και με το σχολείο είναι από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή τους. Οι γονείς μπορούν και πρέπει να χρησιμοποιούν σταθερή συμπεριφορά, να εξηγούν τον κανόνα των συνεπειών και κυρίως να είναι παρόντες. Ιδιαίτερα επιβαρυντικοί παράγοντες για την εκδήλωση της παραβατικότητας στους εφήβους, θεωρούνται η έλλειψη επίβλεψης των ανηλίκων και ελέγχου από την πλευρά των γονέων, αλλά και η παραβατική συμπεριφορά των ίδιων των γονέων, ιδιαίτερα όταν έχουν τη τάση να «επιτίθενται» λεκτικά σε εκπαιδευτικούς, λέγοντας τους ότι δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους ή προστατεύουν τη παραβατική συμπεριφορά των παιδιών τους.

Καθοριστικό ρόλο λοιπόν στην εμφάνιση κάθε παραβατικής συμπεριφοράς στους εφήβους διαδραματίζει το οικογενειακό περιβάλλον.

Οι ψυχολόγοι λένε: Αν ένα παιδί ζει μέσα στην αποδοχή και στην αναγνώριση, μαθαίνει και το ίδιο ν’ αγαπά τους άλλους. Αν ένα παιδί ζει μέσα στην εχθρικότητα, μαθαίνει να αντιδικεί, να φιλονικεί, να διαπληκτίζεται με τους άλλους.

Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι κακοποιητικοί άνθρωποι ή τα παιδιά που εκφράζονται με τη βία, έχουν βιώσει την κακοποίηση στη δική τους οικογένεια, συνεπώς όλοι συμφωνούμε ότι η βία γεννάει και άλλη βία και πάλι λέγοντας.

Τι συμβαίνει σήμερα στα σχολεία;

Σε μικρότερης σοβαρότητας περιστατικά, να μερικές δηλώσεις εφήβων που ακούγονται καθημερινά στα σχολεία: «Με δάγκωσε», «με έφτυσε», «με χτύπησε». Η πιο συχνή απάντηση των γονέων; «Να καλέσουμε την αστυνομία», «να απευθυνθούμε στην Εισαγγελία». Τι μαθαίνουν δηλαδή τα παιδιά από αυτές τις καταστάσεις; Ότι κάθε φορά που συμβαίνει ένα γεγονός μεταξύ συμμαθητών, η αστυνόμευση θα επαναφέρει τα πράγματα στη θέση τους ή ακόμα και η Εισαγγελία. Στ΄αληθεια αυτό συμβαίνει; Η αστυνόμευση θα βάλει φρένο στην εφηβική παραβατικότητα; Όταν οι αστυνομικοί «παραλαμβάνουν» έναν έφηβο 15 ετών, που προέρχεται από γονείς που έχουν πλήρως παραμελήσει την εποπτεία των ανήλικων παιδιών τους, τι ακριβώς καλούνται να πράξουν; Που βρίσκονται οι γονείς των παραβατών; Πολλές φορές ακόμα και οι γονείς των θυμάτων εκδηλώνουν υπερβολικές συμπεριφορές, δυσανάλογες των περιστάσεων.

Πάμε τώρα να δούμε τα μεγαλύτερης σοβαρότητας περιστατικά ( κλοπές, σοβαρές σωματικές βλάβες κλπ). Ακόμα και εάν οι έφηβοι παραβάτες προβούν σε τέτοιες πράξεις, δεν σημαίνει ότι τα παιδιά αυτά παραπέμπονται σε ένα ποινικό σύστημα χωρίς δυνατότητα για επανένταξη. Άλλωστε ανάγκη για στήριξη έχουν τα θύματα, αλλά και οι θύτες. Βεβαίως η Εισαγγελία Ανηλίκων κάνει σπουδαίο έργο προσπαθώντας να βοηθήσει τα παιδιά αυτά να συνειδητοποιήσουν την πράξη τους και να απέχουν στο μέλλον από αντίστοιχες πράξεις. Πού είναι όμως οι κοινωνικές υπηρεσίες στα Πρωτοδικεία να συνδράμουν; Πού είναι τα προγράμματα πρόληψης στα σχολεία και οι δράσεις για το χτίσιμο της κουλτούρας της διαχείρισης των συγκρούσεων, όπως η σχολική διαμεσολάβηση;

Εξίσου σημαντικοί παράγοντες βέβαια για τη συμπεριφορά ενός εφήβου, οι οποίοι διαμορφώνουν το κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον της οικογένειας είναι π.χ. η κοινωνική παιδεία των γονέων, η απουσία τους από το σπίτι λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, η τυχόν ανεργία ενός εκ των δύο, η οικονομική ανασφάλεια και αβεβαιότητα, όλοι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά το περιβάλλον που μεγαλώνει ο έφηβος.

H ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών με ενημερώσεις – παρουσιάσεις για τη σχολική βία

Σκοπός των ενημερώσεων αυτών είναι να κατανοήσουν οι διευθυντές των σχολείων αλλά και το σύνολο των εκπαιδευτικών τα οφέλη της υιοθέτησης ενός προγράμματος σχολικής διαμεσολάβησης, καθώς και να ενημερωθούν για τους τρόπους πρόληψης συγκρούσεων μέσα στη σχολική κοινότητα. Όλες οι πρωτοβουλίες ξεκινούν από τους διευθυντές των σχολείων. Συνεπώς, όταν θέλουμε να μιλούμε για πρόληψη, πρέπει να μιλήσουμε για δράση, όχι απλώς για καταστολή και αυστηρότερο ποινικό σύστημα.
Οι έρευνες δείχνουν ότι με την εφαρμογή προγραμμάτων σχολικής διαμεσολάβησης, μειώνονται οι βίαιες αντικοινωνικές συμπεριφορές, οι τραυματισμοί από καυγάδες και σπρωξίματα με συνέπεια και την αντίστοιχη μείωση του ποσοστού πειθαρχικών μέτρων και αποβολών.

Η συνεργασία με το σχολείο είναι απαραίτητη. Η ενίσχυση των μοντέλων ειρηνικής επίλυσης διαφορών και συγκρούσεων, όπως η σχολική διαμεσολάβηση, θεωρείται σπουδαίος τρόπος διαχείρισης των συγκρούσεων που στοχεύει μεταξύ άλλων και στη βελτίωση της ποιότητας της σχολικής καθημερινότητας των μαθητών.

Νανά Παπαδογεωργάκη
Δικηγόρος Αθηνών
Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια & Διαπραγματεύτρια
Επιμορφώτρια σχολικής διαμεσολάβησης