Μιλτιάδης Νεκτάριος

Σε μια γηράσκουσα χώρα, όπως η Ελλάδα, θα ανέμενε κάποιος ότι θα είχε εκπονηθεί μια στοιχειώδης μακροχρόνια πολιτική για την προσέλκυση επιλεγμένων κατηγοριών μεταναστών που θα ενίσχυαν την κοινωνία και την οικονομία και όχι μια πολιτική ανοιχτών θυρών, όπως συμβαίνει σε εμάς διαχρονικά. Η εν λόγω πολιτική αφορά στην εσωτερική πολιτική σκηνή. Υπάρχουν άλλα δύο επίπεδα διεργασιών και εξελίξεων που παίζουν τον πιο ουσιαστικό ρόλο στο μεταναστευτικό πρόβλημα: (α) το επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και (β) το διεθνές επίπεδο.

Καταρχήν να επισημάνουμε ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός, από 7,5 δισεκατομμύρια σήμερα, θα ανέλθει στα 9 δισεκατομμύρια μέχρι το 2040. Αυτή η πρωτοφανής μεγέθυνση των πληθυσμών λαμβάνει χώρα στις χώρες του Τρίτου κόσμου, ενώ την ίδια στιγμή ο πληθυσμός της Ευρώπης και του αναπτυγμένου κόσμου έχει αρχίσει να μειώνεται.

Το αποτέλεσμα αυτής της ασύμμετρης πληθυσμιακής ανάπτυξης θα είναι η βαθμιαία αύξηση της έντασης των μεταναστευτικών ρευμάτων. Ηδη σε περισσότερες από 50 αναπτυγμένες χώρες, περισσότερο από το 15% του πληθυσμού αποτελούν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Τα φαινόμενα αυτά θα ενταθούν διαχρονικά σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, όπου ένα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα για τη μετανάστευση θα μπορούσε να συμβάλει στην αναπλήρωση του εργατικού δυναμικού, το οποίο μειώνεται λόγω της βαθμιαίας γήρανσης του πληθυσμού.

Στην ενίσχυση των μεταναστευτικών ρευμάτων συμβάλλει φυσικά και το υψηλό επίπεδο ευημερίας των αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών. Δυστυχώς, οι χώρες αυτές δεν έχουν ακόμα επεξεργαστεί μια ολοκληρωμένη μεταναστευτική πολιτική που θα αναγνωρίζει, αναλύει και αντιμετωπίζει τα παραπάνω προβλήματα. Αντ' αυτού, η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιμετωπίζει το μεταναστευτικό πρόβλημα με βάση τις επιθυμίες των χωρών-μελών της Ε.Ε. που δεν επιθυμούν να δεχθούν μετανάστες ή πρόσφυγες κι έτσι το πρόβλημα επιβαρύνει αποκλειστικά τις χώρες που βρίσκονται στα νότια σύνορα: Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία.

Η πιο σημαντική διάσταση και η μόνιμη λύση του Μεταναστευτικού βρίσκεται στην αντιμετώπιση του θέματος σε διεθνές επίπεδο, όπου μπορεί να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της κίνησης κεφαλαίων, η οποία εξαρτάται από μια ποικιλία παραγόντων, όπως οι επενδυτικές ευκαιρίες, τα επιτόκια, το επενδυτικό κλίμα, τα κίνητρα κ.λπ. Ομως, στο πλαίσιο του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, η κατανομή των κεφαλαίων στο μέλλον εξαρτάται, κυρίως, από έναν καθοριστικό παράγοντα: τις δημογραφικές εξελίξεις στο εργατικό δυναμικό των χωρών και των ευρύτερων περιοχών. Δεν υπάρχει άλλος παράγοντας που να ασκεί τόσο μεγάλη επίδραση μακροχρόνια τόσο στη συσσώρευση κεφαλαίων όσο και στη δημιουργία των πηγών ζήτησης για κεφάλαια.

Στον αναπτυγμένο βιομηχανικό κόσμο βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλης κλίμακας συσσώρευση κεφαλαίων για τη μελλοντική αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Για τον λόγο αυτό, όλες σχεδόν οι βιομηχανικές χώρες έχουν οργανώσει συμπληρωματικά κεφαλαιοποιητικά (funded) συνταξιοδοτικά συστήματα. Τα αποθεματικά των pension funds στις χώρες του αναπτυγμένου κόσμου έχουν ξεπεράσει πλέον τα 20 τρισ. δολάρια και αναζητούν επενδυτικές ευκαιρίες για λογικές αποδόσεις, δεδομένων των χαμηλών ή μηδενικών επιτοκίων στις δυτικές οικονομίες. Η παγκοσμιοποίηση εξαρτάται από τα κεφάλαια αυτά και μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι αν οι εξελίξεις στα επικοινωνιακά συστήματα και στη διακίνηση της γνώσης αποτελούν την «αναγκαία συνθήκη» για την παγκοσμιοποίηση, τα αποθεματικά των συνταξιοδοτικών ταμείων αποτελούν την «ικανή συνθήκη».

Στις αναπτυγμένες βιομηχανικές κοινωνίες ο λόγος κεφάλαιο/εργασία θα αυξάνεται συνεχώς εφόσον το εργατικό δυναμικό θα συρρικνώνεται και οι νέες επενδύσεις θα αναπληρώνουν τις αποσβέσεις κεφαλαίου. Είναι προφανές ότι αυτός είναι ο κύριος λόγος που έχει οδηγήσει τις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης να αναζητήσουν νέες επενδυτικές ευκαιρίες σε χώρες με καλύτερες δημογραφικές προδιαγραφές. Η μεταφορά και επένδυση μεγάλων όγκων κεφαλαίων στις υπό ανάπτυξη χώρες θα συμβάλει στην οικονομική τους ανάπτυξη στις επόμενες δεκαετίες και στην ανακοπή των μεταναστευτικών ροών. Ωστόσο, σε κάποιο χρονικό σημείο του μέλλοντος το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων που θα επενδυθούν στις υπό ανάπτυξη οικονομίες θα πρέπει να επαναπατριστεί για να χρηματοδοτήσει την κατανάλωση των συνταξιούχων των αναπτυγμένων χωρών. Τότε, όμως, οι χώρες υποδοχής ενδέχεται να αντιδράσουν με περιορισμούς στον επαναπατρισμό κεφαλαίων.

Συνοψίζοντας, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι βρίσκονται σε εξέλιξη δύο αντίρροπα φαινόμενα που συνθέτουν μια καίρια αντίφαση στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Δηλαδή υπάρχει το ενδεχόμενο αυξημένων περιοριστικών μέτρων τόσο από τις αναπτυγμένες χώρες, σχετικά με τη μετανάστευση, όσο και από τις υπό ανάπτυξη χώρες σχετικά με την κίνηση κεφαλαίων. Η έκταση των περιορισμών θα αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου και την ένταση των προβλημάτων. Η λύση τέτοιων διεθνών προβλημάτων είναι εξαιρετικά χρονοβόρα διότι πρέπει να αναζητηθεί στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Μέχρι τότε η Ελλάδα δεν μπορεί να έχει ανοιχτά σύνορα διότι απλούστατα η χώρα δεν μπορεί να δέχεται απεριόριστο αριθμό μεταναστών, τους οποίους δεν δέχεται καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Η νέα κυβέρνηση έχει την υποχρέωση να αντιμετωπίσει το Μεταναστευτικό, σε συνδυασμό με το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού, ως ζήτημα πρώτης προτεραιότητας και εθνικής επιβίωσης. Οι επιθυμίες των λοιπών Ευρωπαίων αποτελούν δευτερεύον ζήτημα στην περίπτωση αυτή.

*Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς