Πώς να αποσπάσετε εκατομμύρια από ανθρώπους που σας εμπιστεύονται

Θα τους προέτρεπα δε (όπως είχα προτρέψει και την προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά ο Τσίπρας και οι σύντροφοί του δεν με άκουσαν) να διαβάσουν τον Ρολφ Ντομπέλλι, και την τέχνη της καθαρής σκέψης, για να καταλάβουν πως η επαγωγική πλάνη -από την οποίαν είμαι σίγουρος ότι διακατέχονται οι περισσότεροι κι από τους νέους ιππείς της εξουσίας- μπορεί να τους οδηγήσει στην καταστροφή. Μάλιστα, εάν μπορούσα να συμβουλεύσω τον πρωθυπουργό θα του έλεγα στο επόμενο υπουργικό συμβούλιο να τους αναγνώσει το παρακάτω κείμενο...

Tαΐζουν μια χήνα. Στην αρχή η χήνα, δύσπιστη σκέφτεται: "Γιατί αυτοί οι άνθρωποι με τρέφουν; Κάτι πρέπει να κρύβεται από πίσω". Οι εβδομάδες περνούν, αλλά κάθε μέρα ο κτηνοτρόφος έρχεται να τη δει και να της ρίξει σπόρους. Ο σκεπτικισμός της χήνας προοδευτικά μειώνεται. Μετά από πολλούς μήνες, η χήνα είναι σίγουρη: "Αυτοί οι άνθρωποι έχουν καλές προθέσεις απέναντί μου!" - ένα αίσθημα ασφάλειας που επιβεβαιώνεται και ενισχύεται μέρα με τη μέρα. Απόλυτα σίγουρη για την καλοσύνη του κτηνοτρόφου, ξαφνιάζεται όταν εκείνος τα Χριστούγεννα τη βγάζει από τον περίβολό της και τη σφάζει.

Η χήνα των Χριστουγέννων υπήρξε θύμα της επαγωγικής πλάνης. Ο φιλόσοφος Ντέιβιντ Χιουμ μας επέστησε την προσοχή σ’ αυτή την πλάνη ήδη από τον 18ο αιώνα, χρησιμοποιώντας το ίδιο παράδειγμα. Αλλά οι χήνες δεν είναι τα μοναδικά θύματα. Όλοι έχουμε την τάση να ξεκινάμε από μεμονωμένες παρατηρήσεις και να εξάγουμε γενικά συμπεράσματα. Πράγμα επικίνδυνο.

Ένας επενδυτής αγόρασε Χ μετοχές. Οι αξίες ανεβαίνουν στα ύψη. Στην αρχή είναι δύσπιστος και σκέφτεται ότι πρόκειται για κερδοσκοπική φούσκα. Αλλά, βλέποντας τη μετοχή να συνεχίζει να ανεβαίνει στους επόμενους μήνες, αποκτά τη βεβαιότητα ότι η μετοχή δεν μπορεί πια να κατέβει, και κάθε μέρα που περνάει ενισχύεται η πεποίθησή του. Μέσα σε έξι μήνες έχει επενδύσει όλες του τις οικονομίες σ’ αυτό τον τίτλο. Τεράστιο ρίσκο. Έχει πέσει στην παγίδα της επαγωγικής πλάνης και αργά ή γρήγορα θα το πληρώσει.

Αλλά μπορούμε και να εκμεταλλευτούμε αυτή την πλάνη. Να μια ιδέα για να αποσπάσετε χρήματα από τους άλλους. Στείλτε 100.000 χρηματιστηριακές προβλέψεις. Στα μισά ηλεκτρονικά σας μηνύματα κάντε αισιόδοξες προβλέψεις λέγοντας ότι οι τιμές θα ανέβουν τον επόμενο μήνα, και στα άλλα μισά κάντε απαισιόδοξες προειδοποιώντας για πτώση των τιμών. Ας υποθέσουμε ότι σ’ έναν μήνα οι τιμές πέφτουν. Στέλνετε καινούργια μηνύματα, αλλά αυτήν τη φορά μόνο στα 50.000 άτομα για τα οποία επαληθεύτηκαν οι προβλέψεις σας. Ύστερα χωρίζετε αυτά τα 50.000 άτομα σε δύο ομάδες. Στους μισούς προβλέπετε άνοδο των τιμών τον επόμενο μήνα και στους άλλους μισούς πτώση των τιμών. Και ούτω καθεξής. Δέκα μήνες αργότερα έχουν μείνει μόνο 100 άτομα στα οποία δώσατε καλές συμβουλές. Στα μάτια τους είστε ήρωας. Τους αποδείξατε περίτρανα το προφητικό σας χάρισμα. Κάποια από αυτά τα άτομα θα σας εμπιστευτούν την περιουσία τους. Και μ’ αυτά τα χρήματα το σκάτε στη Βραζιλία.

Μπορούμε να εξαπατήσουμε όχι μόνο τους άλλους αλλά και τον ίδιο μας τον εαυτό. Άνθρωποι που σπάνια αρρωσταίνουν νομίζουν πως είναι αθάνατοι. Ένας διευθύνων σύμβουλος που μπορεί να ανακοινώνει συνεχή αύξηση κερδών το ένα τρίμηνο μετά το άλλο νομίζει πως έχει το αλάθητο – το ίδιο νομίζουν και οι συνεργάτες του και οι μέτοχοι της επιχείρησης.

Ένας φίλος μου είχε πάθος με το base-jump, ένα σπορ ελεύθερης πτώσης όπου πηδάς από ένα ψηλό σταθερό σημείο – βράχο, κεραία, κτίριο – και ανοίγεις το αλεξίπτωτό σου την τελευταία στιγμή. Μια μέρα όταν του είπα ότι έβρισκα αυτό το σπορ τρομερά επικίνδυνο, μου απάντησε: "Έχω πηδήξει πάνω από χίλιες φορές. Μέχρι τώρα τίποτα δεν έχει συμβεί". Δύο μήνες μετά τη συζήτησή μας σκοτώθηκε πέφτοντας από ένα πολύ επικίνδυνο βράχο στη Νότιο Αφρική. Αρκεί μία αντίθετη παρατήρηση για να σαρώσει μια θεωρία επιβεβαιωμένη χίλιες φορές.

Η επαγωγική πλάνη μπορεί λοιπόν να έχει καταστροφικές συνέπειες. Ξεκινάμε από την αρχή ότι οι νόμοι της αεροδυναμικής θα λειτουργήσουν όταν ανεβαίνουμε στο αεροπλάνο. Ξεκινάμε από την αρχή ότι δε θα μας επιτεθούν χωρίς λόγο με ρόπαλο στον δρόμο. Ξεκινάμε από την αρχή ότι η καρδιά μας θα χτυπάει και αύριο. Πρόκειται για βεβαιότητες χωρίς τις οποίες δεν μπορούμε να ζήσουμε.
Έχουμε ανάγκη τον επαγωγικό τρόπο σκέψης, αλλά ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι οι βεβαιότητές μας είναι προσωρινές.

Όπως έλεγε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος: "Τίποτα δεν είναι σίγουρο στον κόσμο, εκτός από τον θάνατο και τους φόρους". Η επαγωγική πλάνη μπορεί να αποβεί γιγάντια παγίδα: "Η ανθρωπότητα τα κατάφερνε πάντα, συνεπώς θα καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τις μελλοντικές προκλήσεις. Βεβαίως, αλλά ξεχνάμε ότι αυτή η βεβαιότητα προέρχεται από ένα είδος που επέζησε ως τώρα. Το να πιστεύουμε ότι επειδή είμαστε σήμερα εδώ θα είμαστε και αύριο είναι σοβαρό λάθος συλλογισμού – το σοβαρότερο μάλιστα.

Ενδεχομένως, τα ανωτέρω μπορεί ν'ακούγονται παράταιρα για μια κυβέρνηση που (επαν)εξελέγη πριν από ένα χρόνο. Όμως καλύτερα στην αρχή, παρά στο τέλος. Καλύτερα να προλαμβάνεις παρά να θεραπεύεις, λένε...