Παντελής Καψής

Και όποιος όμως δεν αναγνωρίζει ότι η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων εγείρει μεγάλα ηθικά, πολιτικά και νομικά διλήμματα, υποκρίνεται είτε απέναντι στον εαυτό του είτε συνειδητά, για να σπείρει μίσος και να υφαρπάξει ψήφους.

Ένας καλός ίσως τρόπος για καταλάβουμε καλύτερα το φαινόμενο, είναι να προσπαθήσουμε να πάρουμε αποστάσεις από την σημερινή συγκυρία. Συνηθίζουμε να λέμε ότι είμαστε μια χώρα μεταναστών και γι αυτό μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα όλες τις διαστάσεις του. Όμως αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Στην πραγματικότητα όλες οι χώρες είναι ή υπήρξαν χώρες μεταναστών, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Είτε στέλνοντας μετανάστες είτε υποδεχόμενες μετανάστες είτε συνηθέστερα, και τα δύο.

Ακόμα περισσότερο, όλη η ανθρώπινη ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο από διαρκείς μετακινήσεις πληθυσμών. Κάποιες φορές αυτό γινόταν ειρηνικά. Οι μετανάστες ήταν καλοδεχούμενοι καθώς τους είχαν ανάγκη οι χώρες υποδοχής ή πίστευαν ότι θα συνεισέφεραν στην ευημερία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι Εβραίοι της Ισπανίας τον 15ο αιώνα. Τους έδιωξε ο Φερδινάνδος και τους υποδέχθηκε ο Βαγιαζίτ στη Θεσσαλονίκη. Τι σόι σοφός κυβερνήτης λέτε ότι είναι, φέρεται να είπε ο Σουλτάνος για τον Ισπανό μονάρχη, αυτός που «φτωχαίνει τη χώρα του και πλουτίζει τη δική μου». Κάτι ανάλογο θα μπορούσε κανείς να πει για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που θα φτωχύνουν αν δεν καλύψουν τη δημογραφική τους υποχώρηση με μετανάστες. Για τη Γερμανία μάλιστα οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι προειδοποιούν πως αν δεν λυθεί το πρόβλημα τότε κινδυνεύει να χάσει την βαθμίδα 3Α στα ομόλογα της.

Άλλες φορές πάλι οι μετακινήσεις συνοδεύονταν από βία είτε από τους ίδιους τους μετανάστες είτε από τις χώρες υποδοχής οι οποίες τους αντιμετώπιζαν ως εισβολείς. Με βία ή χωρίς βία, οι μετακινήσεις δεν σταμάτησαν ποτέ για τον απλούστατο λόγο ότι οι αιτίες που ωθούσαν τους ανθρώπους να πάρουν τους δρόμους, ήταν πολύ ισχυρότερες. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι Μογγόλοι και η Κινέζικη αυτοκρατορία. Στις μεταξύ τους σχέσεις υπήρχε ένα πολύ ενδιαφέρον τελετουργικό. Κάθε χρόνο οι Μογγόλοι έκαναν δώρο στον Αυτοκράτορα άλογα και δήλωναν την υποταγή τους. Σε αντάλλαγμα αυτός τους γέμιζε με δικά του δώρα, στην πραγματικότητα με αντικείμενα που είχαν απόλυτη ανάγκη για να επιβιώσουν και δεν είχαν άλλο τρόπο να τα προμηθευτούν. Ουσιαστικά τους εξαγόραζε και εξασφάλιζε την ησυχία του. Όταν οι σύμβουλοί του κάποιες χρονιές του υποδείκνυαν να τηρήσει σκληρή στάση και να μην τους δεχθεί, τότε οι Μογγόλοι εισέβαλαν στην αυτοκρατορία και έπαιρναν αυτά που χρειάζονταν. Ολόκληρο Σινικό Τείχος δεν ήταν αρκετό για να τους σταματήσει καθώς γι αυτούς ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου, δεν είχαν εναλλακτική λύση. Να κάτι που θα είχε βοηθήσει τους Άγγλους όταν ψήφιζαν για το Μπρέξιτ. Πίστευαν ότι αν έβγαιναν από την Ένωση θα μπορούσαν να ελέγξουν τη μετανάστευση. Τελικά το 2022, με Μπρέξιτ, είχαν ρεκόρ μεταναστευτικών ροών! Έκτοτε η μείωση μεταναστών από την Ευρώπη έχει ουσιαστικά αντισταθμιστεί με μετανάστες από τρίτες χώρες. Δεν ήταν ακριβώς ότι περίμεναν.

Οι περισσότερες αντιδράσεις απέναντι στους μετανάστες σχετίζονται βέβαια με την εγκληματικότητα ή καλύτερα με την εντύπωση που επικρατεί σε σχέση με την εγκληματικότητα. Στη Γερμανία για παράδειγμα οι πρόσφατες επιθέσεις ισλαμιστών μαζί με την εκλογική επιτυχία των ακροδεξιών, ήταν η αιτία που ο σοσιαλδημοκράτης Σολτς έφτασε να εξαγγείλει όχι μόνο την αναίρεση της σχετικά πρόσφατης συμφωνίας των ευρωπαϊκών κρατών για το μεταναστευτικό αλλά και την αναίρεση της ίδιας της συμφωνίας Σένγκεν για την ελεύθερη διακίνηση των ευρωπαίων πολιτών. Αν η πολιτική του θα έχει αποτελέσματα μένει να φανεί. Δεν θα είναι καθόλου εύκολο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα στη Γερμανία, περίπου 50.000 μετανάστες είναι προς απέλαση με δικαστικές αποφάσεις. Τη χρονιά που πέρασε ωστόσο απελάθηκαν λιγότεροι από 5.000.
Καλύτερο όμως είναι το παράδειγμα της Σουηδίας. Εκεί, σε αντίθεση με τη Γερμανία, υπάρχει πράγματι έκρηξη εγκληματικότητας και μάλιστα από το οργανωμένο έγκλημα, το οποίο σε μεγάλο βαθμό κατευθύνεται από μετανάστες. Όμως πρόκειται με μετανάστες δεύτερης γενιάς, οι οποίοι έχουν γεννηθεί στη Σουηδία και έχουν Σουηδική υπηκοότητα. Πράγμα που σημαίνει ότι το πρόβλημα δεν είναι οι μετανάστες και η θρησκεία τους αλλά μια νέα γενιά που μεγαλώνει στο περιθώριο. Το ότι αυτό συμβαίνει βέβαια στη Σουηδία η οποία ήταν πολύ πιο ανοιχτή στους μετανάστες, δείχνει πόσο σύνθετο είναι το πρόβλημα.

Τι πρόκειται και τι μπορεί να γίνει κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Ο Έλεγχος των ροών είναι εξαιρετικά δύσκολος και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι καν επιθυμητός, όχι μόνο για οικονομικούς λόγους. Για παράδειγμα Η Γερμανία υποδέχθηκε 1.000.000 Ουκρανούς. Πολιτικά ήταν αδύνατον να τους αρνηθεί την είσοδο. Υποθέτω και αυτό όμως θα συνέβαλε στην αρνητική στάση των ακροδεξιών απέναντι στον Ζελένσκι.

Σε κάθε περίπτωση, είτε για να αποφύγουν τον πόλεμο είτε για να αποφύγουν την πείνα, το μεταναστευτικό θα συνεχίσει να απασχολεί τις κοινωνίες της δύσης για πολλές δεκαετίες ακόμα, με ότι αυτό συνεπάγεται: την πίεση για τη λήψη μέτρων, την ενίσχυση των ξενοφοβικών αντιλήψεων αλλά και τον όλο και πιο έντονα πολύ-πολιτισμικό χαρακτήρα των κοινωνιών. Το ερώτημα είναι αν αυτή η μετάβαση μπορεί να γίνει σχετικά ομαλά ή αν θα αλλοιώσει αυτό που έχουμε στο μυαλό μας ως το δυτικό πρότυπο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ιδίως όπως εκφράζεται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ευκολία με την οποία η Γερμανία, η χώρα στην καρδιά της Ένωσης, υπέκυψε στον πειρασμό να θέσει υπό αμφισβήτηση έναν από τους πυλώνες της Ένωσης, τη συμφωνία Σένγκεν, δικαιολογεί κάθε ανησυχία. Όπως έγραψε ένας σχολιαστής, το μεταναστευτικό κινδυνεύει να οδηγήσει τις κοινωνίες της Δύσης να αναιρέσουν εκείνα τα χαρακτηριστικά τους που τις κάνουν ελκυστικές στους μετανάστες και στους λαούς όλου του πλανήτη.