Η διχασμένη Αμερική και η αμήχανη Ευρώπη

Για όλους και για όλα. Δεν φαίνεται όμως να αποτελεί το γεγονός αυτό κοινή συνείδηση, δεν φαίνεται να έχει κινητοποιήσει δυνάμεις που θα έπρεπε να έχουν προ πολλού κινητοποιηθεί.

Τον Σεπτέμβριο ο Μάριο Ντράγκι με την πολύκροτη 400 σελίδων έκθεσή του για την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, που περιελάμβανε πολύ περισσότερα ζητήματα πέραν της ανταγωνιστικότητας, προσπάθησε να αφυπνίσει Ευρωπαίους πολιτικοοικονομικούς παράγοντες και ηγέτες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που είναι απορροφημένοι στα εσωτερικά τους προβλήματα, τονίζοντας χαρακτηριστικά:

«Οι θεμελιώδεις αξίες της Ευρώπης είναι η ευημερία, η ισότητα, η ελευθερία, η ειρήνη και η δημοκρατία. Αν η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να τα παρέχει στους λαούς της ή πρέπει να επιλέξει το ένα εις βάρος του άλλου, τότε θα έχει χάσει τον λόγο της ύπαρξής της». Και πρόσθετε στην Εκθεση για την Ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης ότι η Γηραιά Ηπειρος χάνει συνεχώς έδαφος έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας σε όλους τους τομείς, ότι έχει έρθει το τέλος για τις νεοφιλελεύθερες προσεγγίσεις και είναι πλέον η ώρα για ουσιαστικό παρεμβατικό ρόλο του δημόσιου σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα σε όλους τους καίριους τομείς της οικονομίας.

Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες ικανότητες για να αποκρυπτογραφήσει κανείς τα μηνύματα της έκθεσης Ντράγκι.

Ποια «ευημερία»; Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το κόστος ζωής έχει δυσανάλογα ανέβει σε σχέση με τα εισοδήματα, οικογενειακοί προϋπολογισμοί τινάζονται στον αέρα, οι νέοι αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εξεύρεση αξιοπρεπώς αμειβόμενης εργασίας αλλά και στέγης.

Ποια «ισότητα»; Οι σημερινές ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι χωρισμένες σε πολλαπλά επίπεδα. Σε ένα εξαιρετικά ολιγάριθμο επίπεδο προκλητικού, αλαζονικού και επιδεικτικού πλούτου στην κορυφή. Και ένα εξαιρετικά πολυάριθμο επίπεδο φτώχειας και ανέχειας στη βάση.

Εχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια μια πρωτοφανής συγκέντρωση πλούτου και επικίνδυνα ανεξέλεγκτης ισχύος στα χέρια λίγων ανθρώπων. Και ταυτόχρονα καταγράφεται μια πρωτοφανής, επίσης, απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και κατάργηση απολαβών και δικαιωμάτων των εργαζομένων, διευρύνοντας στο έπακρο τις ανισότητες.

Ποια «ελευθερία»; Χώρες του πρώην σοβιετικού συνασπισμού, που είναι σήμερα μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εμφανίζουν έντονες αποκλίσεις προς τον αυταρχισμό, ακόμη και προς δικτατορικές μεθόδους. Και δεν είναι οι μόνες. Η είσοδος ακροδεξιών κομμάτων σε κυβερνήσεις αποτελεί και αλλού στην Ευρώπη μια συνεχή απειλή για αντιφρονούντες.

Ποια «ειρήνη»; Ενας άγριος πόλεμος μαίνεται στα σύνορα της Ευρώπης - πρώτη η Πολωνία αντιμετωπίζει τις συνέπειές του. Και βεβαίως δεν είναι ειρηνικοί οι εξοπλισμοί με τους οποίους -πολύ ορθώς βέβαια- προμηθεύουν ευρωπαϊκές χώρες την Ουκρανία για να αντιμετωπίσει τη ρωσική εισβολή.

Είναι φανερό λοιπόν πως το δυτικό σύστημα αντιμετωπίζει σήμερα μια μείζονα πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική κρίση. Σαφώς πλέον οι διχασμένες Ηνωμένες Πολιτείες ούτε μπορούν και ενδεχομένως ούτε επιδιώκουν να διαδραματίσουν τον έως πρόσφατα ηγετικό τους ρόλο στο σύστημα αυτό. Ταυτόχρονα, αντιπαρατίθεται πλέον άμεσα και επικίνδυνα στο δυτικό σύστημα ένα αυταρχικό ανατολικό σύστημα με τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν, τους ακολούθους τους και θρησκόληπτες τρομοκρατικές οργανώσεις που απορρίπτουν συνολικά όλους τους πυλώνες του δυτικού συστήματος πολιτικών και πολιτιστικών αξιών.

Σε όλες αυτές τις μεγάλες αλλαγές δεν καταγράφεται ουσιαστική ευρωπαϊκή παρέμβαση, ούτε καν ενιαία πολιτική προσέγγιση για την αντιμετώπισή τους είτε στα εσωτερικά προβλήματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των χωρών-μελών της είτε στη στάση έναντι των τεκτονικών γεωπολιτικών αλλαγών των ημερών μας. Ισως εξηγούν οι λόγοι αυτοί το γεγονός της τεράστιας αποχής, ιδίως μεταξύ των νεότερων στην ηλικία ψηφοφόρων, σε ευρωεκλογές. Ισως ερμηνεύουν την απόσταση που παίρνουν Ευρωπαίοι πολίτες έναντι μιας ανίκανης να διαδραματίσει σήμερα τον ρόλο που επιβάλλουν οι νέες συνθήκες Ευρώπης και των συστημικών πολιτικών δυνάμεων που τη συγκροτούν.

Οδηγούν παράλληλα τα δεδομένα αυτά και στα νέα μεγάλα πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν χώρες-μέλη, με κυριότερο την άνοδο άλογων και ασυνάρτητων κατά κανόνα δυνάμεων στο ακροδεξιό και ακροαριστερό άκρο του πολιτικού τους φάσματος. Ηδη η Γαλλία βρίσκεται αντιμέτωπη με τη Λεπέν στην άκρα Δεξιά και τον Μελανσόν στην άκρα Αριστερά, η Γερμανία με το AfD στην άκρα Δεξιά και τη Σάρα Βάγκενκνεχτ στην (και ρατσιστική) άκρα Αριστερά. Δηλαδή οι δύο χώρες-ατμομηχανή της Ευρώπης σήμερα κατ’ ουσίαν ακυρώνονται από τα μεγάλα εσωτερικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματά τους σε ό,τι αφορά πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να έχουν αναλάβει για να διαδραματίσει η Ευρώπη ουσιαστικό ρόλο στα τεκταινόμενα.

Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς ποια θα είναι η εξέλιξη. Θα μπορέσει να αναλάβει η σήμερα αμήχανη Ευρώπη τον ρόλο που της ανήκει - μετά μάλιστα την αμερικανική απόσυρση από το ευρωπαϊκό προσκήνιο; Θα αφεθεί στην τύχη του αυτό το κενό εξουσίας, οπότε κάποιος -κυρίως η Ρωσία και η Κίνα- θα σπεύσει να το εκμεταλλευτεί και σε γεωστρατηγικό και σε οικονομικό επίπεδο; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να υπάρξουν μόνο αφού κατασταλάξουν οι μετεκλογικές εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και καταγραφούν οι νέοι συσχετισμοί δυνάμεων σε παγκόσμια κλίμακα. Εως τότε η σημερινή αστάθεια και αβεβαιότητα θα κυριαρχούν και η παρακμιακή δυναμική θα συνεχίζεται.

Ο ανορθολογισμός, η τοξικότητα και η συνωμοσιολογία θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν τις δυνάμεις των δύο άκρων, η οργή για συστήματα που δεν ανοίγουν προοπτικές στον μέσο πολίτη, στον μέσο εργαζόμενο θα εντείνεται, πολλοί άνθρωποι θα εξακολουθήσουν να πείθονται από τη «φωνή του λαού», τον υπεραπλουστευτικό και δημαγωγικό πολιτικό λόγο που υπόσχεται εύκολες και άμεσες λύσεις στα μεγάλα προβλήματα, αλλά και σκληρή τιμωρία των ελίτ που «πρόδωσαν τον αγνό λαό».

Τα έχουμε ζήσει όλα αυτά στην Ελλάδα την εποχή του ΣΥΡΙΖΑ και ευτυχώς έχουν αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στη μνήμη μας. Πάντα, όμως, υπάρχει ο φόβος άλλες χώρες και άλλοι πολίτες που δεν διαθέτουν αυτή την πικρή πείρα να πέσουν στην παγίδα. Πράγμα διπλά επικίνδυνο για όλη την Ευρώπη σε αυτή τη μεταβατική και γεμάτη αβεβαιότητες και ανασφάλειες περίοδο.