Πάνος Λουκάκος

Ανατροπές που για πολλούς λόγους αφορούν άμεσα και την Ελλάδα.

Η Συρία είναι μία χώρα που βρίσκεται σε κομβικό γεωστρατηγικό σημείο της περιοχής της. Συνορεύει με την Τουρκία, το Ισραήλ, τον Λίβανο, το Ιράκ και την Ιορδανία. Παράλληλα, είναι χώρα παράκτια στην Ανατολική Μεσόγειο. Ηδη ένα τμήμα της στον Νότο κατέχεται από δυνάμεις του Ισραήλ, οι οποίες έχουν φτάσει λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Δαμασκό.

Ενα άλλο τμήμα της, στον Βορρά, κατέχεται από την Τουρκία. Στο έδαφος και τα παράλιά της λειτουργούν μία ναυτική και μία αεροπορική βάση της Ρωσίας, στην Ταρτούς και τη Λαττάκεια αντίστοιχα. Στον Βορρά, στις περιοχές των Κούρδων και σε συνεργασία μαζί τους, λειτουργεί μία αμερικανική στρατιωτική βάση για την από κοινού με τους Κούρδους αντιμετώπιση των τρομοκρατικών ομάδων του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).

Οι Κούρδοι

Στον Βορρά επίσης, στις περιοχές των Κούρδων, όπου κατοικούν περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, τα οποία αποτελούν το 10% του συνολικού πληθυσμού της Συρίας, ενεργούν οι υπό κουρδικό έλεγχο Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) που πολεμούν εναντίον του αποτελούμενου από μισθοφόρους της Τουρκίας Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA). Οι κουρδικές δυνάμεις εξοπλίζονται από την Αμερική και κατέχουν περίπου το 25%-30% του συριακού εδάφους βορειοανατολικά του ποταμού Ευφράτη. Οι μισθοφορικές δυνάμεις του SNA από την άλλη πλευρά εκπαιδεύονται και εξοπλίζονται από την Τουρκία.

Η Τουρκία επίσης έχει εκπαιδεύσει και εξοπλίσει τις αντάρτικες ομάδες που ανέτρεψαν τον Ασαντ. Η κυριότερη από αυτές, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), αποτελούμενη κυρίως από σουνίτες πρώην τζιχαντιστές που διατηρούσαν στο παρελθόν στενές σχέσεις με το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα, έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ και τον ΟΗΕ, ο δε ηγέτης της Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι έχει επικηρυχτεί από την Αμερική με 10 εκατ. δολάρια.

Τέλος, η πτώση του καθεστώτος Ασαντ, πέραν του ουσιαστικού τέλους της ρωσικής παρουσίας στην περιοχή, αποτελεί και ένα βαρύτατο πλήγμα εναντίον του Ιράν, καθώς καταργεί τον ιρανοσιιτικό άξονα Τεχεράνης - Δαμασκού και τους διαδρόμους του άξονα αυτού για τον ανεφοδιασμό των ποικίλων ιρανικών κρατικών και τρομοκρατικών ερεισμάτων σε Ιράκ και Λίβανο.

Προκύπτει από τα δεδομένα αυτά μία ακραία χαοτική εξέλιξη, ένα απόλυτο κενό εξουσίας και μία αχαρτογράφητη κατάσταση, και πολύ σύντομα οι ενδιαφερόμενοι θα ψάξουν για νέες ισορροπίες. Ισορροπίες στις οποίες δεν θα περιλαμβάνονται πλέον η Ρωσία και το Ιράν, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς διακηρυγμένος στόχος του Ντόναλντ Τραμπ είναι η απόσυρση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από την περιοχή και η μη ανάμειξη της χώρας του στις εκεί εξελίξεις.

Ετσι, λοιπόν, δύο κυρίως είναι οι δυνάμεις που θα αναζητήσουν ρόλους στις νέες ισορροπίες στη Συρία: η Τουρκία και το Ισραήλ. Με όλες τις γειτονικές χώρες -και κυρίως την Αίγυπτο και την Ιορδανία- να παρακολουθούν με ιδιαίτερη ανησυχία τις εξελίξεις, φοβούμενες εξάπλωση της συριακής εξέγερσης και στις χώρες τους, κυρίως μέσα από τα παρακλάδια των Αδελφών Μουσουλμάνων στις περιοχές τους.

Ηδη σήμερα η κατάσταση είναι εξαιρετικά περίπλοκη - αν όχι παρανοϊκή: Το Ισραήλ βρίσκεται σε ακραία εχθρικές σχέσεις με την Τουρκία. Υποστηρίζει τους Κούρδους και τις οργανώσεις τους και ήδη φρόντισε να βομβαρδίσει και να καταστρέψει όλο το στρατιωτικό δυναμικό της Συρίας σε Ναυτικό, Αεροπορία και Στρατό Ξηράς.

Επιπλέον, έχει ήδη επεκτείνει την κυριαρχία του σε συριακά εδάφη, στην περιοχή του Γκολάν. Η Τουρκία βρίσκεται σε ακραία εχθρικές σχέσεις με το Ισραήλ, ενώ υποστηρίζει και ενισχύει τη Χαμάς. Το Ισραήλ θέλει να διασφαλίσει ότι δεν θα ελεγχθεί η Συρία από εχθρικές σε αυτό δυνάμεις. Το ίδιο ακριβώς επιδιώκει και η Τουρκία, η οποία ήδη έχει καταλάβει και ελέγχει εκτεταμένες περιοχές της Συρίας στα κοινά σύνορά τους.

Η Αμερική έπλεξε διά του Τραμπ το εγκώμιο του Ερντογάν για τον ρόλο του στην ανατροπή του Ασαντ. Ταυτόχρονα όμως υποστηρίζει και το εχθρικό προς την Τουρκία Ισραήλ, καθώς και τους Κούρδους, με τους οποίους μάχεται από κοινού το Ισλαμικό Κράτος, ενώ η Αγκυρα επιδιώκει να τους εξοντώσει και να τους εκδιώξει από τις περιοχές τους στα νότια σύνορα της Τουρκίας.

Ετσι, όλα δείχνουν ότι στα εδάφη και τις θάλασσες της Συρίας θα αναπτυχθεί ένας σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ για τον έλεγχο της περιοχής, καθώς συγκρούονται μετωπικά τα εκεί συμφέροντά τους. Ο Ερντογάν βλέπει τις πρόσφατες εξελίξεις ως μία μεγάλη ευκαιρία να γίνει ο περιφερειακός ηγέτης όλης της περιοχής, ο ρυθμιστής των καταστάσεων, ο αρχηγός ενός νεοοθωμανικού άξονα που θα ελέγχει και θα κατευθύνει τα επαναστατικά ισλαμιστικά κινήματα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

Ισλαμική δικτατορία

Το Ισραήλ από την άλλη πλευρά, μαζί με τους Σαουδάραβες, την Ιορδανία και την Αίγυπτο, αντιλαμβάνονται τι μπορεί να σημαίνει για τις χώρες τους η επιβολή ενός ισλαμικού νεοοθωμανισμού στις περιοχές τους. Και τα αναπάντητα προς το παρόν ερωτήματα είναι πολλά, καθώς η ρευστότητα των καταστάσεων δεν αφήνει περιθώρια για ασφαλείς προβλέψεις:

Θα αφήσουν τον Ερντογάν οι Αμερικανοί και το Ισραήλ να προχωρήσει στην εθνοκάθαρση των Κούρδων που προγραμματίζει εγκαταλείποντάς τους στην τύχη τους; Θα του αφήσουν χώρο να γίνει ο ισλαμιστής νεοοθωμανικός ηγέτης της ευρύτερης περιοχής; Μέχρι ποιου σημείου μπορεί να φτάσει η αντιπαράθεση Τουρκίας και Ισραήλ για τον έλεγχο της Συρίας; Τι θα αποδειχτεί ότι είναι τελικά αυτό το νέο καθεστώς των πρώην τζιχαντιστών στη Δαμασκό και πόσο αξιόπιστες μπορεί να θεωρηθούν οι μετριοπαθείς πρώτες κινήσεις τους; Θα οδηγήσει σε μία ισλαμικού τύπου δικτατορία στις ακτές της Μεσογείου ή σε νέες συγκρούσεις και κατακερματισμό της Συρίας σε ζώνες επιρροής;

Εως ότου υπάρξουν απαντήσεις, όμως, προκύπτει κάτι απολύτως συγκεκριμένο για την Ελλάδα μέσα στη γενικευμένη αυτή σύγχυση: ότι πρέπει να είναι απολύτως έτοιμη για οποιαδήποτε εξέλιξη μπορεί να υπάρξει ανά πάσα στιγμή στην ξηρά και κυρίως στη θάλασσα στην ευρύτερη περιοχή μας.

Αλλά και ότι ο Ερντογάν, που ολοφάνερα πλέον βλέπει τον εαυτό του ως τον νεοοθωμανικό περιφερειακό ηγέτη όλης της περιοχής, αποκλείεται να είναι αξιόπιστος συνομιλητής για τα προβλήματα στις διμερείς ελληνοτουρκικές σχέσεις - και κυρίως τις διαφορές στο Αιγαίο. Αυτά σημαίνουν ότι γίνεται αναγκαίος ένας προσαρμοσμένος στις νέες εξελίξεις αναπροσανατολισμός της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.