Σάββας Μιχάλαρος

Νίκος Καζαντζάκης… μία βασανισμένη ψυχή, ένα ελεύθερο πνεύμα! Ένας άνθρωπος που αφιέρωσε όλη του τη ζωή, όλο του το «είναι», σε μία διαρκή μάχη του πνεύματος με όλες εκείνες τις υψηλές ανάγκες της ανθρώπινης ψυχής, τα δαιμόνια που έκρυβε μέσα του και που ήθελε να υπερνικήσει, για να αναδυθεί σε μία άλλη διάσταση, να δώσει απαντήσεις, όχι μόνο για εκείνον, αλλά για τον άνθρωπο συνολικότερα. Μία προσωπική μάχη, αφιερωμένη, ταμένη στην υπηρεσία του συνόλου…

Ο μεγάλος Κρητικός συγγραφέας ήταν ένα ελεύθερο πνεύμα, φυλακισμένο πίσω από τα σίδερα των υπαρξιακών του αναζητήσεων. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μία υπόδουλη από τους Τούρκους Κρήτη. Σε μία οικογένεια που μοχθούσε για την επιβίωση, με έναν πατέρα, τον Καπετάν Μιχάλη, που πάλευε με τα δαιμόνιά του, τα οποία είχε μόνο δύο τρόπους να κατανικήσει. Την οργή και την τσικουδιά. Έναν ήρωα, ωστόσο, που δεν φοβόταν ούτε στιγμή να θυσιάσει τη ζωή του για το ύψιστο αγαθό της ελευθερίας.

Ο Νίκος Καζαντζάκης μεγάλωσε μέσα σε ένα περιβάλλον, που η λεφτεριά αποτελούσε τον ύψιστο στόχο. Θεριά ξυπνούσαν κάθε στιγμή μέσα στο σπίτι του, καθώς η φλόγα για επανάσταση έκαιγε ασίγαστη στα σωθικά του Καπετάν Μιχάλη. Του ανθρώπου, του πατέρα, που μέσα από τη βαρβαρότητα και την αξεστοσύνη του, διαμόρφωσε την ψυχή και το πνεύμα του σπουδαιότερου συγγραφέα που έχει αναδείξει ίσως και ολόκληρος ο πλανήτης, όχι μόνο αυτή η ιερή ελληνική γη, κατά τη σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας.

Ο Νίκος Καζαντζάκης χρησιμοποίησε το δίχως όρια πνεύμα του, όχι για να απαλλαγεί από τα δεσμά του και να παραιτηθεί, αλλά για να δώσει τη μάχη του. Μία μάχη για την αναζήτηση της αλήθειας. Μίας αλήθειας παγκόσμιας. Τι είναι τελικά η ελευθερία; Από πού πηγάζει; Είναι ίδια για τον καθένα; Πού μπορεί να τη βρει ο άνθρωπος; Και πόσα, ίσως και τα πάντα, θα χρειαστεί να πληρώσει ως τίμημα;

Η ζωή του Νίκου Καζαντζάκη ήταν ταμένη ακριβώς σε αυτόν το σκοπό. Την αναζήτηση της ελευθερίας. Την αναζήτηση της αλήθειας που πηγάζει μέσα από την ελευθερία. Οι χαρακτήρες των έργων του είχαν έναν κοινό παρονομαστή. Μάχονταν για την λεφτεριά, όχι του σώματος, αλλά της ψυχής. Ο καθένας με τον τρόπο του. Ο Καπετάν Μιχάλης, το αριστούργημα αυτό της λογοτεχνίας, αποτυπώνει την ηρωική μορφή του πατέρα του. Ο Καζαντζάκης νίκησε το μεγάλο του «δαίμονα» όταν εκείνος πέθανε και τον απελευθέρωσε. Όμως ήταν εκείνος που του είχε δείξει το δρόμο. Ήταν εκείνος που μέσα από την αγριάδα, τη βία του σώματος και της ψυχής, κάθισε το νεαρό και ανώριμο τότε Νίκο στα θρανία του σχολείου και του άνοιξε άλλους ορίζοντες. Ήταν εκείνος που έσπειρε μέσα του το ασίγαστο πάθος, τη λατρεία, τη σχεδόν μυστικιστική προσέγγιση για την αναζήτηση της απόλυτης ελευθερίας του πνεύματος, της ψυχής.

Ο Αλέξανδρος, ο στρατηλάτης που κυρίευσε τον κόσμο όχι για να τον υποδουλώσει, αλλά για να τον «λεφτερώσει» και να του μεταλαμπαδεύσει το αθάνατο ελεύθερο ελληνικό πνεύμα. Ο Ζορμπάς, ένας λαϊκός τύπος, εργάτης, που κατάφερε να «ακυρώσει
 το Βούδα στη συνείδηση του Κρητικού συγγραφέα, ήταν εκείνος που είχε βρει τη δική του ελευθερία. «Ζήσε τη στιγμή. Είναι δώρο η ζωή. Μην φοβάσαι το θάνατο. Δεν είναι τίποτα».

Ο Χριστός. Η ζωή του σημαντικότερου ανθρώπου που πάτησε στη Γη. Ο αφορισμένος από την Εκκλησία Καζαντζάκης, γύρεψε όσο κανένας άλλος το Χριστό μέσα του. Περπάτησε στην έρημο του Σινά, δοκιμάζοντας τις ψυχικές και σωματικές του αντοχές. Γύρισε τον κόσμο και είδε την αλήθεια. Πείνα, δυστυχία, συμφέροντα, δολοπλοκίες. Ο ίδιος υπονομεύθηκε όσο κανένας άλλος, από τους ίδιους τους ανθρώπους του. Τους Έλληνες. Όπως ο Χριστός γνώρισε την προδοσία από τους συμπατριώτες του Ιουδαίους, έτσι και ο Νίκος Καζαντζάκης προδόθηκε από τους «Έλληνες», οι οποίοι του στέρησαν το δικαίωμα να διεκδικήσει δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Όχι για εκείνον, για την Ελλάδα…

Και όμως, «οφείλουμε να είμαστε άνθρωποι», είπε στην αγαπημένη του Ελένη Σαμίου. Οφείλουμε να είμαστε άνθρωποι και να μην γίνουμε σαν τους άλλους, θα συμπλήρωνε η γυναίκα που στάθηκε στο πλευρό του με ανιδιοτελή, ειλικρινή, αγνή αγάπη. Μία σύντροφος, μία «αδελφή ψυχή» του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα, στην οποία τελικά, ο Νίκος Καζαντζάκης βρήκε τη λύτρωση. Στην ανιδιοτελή, δίχως όρους, αγάπη της «αδελφής ψυχής» του Ελένης, βρήκε τη «λεφτεριά» του. Πέθανε στα χέρια της, με τη γαλήνη ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του. Ήταν πλέον ελεύθερος, είχε νικήσει τους δαίμονές του.

Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του… Ο «El Greco» έγινε το δικό του έργο δίχως τέλος. Ο «El Greco» δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ίσως γιατί ο Καζαντζάκης ήθελε να αναδείξει μία ακόμη σημειολογία του. Αγάπησε τον Έλληνα, αγάπησε την Ελλάδα, λάτρεψε κάθε σπιθαμή της πατρίδας του. Μίας πατρίδας, ωστόσο, που τον έδιωχνε. Όπως διώχνει κάθε τι σπουδαίο, όλες αυτές τις δεκαετίες. Μία πατρίδα, μία Ελλάδα που παραμένει σκλαβωμένη, που δεν έχει σπάσει τα δεσμά της. Που αρνείται πεισματικά, να «λεφτερωθεί». Ίσως γιατί έχει μάθει να ζει έτσι. Ίσως γιατί φοβάται να βαδίσει με τα δικά της πόδια. Ίσως πάλι γιατί δεν μπορεί να νικήσει το μεγάλο της «δαίμονα», τη μεγάλη της πληγή». Το φθόνο…

Όταν η Ελλάδα, του Νίκου Καζαντζάκη, «σπάσει τα δεσμά» της και «λεφτερωθεί», τότε ο «El Greco» θα έχει «γράψει» τις τελευταίες του αράδες… «δεν περιμένω τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι ελεύθερος».