Θάνος Παπαδόπουλος

Από άποψη κοινωνικοοικονομική ήταν απλώς κρατικός καπιταλισμός των βασιλιάδων και από άποψη πολιτική, μοναρχία νέου τύπου, δηλαδή δικτατορία. Γι’ αυτό ο λαός έλεγε τον Στάλιν «κόκκινο τσάρο» και θεωρούσε τον Μάο Τσε Τουνγκ αυτοκρατορικό πρόεδρο.

Η ειρωνεία της Ιστορίας είναι ότι τον όρο κρατικός καπιταλισμός τον ανέφερε ο ίδιος ο Λένιν. Μάλιστα στο συνέδριο των Μπολσεβίκων λίγο μετά την επανάσταση (το 19180), εισηγήθηκε για τη Ρωσία τον κρατικό καπιταλισμό τύπου Γερμανίας για να ανοίξει ο δρόμος για τον σοσιαλισμό. Η εισήγησή του έγινε αποδεκτή σχεδόν ομόφωνα. Γκρίνιαξαν μόνον οι «αριστεροί οι κομμουνιστές».

Αυτοί ήθελαν να περάσουν κατευθείαν από τη φεουδαρχία στον... σοσιαλισμό! Παρά τις οδηγίες του Μαρξ ότι με τα διατάγματα δεν μπορεί να πηδάς... καθεστώτα. Ο κρατικός καπιταλισμός, δηλαδή η κρατικοποίηση όλης της ιδιοκτησίας και της παραγωγής, που εφαρμόστηκε την περίοδο του «πολεμικού κομμουνισμού» (1918-1920), δεν οδήγησε στον σοσιαλισμό, αλλά στη φτώχεια, στην πείνα και στον θάνατο εξασιτίας τους Ρώσους, τους Ουκρανούς και τους άλλους Σοβιετικούς πολίτες. Ο Λένιν ύστερα από αυτή την καταστροφή, που τη βοήθησε η σιτοδεία και ο εμφύλιος πόλεμος με τους «Λευκούς» εισηγήθηκε σε ένα τακτικό και ένα έκτακτο συνέδριο το 1921 την επιστροφή στον καπιταλισμό για πολλά χρόνια καθώς και την καταδίκη της γραφειοκρατίας και του αναλφαβητισμού. Οι εισηγήσεις του Λένιν πάλι έγιναν αποδεκτές σχεδόν ομόφωνα, με εξαίρεση τους «αριστερούς κομμουνιστές». Ενώπιον των τελευταίων ο Λένιν έγραψε την μπροσούρα «Αριστερισμός η παιδική ασθένεια του κομμουνισμού». Ο Λένιν συνέχισε να υποστηρίζει την επιστροφή στον καπιταλισμό για πολλά χρόνια έως τον θάνατο του, στο πλαίσιο της «Νέας Οικονομικής Πολιτικής» (ΝΟΠ).

Τα μέτρα της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΟΠ) όπως διαμορφώθηκαν στη συνέχεια, συνοψίζονται στα παρακάτω:
1. Ελεύθερη αγορά τροφίμων, αγροτικών και βιομηχανικών προϊόντων. Οι αγρότες πουλούσαν ελεύθερα στην αγορά τα προϊόντα τους αντί να τα παραδίδουν στο κράτος σε ορισμένες τιμές. Ορίστηκε προκαταβολικά φόρος 10% σε είδος και στη συνέχεια σε χρήμα.
2. Με το διάταγμα του Μαΐου 1922 το κράτος διατήρησε μόνο την «υψηλή εποπτεία» στις τράπεζες, στο εξωτερικό εμπόριο και στη βαριά βιομηχανία. Στους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας επιτράπηκε η ατομική ιδιοκτησία και η ίδρυση ιδιωτικών επιχειρήσεων.
3. Οι επιχειρήσεις που είχαν κρατικοποιηθεί στη βιομηχανία, στη βιοτεχνία, στο εμπόριο και λοιπά επιστράφηκαν δωρεάν στους ιδιοκτήτες τους, με μοναδικό όρο να τις λειτουργήσουν.
4. Παραχωρήθηκαν σε ξένους και ντόπιους κεφαλαιοκράτες ολόκληρες βιομηχανίες, ορυχεία (κάρβουνου, χρυσού, χαλκού, σιδήρου και λοιπά), δάση, πετρελαιοειδή με ενοίκιο ή με μικρό μερίδιο της παραγωγής.

Η επιστροφή στον (ιδιωτικό) καπιταλισμό με τη ΝΟΠ συνεχίστηκε όχι μόνο όσον καιρό ζούσε ο Λένιν, αλλά και μετά τον θάνατό του. (Ομολογώ ότι στα 70 χρόνια που ανήκω στην Αριστερά (ΕΔΑ,ΚΚΕ, ΚΚΕ Εσωτερικού, Συνασπισμός, ΔΗΜΑΡ) άκουσα μία ή δύο φορές για τη Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν, αλλά ποτέ και κανείς δεν μου εξήγησε τί ήταν αυτή η πολιτική. Την απέφευγαν όλοι όπως ο διάβολος το λιβάνι). Στη σύγκρουση του Στάλιν με τον Τρότσκι, ο Στάλιν διακήρυξε ότι θα συνεχίσει την πολιτική του Λένιν, ενώ ο Τρότσκι μιλούσε για διαρκή επανάσταση και πόλεμο σε έναν λαό καθημαγμένο από τους πολέμους, την πείνα και τις αρρώστιες. Όπως ήταν φυσικό ο Στάλιν κέρδισε την εξουσία, καθώς ήλεγχε ως Γενικός Γραμματέας και τον μηχανισμό του κόμματος, και εφάρμοσε έως το 1928 τη Νέα Οικονομική Πολιτική και την επιστροφή στον καπιταλισμό του Λένιν με μικρές αλλαγές.

Μέσα στα λίγα χρόνια (1921-1928) που εφαρμόστηκε ο καπιταλισμός της ΝΟΠ η οικονομία της Ρωσίας πήρε τα πάνω της και η πείνα άρχισε να υποχωρεί στο τραπέζι των Σοβιετικών. Το 1921 η αγροτική και βιομηχανική παραγωγή είχαν πέσει στο 14% του 1913. Το 1928 η αγροτική και βιομηχανική παραγωγή έφτασαν στο 140-150% του 1913, δηλαδή 10 φορές επάνω από το 1921. Το ίδιο συνέβη και στην παραγωγικότητα της εργασίας και τους μισθούς των εργατών. Στο τέλος του 1928 ο ιδιωτικός τομέας έλεγχε το 20% της παραγωγής, οι συνεταιρισμοί πάνω από το 20% και ο κρατικός τομέας κάτι λιγότερο από το 60% της παραγωγής.

Όμως το 1928 ο Στάλιν αποφάσισε να ανατρέψει την καπιταλιστική Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν και να επαναφέρει τον πρωτόγονο και καταστροφικό κρατικό καπιταλισμό, βαφτίζοντάς τον ...σοσιαλισμό. Η σταλινική αντεπανάσταση κρατικοποίησε τα πάντα με τα πενταετή της πλάνα, ακόμα και τα κοτέτσια των χωρικών. Επίσης ξεκίνησε την αποκουλακοποίηση της αγροτικής παραγωγής.

Ο «πόλεμος κατά των κουλάκων» και των ΝΕΠμαν, δηλαδή όσων πλούτισαν με τη Νέα Οικονομική Πολιτική, περιέλαβε πολλούς μεσαίους και φτωχούς αγρότες, εργάτες, τεχνίτες, εμπόρους, αλλά και την πλειοψηφία των μελών και στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), όπως μετονομάστηκε το κόμμα των Μπολσεβίκων. Ο Στάλιν εφάρμοσε τον κρατικό καπιταλισμό, που τον ονόμασε σοσιαλισμό, επί 25 συνεχή χρόνια, δηλαδή 1929-1953. Σε αυτό το χρονικό διάστημα η σταλινική τρομοκρατία, συνεπικουρούμενη και από δύο τουλάχιστον λιμούς, εξόντωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους, από τους οποίους τα 17 εκατομμύρια εξοντώθηκαν τη δεκαετία 1929-1939. Σε αυτούς τους τελευταίους περιλαμβάνονται και δύο εκατομμύρια κομμουνιστές, μέλη και στελέχη του ΚΚΣΕ και της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Comintern), από τα 3,6 εκατομμύρια μέλη που είχε τότε το κόμμα τους.

Αυτούς τους κομμουνιστές πρώτα τους διέγραψε από το ΚΚΣΕ, μετά τους εξόντωσε ηθικά, κατηγορώντας τους με τα κομματικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ως προδότες του σοσιαλισμού, της ΕΣΣΔ και ως πράκτορες του εχθρού και κατόπιν τους εκτέλεσε. Άλλους τους έστησε στα 6 μέτρα, ύστερα από τις περίφημες Δίκες της Μόσχας και των άλλων πόλεων, άλλους τους έφαγε το σκοτάδι χωρίς δίκες και άλλους τους έστειλε να πεθάνουν στον παγωμένο Βορρά και στη Σιβηρία, στα γνωστά στρατόπεδα του αρχιπελάγους Γκουλάγκ, της Νι Κα Βε Ντε και της Κα Γκε Μπε. Στα κενά που δημιουργήθηκαν στις τάξεις του κομμουνιστικού κόμματος (ΚΚΣΕ) διόρισε μέλη και στελέχη της γραφειοκρατίας του κράτους και των κρατικών επιχειρήσεων και οργανισμών. Έτσι στη θέση του κόμματος των Μπολσεβίκων δημιούργησε ένα κόμμα γραφειοκρατών και μανδαρίνων. Τους τελευταίους αργότερα τους ονόμασαν νομενκλατούρα.

Μετά τον θάνατο του Στάλιν, στις 5 Μαρτίου 1953, ανέλαβε την ηγεσία του ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ ο Νικήτα Χρουστσόφ. Στο 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, τον Φεβρουάριο του 1956, ο Χρουστσόφ αποκάλυψε με μυστική έκθεση τα εγκλήματα του Στάλιν σε βάρος των στελεχών του κόμματος, αλλά όχι και σε βάρος των λαών της Σοβιετικής Ένωσης και της Ανατολικής Ευρώπης. Ο Χρουστσόφ χαλάρωσε την τρομοκρατία και κατάργησε το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Εγκαινίασε επίσης μια μετριοπαθή αποκέντρωση των οικονομικών αποφάσεων, μεταρρυθμίσεις στη βιομηχανία και στη γεωργία, αλλά δεν έθιξε τα θεμέλια του κρατικού καπιταλισμού, της κρατικής αγοράς, του κεντρικού σχεδιασμού κλπ. Η νέα κατάσταση έδωσε ελευθερία αναπνοής στους Σοβιετικούς υπηκόους, αλλά ώθησε και τους εργάτες στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης να εξεγερθούν.
Περισσότερα στο Θάνος Παπαδόπουλος: Η τραγωδία του Κρατικού Καπιταλισμού στον 20ο Αιώνα. Εκδόσεις Κασταλία 2024.






*Ο Θάνος Παπαδόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας