Βασίλης Κοντογιαννόπουλος

1990. Η Ελλάδα, για πρώτη φορά στην ιστορία της, από χώρα εξαγωγής μεταναστών, έγινε χώρα υποδοχής, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η κατάρρευση του Αλβανικού κράτους., μετά την πτώση του κομμουνιστικού συνασπισμού, είχε ως συνέπεια να εισρεύσουν στη χώρα μας ένα εκατομμύριο Αλβανοί, αλλά και πολλοί μετανάστες, προερχόμενοι από γειτονικές βαλκανικές χώρες ή και χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Η χώρα μας διάνυε τότε περίοδο ακμής, με οικονομική ανάπτυξη και ευημερία. Σε αυτή συνέβαλαν οι μετανάστες, αναλαμβάνοντας κοπιαστικές δουλειές, που οι Έλληνες εγκατέλειπαν. Η οικοδομή και η αγροτική οικονομία ήταν οι πιο ωφελημένοι κλάδοι. Και τότε υπήρξαν εστίες κοινωνικής έντασης. Δεν απέτρεψαν όμως μια αξιοσημείωτη διαδικασία κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης.
2015. Το δεύτερο μεταναστευτικό κύμα σημειώθηκε το 2015, ως συνέπεια του εμφυλίου στη Συρία. Ξεκίνησε ως προσφυγικό, για να εξελιχθεί με την ανοχή της Τουρκίας, σε μεταναστευτικό πρόβλημα. Στα τουρκικά παράλια κατέφθαναν χιλιάδες Αφγανοί, Πακιστανοί και Αφρικάνοι οικονομικοί μετανάστες.
Οι Έλληνες και ιδιαίτερα οι νησιώτες του Ανατολικού Αιγαίου, αντιμετώπισαν τους πρόσφυγες με τα πορτοκαλί σωσίβια, με υποδειγματικό ανθρωπισμό και αλληλεγγύη. Οι γιαγιάδες της Λέσβου, που ο φακός συνέλαβε να ταΐζουν στην αγκαλιά τους μωρό πρόσφυγα, διεκδίκησαν βραβείο Νόμπελ. Η Ελλάδα της κρίσης δεν ήταν ελκυστική ως χώρα προορισμού. Λειτουργούσε και λειτουργεί ως πύλη εισόδου, με προορισμό την Κεντρική Ευρώπη και κυρίως τη Γερμανία. Δημιουργήθηκε οξύ μεταναστευτικό πρόβλημα με κοινωνικές εντάσεις και πολιτικές επιπτώσεις. Η άνοδος ακροδεξιών ξενόφοβων και ρατσιστικών κομμάτων αποσταθεροποίησε πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ αντιμετώπισε το μεταναστευτικό πρόβλημα με ανευθυνότητα, επιπολαιότητα και κουτοπονηριά. Υπό την επήρεια των ιδεοληψιών της και των λεγόμενων «δικαιωματιστών», εφάρμοσε πολιτική «ανοικτών συνόρων». Η Ελλάδα έγινε πύλη εισόδου για ανεξέλεγκτες ροές μεταναστών προς την Ευρώπη. Η τότε Υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Τασία Χριστοδουλοπούλου, σε πρόσφατη συνέντευξη της δήλωσε : «με εμένα έφτασαν στην Ευρώπη ένα εκατομμύριο πρόσφυγες.» Επαίρεται δε ότι η πολιτική της «λιάζονται και μετά εξαφανίζονται», ήταν η καλύτερη περίοδος της προσφυγικής κρίσης. Το αποτέλεσμα ήταν η βίαιη αντίδραση της Ευρώπης. Έκλεισε ο «Βαλκανικός διάδρομος». Οι ευρωπαϊκές χώρες έκλεισαν τα σύνορα τους. Η Ελλάδα κινδύνεψε να βρεθεί εκτός Σέγκεν. Οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες δημιούργησαν την αθλιότητα της Ειδομένης.
Με την «Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας» το 2016, ο Ερντογάν έγινε στην ουσία ρυθμιστής των μεταναστευτικών ροών. Η κυβέρνηση Τσίπρα-Καμμένου ανέλαβε να «κάνει τη δουλειά». Να κρατήσει δηλαδή τους πρόσφυγες στην Ελλάδα για λογαριασμό της Ευρώπης και κυρίως της Γερμανίας. Στην πράξη χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ η σταδιακή μετατροπή της χώρας μας σε «αποθήκη ψυχών». Ο καταυλισμός της Μόριας έγινε η ντροπή της Ευρώπης.
2020. Η ΥΠΟΤΡΟΠΗ της μεταναστευτικής κρίσης. Η απόπειρα εισβολής στον Έβρο, με προορισμό την Ευρώπη, χιλιάδων μεταναστών, με την καθοδήγηση κα υλική υποστήριξη του επίσημου τουρκικού κράτους, διαμόρφωσε ένα νέο πολιτικό και κοινωνικό τοπίο.
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ αντέδρασε με αποφασιστικότητα, ταχύτητα και αποτελεσματικότητα :
Έκλεισε τα σύνορα στον Έβρο και το Αιγαίο.
Μετέτρεψε ένα ζήτημα που δίχαζε κόμματα και κοινωνία, σε ομόφωνη στήριξη της αποτρεπτικής μεταναστευτικής πολιτικής.
Επέβαλε την ομόθυμη στήριξη των χωρών και των θεσμών της ΕΕ και την ανάδειξη των Ελληνικών συνόρων σε εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης.
Απέτρεψε το σχέδιο Ερντογάν για αποσταθεροποίηση των κυβερνήσεων Ελλάδας και Ευρώπης και πριμοδότησης της ακροδεξιάς.

Υποχρέωσε, τέλος, τον Αλέξη Τσίπρα να στοιχηθεί πίσω από την Κυβέρνηση, έστω και μετά την τριήμερη αφωνία του και την τοποθέτηση του αφού μέτρησε τη στροφή της κοινής γνώμης.
Η αποτυχία της τυχοδιωκτικής κίνησης του Ερντογάν, σε συνδυασμό με τους επιτυχημένους χειρισμούς της Ελληνικής Κυβέρνησης, μετέτρεψαν το μεταναστευτικό από εκβιαστικό χαρτί στα χέρια Ερντογάν, σε «καλό χαρτί» στα χέρια Μητσοτάκη.
ΩΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ζήτημα, το μεταναστευτικό, στην εξέλιξη του, πολώθηκε ανάμεσα σε δύο ακραίες θέσεις. Μια αριστεριστική και νέο-αναρχική, που θεωρεί τον μετανάστη ως οιονεί αμφισβητία του έθνους και του κράτους. Και μια ακροδεξιά, ξενόφοβη και ρατσιστική, που τον θεωρεί ως απειλή για την «εθνική ταυτότητα». Ο «no border» διεθνισμός δεν έχει απήχηση στο εθνικό, αλλά και το ευρωπαϊκό ακροατήριο. Είναι εμφανώς μειοψηφικός και στο εκλογικό ακροατήριο της Αριστεράς. Ο μέσος πολίτης αναζητεί μια ισορροπία μεταξύ ανθρωπισμού και αλληλεγγύης προς το κατατρεγμένο και το δικαίωμα του στην ασφάλεια και τη διαφύλαξη των συνθηκών διαβίωσης του.
Η ΠΟΣΟΤΙΚΗ παράμετρος του Μεταναστευτικού δεν αποτελεί σταθερά, αλλά μεταβλητή που επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Ο αριθμός μεταναστών που μπορεί να σηκώσει μια κοινωνία δεν είναι αριθμητικό μέγεθος. Σχετίζεται με τις δυνατότητες απασχόλησης, την κατάσταση της οικονομίας, την κρατική αποτελεσματικότητα και τη συλλογική ψυχολογία που διαμορφώνουν οι τοπικοί ηγέτες.
Έχουμε δύο διαμετρικά αντίθετα υποδείγματα. Τον περιφερειάρχη Β.Αιγαίου Κ. Μουτζούρη, που πρωτοστάτησε στα θλιβερά γεγονότα της Λέσβου. Και τον Δήμαρχο Τρικαίων Δ. Παπαστεργίου, που ενώ και φιλοξενεί πρόσφυγες με το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ της ΕΕ, δε δίστασε, την ίδια εποχή να δηλώσει : «ας εφαρμόσουμε το 1% που ειπώθηκε ως κανόνας πληθυσμιακής κατανομής. Είναι να πάρουμε ακόμα 400, ας τους πάρουμε».
Είναι σίγουρο ότι η ανεκτικότητα κάθε κοινωνίας απέναντι στους μετανάστες, αυξάνεται όταν οι πολίτες αισθάνονται ότι το κράτος διαχειρίζεται το πρόβλημα με επάρκεια. Ότι δεν υπάρχει κίνδυνος να γίνει ανεξέλεγκτο. Και δεν οδηγεί σε καταστάσεις ανομίας. Το ελληνικό κράτος, μέχρι σήμερα, δεν ανταποκρίθηκε σε αυτή την ευθύνη.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ, με πυλώνα το εκπαιδευτικό σύστημα είναι επιβεβλημένη. Οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις, τόσο σε Ελλάδα όσο και Ευρώπη, κάνουν αναγκαία την παρουσία ικανού αριθμού μεταναστών στο έδαφος τους για λόγους οικονομικούς. Οι φράουλες της Μανωλάδας και οι ελιές της Κρήτης και της Καλαμάτας απαιτούν εργατικά χέρια που οι τοπικές κοινωνίες αδυνατούν να προσφέρουν. Είναι η θέση που διατύπωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε πρόσφατη ομιλία του στη Βουλή : « όσα παιδιά μεταναστών επιλέξουν να κάνουν την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα τους πρέπει να αισθάνονται και θα αισθάνονται Έλληνες. Αυτό είναι το σωστό. Θα πάνε σε Ελληνικό σχολείο και αν είναι άριστοι μαθητές να σηκώσουν και την Ελληνική σημαία στις παρελάσεις.» Η περίπτωση του Γιάννη Αντετοκούμπο, που γεμίζει με υπερηφάνεια τους Έλληνες, είναι υπόδειγμα ένταξης και ενσωμάτωσης.
Ο ΕΒΡΟΣ αποτελεί καμπή στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, τόσο για την Ευρώπη, όσο και για την Ελλάδα. Χαρακτηρίστηκε από τους ευρωπαίους «ασπίδα» της ΕΕ. Αυτή τη φορά όμως, η Ευρώπη δε μπορεί να κρυφτεί πίσω της.
Είναι η ώρα να αναλάβει την ευθύνη να διαμορφώσει μα βιώσιμη και μακρόπνοη μεταναστευτική πολιτική. Γιατί το μεταναστευτικό ήρθε για να μείνει. Οι μεταναστευτικές ροές από την Τουρκία δεν αποτελούν παρά μικρό μέρος του ευρύτερου προβλήματος. Σήμερα, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 270 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε άλλη χώρα από αυτή που γεννήθηκαν. Αποτελούν το 3.5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου GALLUP, 750 εκατομμύρια άνθρωποι θέλουν να ζήσουν και να δουλέψουν σε άλλη χώρα. Σχεδόν το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί εξ αιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ, εν όψει της ανάληψης της προεδρίας της ΕΕ, το δεύτερο εξάμηνο του 2020, κατέθεσε πρόταση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την οποία ανατρέπεται πλήρως ο κανονισμός του Δουβλίνου. Αποδείχθηκε ανίσχυρη να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση .
Κύρια χαρακτηριστικά της Γερμανικής πρότασης είναι :
-Αλλαγή του Ευρωπαϊκού μηχανισμού παροχής ασύλου, με την καθιέρωση ενιαίων και αυστηρών κριτηρίων.
-Η διαδικασία παροχής ασύλου να ξεκινά από τη χώρα εισόδου, αλλά θα ολοκληρώνεται στη χώρα προορισμού.
-Όσοι δε πληρούν τις προϋποθέσεις θα προωθούνται από ευρωπαϊκό μηχανισμό στις χώρες από τις οποίες προέρχονται.
-Οι πρόσφυγες θα κατανέμονται στις χώρες προορισμού με βάση την ποσόστωση που θα αποφασισθεί από κοινού.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα καταθέσει τη δική της πρόταση, αφού λάβει υπόψιν της τις προστάσεις των κρατών μελών. Την 26η Μάϊου έχει οριστεί συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στην ημερήσια διάταξη του οποίου περιλαμβάνεται το ζήτημα της μετανάστευσης.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, η «Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας» του 2016 θεωρείται νεκρή. Η Τουρκία όμως θα συνεχίσει να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο. Για τα επόμενα πολλά χρόνια θα συνεχίσει να «φιλοξενεί» 4 εκατομμύρια πρόσφυγες του Συριακού εμφυλίου. Η σύναψη μιας νέας συμφωνίας είναι απολύτως αναγκαία. Η επαναδιαπραγμάτευση πρέπει να γίνει σε νέα βάση.
Οι προτάσεις της Γερμανίας καλύπτουν σε σημαντικό βαθμό τις ελληνικές θέσεις. Με επιστολή του σε Μέρκελ και Μακρόν στις 16 Μαρτίου και υπό το φως των γεγονότων στον Έβρο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης διατύπωσε τους άξονες μιας αναθεωρημένης συμφωνίας με την Τουρκία. Ο Π. Καρβούνης, πρώην επικεφαλής της αντιπροσωπείας της ΕΕ στην Ελλάδα, με άρθρο του, διατύπωσε μια τεκμηριωμένη πρόταση. Σύμφωνα με αυτή, η Ελλάδα πρέπει να επιδιώξει να θεωρείται η Τουρκία ως χώρα πρώτης υποδοχής και όχι η Ελλάδα. Γιατί, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η Τουρκία δεν αποτελεί εμπόλεμη ζώνη, αλλά θεωρείται «ασφαλής χώρα». Η ζωή και η ασφάλεια των προσφύγων δε κινδυνεύουν στο τουρκικό έδαφος. Κατά συνέπεια, οι αιτήσεις ασύλου θα πρέπει να εξετάζονται στο τουρκικό έδαφος από τα προξενεία των χωρών της ΕΕ με τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασύλου (E.A.S.O.)
Ο Τούρκος Υπουργός Εσωτερικών, μετά την υποχώρηση του στον Έβρο, δήλωσε ότι «οι μετανάστες θα επιστρέψουν μόλις τελειώσει η πανδημία». Είναι βέβαιο ότι ο Ερντογάν θα συνεχίσει να εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό, εκβιάζοντας την Ευρώπη. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ήδη εξασθενημένη τουρκική οικονομία τον κάνουν περισσότερο απρόβλεπτο, ενδεχομένως όμως και πιο ευάλωτο.
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ για την Ελλάδα είναι ότι η πολιτική αποτροπής αποδεικνύεται αποτελεσματική. Το Διεθνές Δίκαιο και οι Διεθνείς Συμβάσεις, παράλληλα με την προστασία και τα δικαιώματα των προσφύγων, διασφαλίζουν το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση κάθε κράτους να προστατεύει τα σύνορα του και την ασφάλεια των πολιτών του. Οι ομαδικές και οργανωμένες μετακινήσεις πληθυσμών με πολιτικούς ή οικονομικούς στόχους αποτελούν σαφή παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ πρέπει να συνεχισθεί και να ολοκληρωθεί. Το ταμπού των ακατοίκητων νησιών πρέπει να καταργηθεί. Η ιδεολογική φόρτιση που προκαλεί η αναφορά σε «ερημονήσια» πρέπει να αγνοηθεί, ως εκτός τόπου και χρόνου. Ανθρώπινες δομές, μπορούν να κατασκευαστούν σε ελάχιστο χρόνο, «επιστρατεύοντας» τις μεγάλες τεχνικές εταιρείες και με χρηματοδότηση από την ΕΕ, που πρέπει να επιδιωχθεί. Έπειτα από πέντε χρόνια ανεπιτυχούς διαχείρισης του μεταναστευτικού και κακοδιαχείρισης ποσού άνω των δύο δισεκατομμυρίων ευρώ από τα ευρωπαϊκά ταμεία, οι συνθήκες στις δομές «υποδοχής» παραμένουν απάνθρωπες και για τους νησιώτες αβάσταχτες.
Στους «δικαιωματιστές», που είναι βέβαιο ότι θα αντιδράσουν, μπορεί να προταθεί ειδικό πρόγραμμα επιδότησης για τη φιλοξενία ενός μετανάστη από κάθε οικογένεια. Έτσι θα αποκαλυφθεί η υποκρισία και θα πάψουν «να κουνάνε το δάχτυλο» στους πολίτες. Αυτούς που υφίστανται τις συνέπειες της επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης τους από την ανεξέλεγκτη παρουσία μεταναστών και την ύποπτη δράση ορισμένων ΜΚΟ.
Η λύση της αποσυμφόρησης των νησιών με τη μεταφορά μεταναστών στην Ενδοχώρα, σε κλειστές δομές, είναι ευκταία μεν, ανέφικτη δε. Μέσα στις σημερινές συνθήκες, οι τοπικές κοινωνίες αντιμετωπίζουν τις δομές αυτές ως ΧΥΤΑ. Η Σουηδία, χώρα που στο παρελθόν δεχόταν μετανάστες, σήμερα η κοινή γνώμη έχει αλλάξει στάση και αντιδρά. Τυχόν εμμονή στη λύση αυτή, θα λειτουργήσει ως αναπνευστήρας για την ανάπτυξη της ακροδεξιάς. Όσο διατηρείται η ελπίδα μετακίνησης από τα νησιά στην ενδοχώρα και από εκεί στην Ευρώπη, οι ροές παράνομων μεταναστών δες πρόκειται να σταματήσουν. Μόνο έτσι μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά το πρόγραμμα εθελούσιας επιστροφής στην πατρίδα τους με οικονομικά κίνητρα και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.
Η κοινωνία, στη συντριπτική πλειοψηφία, όπως αποκαλύπτουν όλες οι δημοσκοπήσεις, επικροτεί την αποτρεπτική πολιτική. Πρόκειται για μια ρεαλιστική και όχι συντηρητική στροφή κυβέρνησης και κοινωνίας, που προκάλεσε το αίσθημα ανασφάλειας, μετά τις τελευταίες εξελίξεις. Οι πολίτες, ανεξάρτητα από πολιτική τοποθέτηση θέλουν να αισθάνονται ασφαλείς. Το αίσθημα της ασφάλειας δεν έχει ιδεολογικό πρόσημο.