Η ιδιωτικότητα σε κίνδυνο

Η Google, η Apple και η Vodafone κατασκεύασαν εφαρµογές για τα smartphones που εντοπίζουν τις επαφές όσων είναι θετικοί στον COVID-19. Στη Νότια Κορέα και σε άλλες χώρες η παρακο¬λούθηση του πληθυσµού συνδύασε τα δεδοµένα θέσης των smartphones, πληροφορίες από 8 εκατοµµύρια CCTV κάµερες και δεδοµένα τραπε¬ζικών συναλλαγών µε πιστωτικές και χρεωστικές κάρτες για να ελέγξει την κίνηση των κατοίκων της χώρας.

Στο πρόσφατο βιβλίο της για τον «Καπιταλισµό της επιτήρησης», η Αµε¬ρικανίδα κοινωνική ψυχολόγος Shoshana Zuboff αναλύει πώς πίσω από µια µηχανή αναζήτησης, την Google, και ένα κοινωνικό δίκτυο, το Facebook, υποκρύπτονται δύο εταιρείες παγκόσµιας εµβέλειας που επιχειρούν την εξατοµικευµένη παρακολούθηση και την επιβολή προτύπων συµπερι¬φοράς των χρηστών τους, µε βάση στρατηγικές χειραγώγησης που εκ¬πονούνται για λογαριασµό εµπορικών επιχειρήσεων, πολιτικών κοµµάτων και κυβερνήσεων. Κατά τη Zuboff, η 11η Σεπτεµβρίου µαταίωσε τη νοµοθετική πρωτοβου¬λία για τον περιορισµό της δυνατότητας παρακολούθησης των χρηστών του Διαδικτύου και επέτρεψε στις ΗΠΑ να ιδιωτικοποιήσουν την κατα¬σκοπεία µέσω εταιρειών στις οποίες οι χρήστες του Διαδικτύου παρα¬χωρούν, εν αγνοία τους ή οικειοθελώς, δεδοµένα και µεταδεδοµένα.


Η απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τη δηµοκρατία είναι πρωτοφα¬νής. Σε αρκετά κράτη, ιδίως µε αυταρχικά ή ηµιαυταρχικά καθεστώτα, όπως η Κίνα, η Ρωσία και το Ισραήλ, εφαρµόζονται τεχνολογίες παρακολού¬θησης και γεωεντοπισµού των ασθενών και όσων ήρθαν σε επαφή µαζί τους. Στην Κίνα οι πολίτες συγκεκριµένων περιοχών υποχρεώθηκαν να κατεβάσουν στα smartphones τους ειδική εφαρµογή που τους υποδει¬κνύει αν και πότε επιτρέπεται να µετακινούνται, χωρίς να έχουν δηµο¬σιοποιηθεί ούτε τα κριτήρια ούτε ο τρόπος επεξεργασίας και η διάρκεια διατήρησης των δεδοµένων. Τα στοιχεία που συλλέγονται σε όλο και περισσότερες χώρες δεν περιορίζονται σε ιατρικά δεδοµένα, αλλά µε αφορµή την υγειονοµική κρίση διευρύνεται και νοµιµοποιείται η παρα¬κολούθηση προσωπικών προτιµήσεων, οικονοµικών στοιχείων και ατοµικών συµπεριφορών, παγιώνοντας τις παραβιάσεις της ιδιωτικότητας. Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης επιταχύνουν τις ιστορικές εξελίξεις, επιφέροντας την άµεση λήψη και νοµιµοποίηση αποφάσεων που υπό συνθήκες κανονικότητας θα προϋπέθεταν µακροχρόνιες διαβουλεύσεις και σύνθετες σταθµίσεις.


Η πανδηµία οδήγησε στη λήψη αποφάσεων για τα συστήµατα υγείας, την οικονοµία και την πολιτική µε βραχυπρό¬θεσµο ορίζοντα, που δεν αποκλείεται να καταστούν µόνιµα ή πάντως να επιβιώσουν ως ισχυρές τάσεις µετά το τέλος της υγειονοµικής κρίσης, µετατρέποντας το κοινωνικό πείραµα των ακραίων περιορισµών και τη χρήση των νέων τεχνολογιών σε ένα νέο µοντέλο οργανωµένης κοινωνι¬κής συµβίωσης. Η µετάβαση από την επιτήρηση µε τους όρους της παραδοσιακής ηλε¬κτρονικής παρακολούθησης, που αποσκοπεί, τύποις τουλάχιστον, στην καταπολέµηση της εγκληµατικότητας, σε µια νέα εποχή όπου η βιοµε¬τρική παρακολούθηση θα επιτρέπει τελικά την ανίχνευση των ψυχολο¬γικών αντιδράσεων και του «ενδιάθετου φρονήµατος» όλων των πολιτών εν ονόµατι της δηµόσιας υγείας θα συνιστούσε µια κοσµοϊστορική µε¬ταβολή. Σε έναν κόσµο όπου η βιοµετρική παρακολούθηση θα αξιοποι¬ούνταν σε συνάρτηση µε συγκεκριµένα γεγονότα, αποκαλύπτοντας τις ψυχολογικές αντιδράσεις των παρακολουθούµενων, η κυβερνοπειρατεία σε δεδοµένα της Cambridge Analytics θα έµοιαζε, όπως γράφει ο Ισρα¬ηλινός ιστορικός Harari, µε µια ξεπερασµένη, απλοϊκή τεχνική.


*Καθηγητής Συνταγµατικού Δικαίου, πρόεδρος του Ιδρύµατος Τσάτσου