Dr Αριστείδης Πατρινός: Ο Έλληνας που αλλάζει το DNA των φυτών για να σώσουμε το περιβάλλον
Ο επιστήμονας που συμμετείχε στην πρώτη ομάδα που αποκωδικοποίησε το ανθρώπινο DNA μιλά στο ΘΕΜΑ για την προσπάθειά του να «πειράξει» γενετικά το φυτικό βασίλειο ώστε να απορροφά διπλάσια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Μεσημέρι Παρασκευής κατηφόρισα από το Μαρούσι και τα γραφεία της εφημερίδας στο Μέγαρο Μακεδονία, χαμηλά στη λεωφόρο Συγγρού, όπου είναι η έδρα του Ομίλου Τσάκου. Ημουν προσκεκλημένος να παρακολουθήσω τη Γενική Συνέλευση της εισηγμένης ναυτιλιακής εταιρείας Tsakos Energy Navigation στη χρηματαγορά του New York Stock Exchange (NYSE).
Eφτασα νωρίτερα λόγω έλλειψης κίνησης και πήγα στο γραφείο της κυρίας Κορίνας Λαζάρου, αφοσιωμένο στέλεχος του ομίλου που επί τρεις δεκαετίες είναι κοντά στον καπετάν Παναγιώτη Τσάκο και τα τελευταία χρόνια στον κ. Νίκο Τσάκο. Εκεί που μιλούσαμε μου λέει: «Περίμενε να σου συστήσω έναν αξιόλογο άνθρωπο και επιστήμονα ο οποίος είναι στο διοικητικό συμβούλιο της ΤΕΝ. Τον κ. Αριστείδη Πατρινό».
Γυρίζω και αντικρίζω έναν άνθρωπο με το χαμόγελο στα χείλη. Αδύνατος, με ματιά που σε ακτινογραφεί σε δευτερόλεπτα. Τον ήξερα από κάποια ελληνικά δημοσιεύματα, ελάχιστα για την ακρίβεια, αφού δεν είναι τόσο προβεβλημένος εδώ όσο του αξίζει. Δεν πίστευα στα μάτια μου ότι αντίκριζα μια διεθνή ιδιοφυΐα που δεκαετίες τώρα τιμάει την Ελλάδα και την επιστήμη του.
Πρωτοπόρος στη Συνθετική Βιολογία, συμμετείχε στην πρώτη ομάδα που αποκωδικοποίησε το ανθρώπινο DNA. Αναδείχθηκε αυθεντία στις επιστήμες της Γενετικής και της Δομικής Βιολογίας με σημαντική συμβολή στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, έργο-ορόσημο της σύγχρονης Βιολογίας.
Κλείσιμο
Εκτός από επιστήμονας, ο κ. Αριστείδης Πατρινός είναι ροκάς και φοράει δαχτυλίδι με νεκροκεφαλή: «Είναι το δαχτυλίδι που φοράει ο Κιθ Ρίτσαρντς»
Το δαχτυλίδι-νεκροκεφαλή
Ενας επιστήμονας αυθεντικός ροκάς. Είναι αδύνατον να μη διακρίνεις το μεγάλο δαχτυλίδι-νεκροκεφαλή που φοράει στο μεσαίο δάχτυλο του δεξιού του χεριού! «Είναι το δαχτυλίδι που φοράει ο Κιθ Ρίτσαρντς. Είμαι φαν από παλιά των Rolling Stones, και ειδικά του Κιθ. Είμαι ροκάς», μου λέει με τον ενθουσιασμό εφήβου. Ενός εφήβου 76 ετών!
Ο κ. Αριστείδης Πατρινός τώρα προσπαθεί μέσω του DNA να βρει λύση στην κλιματική καταστροφή. Πώς; Επεμβαίνοντας στο DNA των φυτών και αυξάνοντας την απόδοσή τους στη φωτοσύνθεση ώστε να απορροφούν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα και να εκπέμπουν περισσότερο οξυγόνο. Η συζήτηση επεκτάθηκε και στο θέμα του συνδυασμού της αποκωδικοποίησης του DNA με την Τεχνητή Νοημοσύνη που θα θεράπευε πολλές ασθένειες. Ωστόσο προειδοποιεί ότι οι καταστροφές από την κλιματική αλλαγή θα έρθουν πολύ νωρίτερα απ’ όσο υπολογίζαμε αρχικώς.
Τον ρωτάω να μου πει για τα επιστημονικά του επιτεύγματα. «Συμμετείχα στην πρώτη ομάδα που αποκωδικοποίησε το πρώτο ανθρώπινο DNA. Εργάστηκα για την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ημουν διευθυντής στο υπουργείο Ενέργειας όπου είχαμε ένα σημαντικό κομμάτι βιολογικής και περιβαλλοντικής έρευνας. Ημουν εκεί από το 1988 έως το 2006. Οι εφευρέσεις μας δημιούργησαν και εξακολουθούν να αυξάνουν την ικανότητα της αποκωδικοποίησης όχι μόνο του ανθρώπινου DNA, αλλά και κάθε ζώντος οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων των μικροβίων, των φυτών κ.ά. Των πάντων», ήταν τα πρώτα του λόγια.
Αμέσως μας αποκαλύπτει το σχέδιο πάνω στο οποίο εργάζεται σήμερα με τις επιστημονικές ομάδες τις οποίες επιβλέπει στις ΗΠΑ. «Προσπαθούμε τώρα να εκμεταλλευτούμε την ικανότητα αποκωδικοποίησης του DNA ώστε να βοηθήσουμε στην εύρεση λύσης όχι μόνο σε θέματα Ιατρικής, αλλά και σε άλλα προβλήματα, όπως εκείνο της κλιματικής αλλαγής».
- Πώς θα το πετύχετε αυτό με την κλιματική αλλαγή;
Είναι δυνατόν με την αποκωδικοποίηση του DNA διάφορων φυτών και με μικρές αλλαγές στον κώδικά τους να πετύχουμε να απορροφούν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ ό,τι σήμερα. Η αποδοτικότητα της φωτοσύνθεσης που αντιπροσωπεύει την απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα και την εκπομπή οξυγόνου παράλληλα με τον σχηματισμό των μορφών φυτικής ύλης είναι σήμερα 1%. Αν καταφέρουμε να το διπλασιάσουμε, δηλαδή να το πάμε στο 2%, λύνουμε τα πιο πολλά προβλήματα της αλλαγής του κλίματος. Μιλάμε για απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα, εκπομπή οξυγόνου και δημιουργία της φυτικής ύλης, του κορμού των φυτών.
- Είστε αισιόδοξος;
Αυτό το συγκεκριμένο εγχείρημα είναι πολύ δύσκολο να το πετύχουμε, αλλά είμαστε αρκετά αισιόδοξοι. Γιατί με τα καινούρια όπλα που έχουμε από την αποκωδικοποίηση του DNA είμαστε ικανοί να καταφέρουμε κάτι τέτοιο.
- Η μάχη κατά του καρκίνου πώς εξελίσσεται;
Δυστυχώς, με τον καρκίνο η πρόοδος είναι σταδιακή, αλλά ακόμα δεν είναι οριστική η έκβασή της. Διότι, παρότι έχουμε αποκωδικοποιήσει το DNA, υπάρχουν ακόμα πάρα πολλά άγνωστα σημεία τα οποία εξακολουθούμε να μελετάμε. Ειδικά ο καρκίνος είναι από τις πιο δύσκολες ασθένειες. Αλλά και εκεί ο συνδυασμός της αποκωδικοποίησης του DNA με την Τεχνητή Νοημοσύνη μάς δίνει ελπίδες ότι πολλές μορφές καρκίνου θα μπορέσουμε να τις κατανοήσουμε ούτως ώστε να μπορέσουμε να τις νικήσουμε.
- Τεχνητή Νοημοσύνη και αποκωδικοποίηση του DNA, κύριε καθηγητά, φαντάζει στο μυαλό μου σαν να βρήκατε το Ιερό Δισκοπότηρο.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη εκμεταλλεύεται μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Η αποκωδικοποίηση του DNA και άλλων μορφών ζωής δημιουργεί τεράστιες ποσότητες στοιχείων. Οπότε παράγουμε αυτές τις μεγάλες ποσότητες στοιχείων και έχουμε την Τεχνητή Νοημοσύνη που τις ζυμώνει, τις επεξεργάζεται και βγάζουμε συνταγές για τη λύση των προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων του καρκίνου και άλλων ασθενειών.
Ο κ. Πατρινός, όταν σταμάτησε να εργάζεται στο υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ, ίδρυσε το 2006 με συνεργάτες του την εταιρεία Synthetic Genomics, οι δραστηριότητες της οποίας επικεντρώνονταν στη βιοτεχνολογία, στην ανάπτυξη της συνθετικής βιολογίας, σε ιατρικές εφαρμογές και τον τομέα της ενέργειας για την παραγωγή βιοκαυσίμων.
«Ηταν μια εταιρεία πολύ πρωτοποριακή για την εποχή της. Αυτή άνοιξε τον δρόμο σε πολλά επιτεύγματα. Εμείς καταφέραμε να δημιουργήσουμε τεχνητά γονίδια, να φτιάξουμε τεχνητή ζωή κατά κάποιον τρόπο. Μετά καταφέραμε να ρίξουμε τα τεχνητά γονίδια στην παραγωγή προϊόντων με στόχο να δοθούν λύσεις σε προβλήματα όπως ο καθαρισμός της θάλασσας από πλαστικά», λέει και συνεχίζει: «Εκείνο που δεν είχαμε καταφέρει μέχρι τη διάλυση της εταιρείας ήταν το editing, η επεξεργασία του γονιδίου. Ας πούμε ότι είναι σαν να έχεις ένα χειρόγραφο και παρεμβαίνεις για να διορθώσεις κάποια ορθογραφικά λάθη. Η αποκωδικοποίηση του DNA περιλαμβάνει και αυτή την ικανότητα. Να πηγαίνεις στο ανθρώπινο γονίδιο και να αλλάζεις λίγα γράμματα. Οπως στη μεσογειακή αναιμία. Τώρα έχουμε την ικανότητα να επεμβαίνουμε στο γονιδίωμα των παιδιών, ακόμη και προτού γεννηθούν, ούτως ώστε να αλλάξουμε δυο-τρία γράμματα και να μπορέσουμε να γιατρέψουμε την πάθηση».
Σήμερα ο κ. Πατρινός είναι σύμβουλος σε πολλά εργαστήρια των ΗΠΑ και έχει μια μη κερδοσκοπική εταιρεία. Επανέρχομαι στο θέμα της κλιματικής αλλαγής ή, όπως λένε κάποιοι, της κλιματικής καταστροφής. Θέλω να μάθω αν είναι αισιόδοξος.
«Είναι δύσκολο να είναι κάποιος αισιόδοξος με το θέμα της κλιματικής αλλαγής όταν βλέπεις την ξεροκεφαλιά που υπάρχει παντού», μου απαντάει και συνεχίζει: «Κατά κάποιον τρόπο είμαστε εθισμένοι στο πετρέλαιο. Πιστεύω ότι θα λυθεί αυτό το πρόβλημα. Το θέμα είναι να λυθεί γρήγορα για να αποφύγουμε ορισμένες μεγάλες καταστροφές. Αυτή είναι η ανησυχία μου η μεγάλη. Αρχικά νομίζαμε ότι είχαμε κάμποσο καιρό μπροστά μας για να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής και τα καύσιμα. Ομως το χρονικό περιθώριο στενεύει πιο γρήγορα απ’ ό,τι υπολογίζαμε».
- Για ποιες καταστροφές μιλάτε;
Το λιώσιμο των πάγων θα οδηγήσει σε αύξηση της στάθμης της θάλασσας και θα χάσουμε πολλά νησιά σε όλο τον κόσμο. Η ταχύτητα με την οποία λιώνουν οι παγετώνες αυξάνει. Μπορεί το βόρειο ημισφαίριο να μην έχει πάγο σε 15 χρόνια!
- Τι λέτε τώρα...
Βεβαίως! Γι’ αυτό κάποιες ημέρες είμαι αισιόδοξος, κάποιες άλλες όχι. Αν πετύχουμε να παρέμβουμε στο DNA των φυτών ώστε να αυξηθεί στο 2% η απόδοση στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, όπως σας προείπα, τότε θα λύσουμε κάποια προβλήματα. Εχουμε τον χρόνο; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα.
Η ώρα είχε περάσει και έπρεπε να κατέβουμε στην κεντρική αίθουσα του Μεγάρου για τη Γενική Συνέλευση της ΤΕΝ.
Τα συναισθήματα ανάμεικτα. Από τη μία απέραντη η χαρά μου και η ικανοποίηση που γνώρισα έναν επιστήμονα τέτοιου βεληνεκούς με τεράστια προσφορά στην παγκόσμια επιστήμη και από την άλλη προβληματισμένος για τα μελλούμενα. Μπαίνοντας στο ασανσέρ θυμήθηκα μια συνομιλία που είχα τον Μάιο του 2022 με έναν άλλον κορυφαίο επιστήμονα, τον Σταμάτη Κριμιζή, τον διακεκριμένο παγκοσμίως Ελληνα αστροφυσικό.
«Προς τα πού πάει η ανθρωπότητα όσον αφορά την κλιµατική αλλαγή;» τον είχα ρωτήσει, για να μου απαντήσει: «Γίνονται κινήσεις, αλλά δεν είναι αρκετές. Οµως γίνονται και οπισθοχωρήσεις, γιατί, όπως βλέπετε, µε τον πόλεµο στην Ουκρανία και τις επιπτώσεις στα καύσιµα που έχουν προκληθεί από την ενεργειακή κρίση πάµε πίσω, σε υδρογονάνθρακες, σε λιγνίτη κ.λπ.».
«Πιστεύετε ότι έχουμε χάσει το στοίχημα;» ήταν η επόμενη ερώτησή μου.
Κοιτώντας τον κ. Πατρινό να βγαίνει από το ασανσέρ και να απομακρύνεται στο βάθος του διαδρόμου, στα αφτιά μου αντήχησε η απάντηση που μου είχε δώσει τότε ο κ. Κριμιζής: «Οταν φαίνεται ότι οι καταστάσεις είναι στα άκρα, έρχεται µια ιδέα, µια έµπνευση, µια λύση που δεν είχε σκεφτεί κανένας και τελικά γλιτώνουµε την πτώση στον γκρεµό»!
Με τον συντάκτη του «Πρώτου Θέματος» Μηνά Τσαμόπουλο
Who is who
Ο κ. Αριστείδης Πατρινός είναι ο γενετιστής πίσω από τη δημιουργία των πρώτων συνθετικών βακτηριδιακών κυττάρων στο J. Craig Venter Institute των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.
Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1947 και αποφοίτησε με άριστα από την Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου το 1965. Σπούδασε μηχανολόγος στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στην Αθήνα, απ’ όπου αποφοίτησε το 1970. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη Μηχανική των Ρευστών και την Αστροναυτική στο Πανεπιστήμιο Northwestern των ΗΠΑ (Ph.D. 1975). Υπήρξε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Rochester (1975-1976) και ερευνητής σε θέματα κλιματικών αλλαγών στα Ερευνητικά Κέντρα Oak Ridge National Laboratory (1976-1980) του Τενεσί και Brookhaven National Laboratory (1980-1988) της Νέας Υόρκης.
Από το 1988 έως το 2006 διετέλεσε αναπληρωτής διευθυντής του Τμήματος Βιολογικής και Περιβαλλοντικής Ερευνας του υπουργείου Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών, έχοντας στην εποπτεία του τις ερευνητικές δραστηριότητες του τομέα της μικροβιακής έρευνας, της δομικής βιολογίας, της πυρηνικής ιατρικής, καθώς και της παγκόσμιας περιβαλλοντικής αλλαγής. Από αυτή τη στρατηγικής σημασίας θέση διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο στην επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος για την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος.
Το 2006 έγινε πρόεδρος της εταιρείας Synthetic Genomics. Τον Νοέμβριο του 2012 ανέλαβε αναπληρωτής διευθυντής στο Center for Urban Sciences and Progress (CUSP) στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Εχει λάβει πλήθος βραβείων, χρυσών μεταλλίων και τιμητικών διακρίσεων, μεταξύ των οποίων τρεις φορές από τον πρόεδρο των ΗΠΑ (Presidential Rank Award 1999, 2001 και 2004). Είναι μέλος της Αμερικανικής Ενωσης για την Πρόοδο της Επιστήμης, της Αμερικανικής Μετεωρολογικής Εταιρείας, της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ενωσης, της Αμερικανικής Εταιρείας Μηχανολόγων Μηχανικών και του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας.
Είναι συγγραφέας πλήθους επιστημονικών δημοσιεύσεων.
