Τρεις συγγραφείς μιλούν για τη λογοτεχνία στην τάξη

Με γνώμονα την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας στους μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, συγκροτήθηκε η λίστα με τα 21 λογοτεχνικά βιβλία, τα οποία έχουν επιλεγεί για να εισαχθούν στα σχολεία από το Φεβρουάριο της τρέχουσας σχολικής χρονιάς. Συμπεριλαμβάνει ολοκληρωμένα λογοτεχνικά έργα «εμβληματικών λογοτεχνών», για τα οποία είναι «ευρύτερα αποδεκτή η παιδαγωγική καταλληλότητα και η αισθητική τους αξία», σύμφωνα με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, το οποίο βρίσκεται στο ‘τιμόνι’ της προσπάθειας. Είναι η πρώτη φορά, που πλήρη βιβλία μπαίνουν στα σχολεία ενώ μέχρι τώρα, τα παιδιά μελετούσαν αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων από τις σχολικές ανθολογίες. Κι όπως επεσήμανε ο υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Πιερρακάκης, πρόκειται για «βιβλία χωρίς πνευματικά δικαιώματα για να μπορέσουμε να το διαχειριστούμε γρήγορα χωρίς να κάνουμε πολλούς διαγωνισμούς και πολλές ενέργειες, αλλά θα πάμε και στις σχολικές βιβλιοθήκες. Θα δοθούν ένα με δύο βιβλία σε κάθε παιδί κάθε χρόνο και θα υπάρχει και η βιβλιοθήκη, όπου θα διαλέγει το παιδί».

Ελένη Σβορώνου, συγγραφέας παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας 
«Υπάρχει μία ικανοποίηση στο ‘διάβασα ένα ολόκληρο βιβλίο’, ‘τα κατάφερα’!»

«Η ιδέα της ενθάρρυνσης ανάγνωσης ενός ολόκληρου βιβλίου σε αντιδιαστολή με την ανάγνωση λογοτεχνικών αποσπασμάτων από έργα μέσα στις ανθολογίες που υπάρχουν στην εκπαίδευση, είναι ένα ζητούμενο πολλών χρόνων», είναι το πρώτο που θα πει στο protothema.gr η κ.Σβορώνου, για να προσθέσει σε ό,τι αφορά τα οφέλη:
«Η ανάγνωση ενός ολόκληρου βιβλίου αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα για να κερδηθεί το ‘στοίχημα’. Το χρονικό σημείο που ένας άνθρωπος, ένα παιδί, αναζητά ένα δεύτερο βιβλίο, επειδή πέρασε καλά με την ανάγνωση ενός βιβλίου, είναι το κρίσιμο. Είναι το ‘σκαλοπάτι’ που λέμε ‘έγινες αναγνώστης’. Υπάρχει μία ικανοποίηση στο ‘διάβασα ένα βιβλίο’, ‘τα κατάφερα!». Η κ.Σβορώνου προτείνει, μάλιστα, την ‘ώρα σιωπηρής ανάγνωσης’: «Μέσα στην τάξη, όλοι μαζί, διαβάζουν το βιβλίο τους, χωρίς να κάνουν κάτι όλοι μαζί. Μακάρι οι εκπαιδευτικοί να πειραματιστούν με αυτή την ιδέα – εφαρμόζεται σε άλλες χώρες και λειτουργεί».
Ωστόσο, εκείνο, για το οποίο έχουν διατυπωθεί ερωτηματικά είναι φυσικά η επιλογή των βιβλίων ενώ είναι πολύ σημαντικό είναι να υπάρχουν και κάποιες άλλες παράμετροι, προκειμένου να λειτουργήσει πραγματικά η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, με κυριότερη εκείνη της ενίσχυσης της σχολικής βιβλιοθήκης. Σύμφωνα με την ίδια, προβάλλει η ανάγκη να συστηματοποιηθεί η αξιοποίηση της σχολικής βιβλιοθήκης, να μπει πιο δυναμικά στην καθημερινή διδασκαλία: «Δεν αρκεί να υφίσταται μία βιβλιοθήκη στο σχολείο, πρέπει ο εκπαιδευτικός να τη χρησιμοποιεί, να ενθαρρύνει τα παιδιά και να πάνε μαζί στο πλαίσιο μιας εργασίας για να ερευνήσουν πηγές». Απαιτείται, ακόμη, η ενίσχυση της πολλαπλής επιλογής βιβλίων, εξηγεί η κ.Σβορώνου, δεδομένου ότι «ένα βιβλίο που ‘πηγαίνει’ σε ένα παιδί, μπορεί να μην ‘πηγαίνει’ στο άλλο. Στο πλαίσιο της πολλαπλής επιλογής βιβλίου, να σημειωθεί ότι λαμβάνονται υπόψη οι διαφορετικές ανάγκες των παιδιών – τί υπόβαθρο έχουν, ποια η οικονομική-κοινωνική τους κατάσταση, ποια η μητρική τους γλώσσα…».
Τέλος, μία άλλη, επίσης πολύ σημαντική, παράμετρος, είναι το γεγονός ότι τα παιδιά σήμερα μεγαλώνουν σε μία περίοδο που «η σχέση με το βιβλίο γίνεται όλο και πιο δύσκολη, γιατί βρισκόμαστε στην εποχή της οθόνης». Με αυτό το σκεπτικό, θα ήταν καλό να δίνονται στους μαθητές βιβλία πιο σύγχρονα, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους και τα παιδιά να μπορούν να ταυτιστούν πιο εύκολα με τους ήρωες. «Τα βιβλία που συμπεριλαμβάνονται στην προτεινόμενη λίστα για τα σχολεία, δεν ανταποκρίνονται στη σύγχρονη πραγματικότητα. Κατανοώ ότι υπήρχαν λόγοι οικονομικοί όπως και λόγοι πνευματικών δικαιωμάτων αλλά αυτά τα βιβλία δεν κερδίζουν εύκολα τον αναγνώστη». Μάλιστα, η ίδια, φέρνει κι ένα παράδειγμα σχετικά: «Η Άλκη Ζέη, που είναι μία συγγραφέας πολύ αγαπητή και συγκεντρώνει όλες τις προδιαγραφές για να είναι προσιτή στα παιδιά, θεωρείται ‘κλασική’. Διαπιστώνουμε, όμως, ότι τα παιδιά την προσεγγίζουν καλύτερα μέσα από την graphic novel εκδοχή των βιβλίων της, όπου την πρωτοκαθεδρία έχει η εικόνα και το μικρό κείμενο».


Αγγελική Δαρλάση - Συγγραφέας, θεατρολόγος, σκηνοθέτις
«Διαβάζοντας ένα ολόκληρο βιβλίο, τα παιδιά μαθαίνουν τι σημαίνει ‘δομή’, ‘αρχή-μέση-τέλος’»

«Σε μία εποχή, που ζούμε τα πάντα αποσπασματικά, προσλαμβάνοντας τις πληροφορίες μέσω των κοινωνικών δικτύων κυρίως, διαβάζοντας ένα ολόκληρο βιβλίο, ως σημαντικό όφελος θεωρώ την κατανόηση της έννοιας της ‘δομής’. Ένα ολοκληρωμένο έργο σε βάζει στη διαδικασία του να καταλάβεις τί σημαίνει ‘αρχή, μέση, τέλος’. Αυτό το διαπιστώνουμε πάρα πολλές φορές στο ότι τα παιδιά δεν μπορούν να το αποδώσουν ακόμη και στα δικά τους γραπτά, επειδή δεν έχουν μάθει πως δομείται μία ιστορία, μία σκέψη», επισημαίνει η κ.Δαρλάση.

Αλλά και η ίδια η διαδικασία της ανάγνωσης, συγκαταλέγεται στα θετικά, σύμφωνα με την ίδια: «Μόνο μέσα από την ανάγνωση ενός ολόκληρου βιβλίου, βιώνεις τη διαδικασία του ‘ταξιδιού’, επειδή είναι ένα ταξίδι η ανάγνωση, όπως και ψυχαγωγία, ασφαλώς».

Όπως δε τονίζει η κ.Δαρλάση, «αντιπαρερχόμαστε συνήθως αυτή τη ‘διαδρομή’ για να εστιάσουμε στο που ‘βοηθάει’ το βιβλίο. Όμως, ζώντας τα παιδιά μαζί με τον ήρωα, ακολουθώντας τον στις μεταπτώσεις του, ζουν και τα ίδια αυτή τη συναισθηματική διαδρομή – μόνο έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε τη λογοτεχνία». Με την ανάγνωση ενός ολόκληρου βιβλίου, σύμφωνα με τη συγγραφέα, «σε δεύτερο χρόνο θα μπορούν να αντιληφθούν τα διαφορετικά ύφη, τους τρόπους γραφής, την προσέγγιση. Και φυσικά, αυτό είναι και κάτι που καλλιεργεί τους διαφορετικούς αναγνώστες».

Αντίθετα, όταν οι λογοτεχνικές προσλαμβάνουσες στις οποίες εκτίθενται τα παιδιά, περιορίζονται σε αποσπάσματα έργων από ανθολογίες, «είναι μισή απόλαυση, μισή χαρά. Τους μένει η αίσθηση του ημιτελούς, κάτι το οποίο συμβαίνει κατά κόρον στην εκπαίδευση. Κατά συνέπεια, αυτή η αίσθηση του ημιτελούς, αφήνει ημιτελή και την προσπάθεια και νομίζω ότι κάνει τα παιδιά και πιο αδιάφορα ως προς αυτό που διαβάζουν».

Μαρίζα Ντεκάστρο -Παιδαγωγός, συγγραφέας, κριτικός παιδικής λογοτεχνίας
«Η φιλαναγνωσία δεν καλλιεργείται με τα αποσπάσματα»

«Η ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων από τα παιδιά έχει μία προϊστορία», παίρνει το λόγο η κ.Μαρίζα Ντεκάστρο, για να εξηγήσει πως «αυτό συνέβαινε τακτικά στο πλαίσιο επισκέψεων των συγγραφέων, καθώς πολλοί εκπαιδευτικοί διάβαζαν ολόκληρα τα βιβλία των συγγραφέων στην τάξη».


Ποιο είναι το συνολικό όφελος ενός παιδιού από την ανάγνωση ενός ολόκληρου βιβλίου;
«Το όφελος είναι τεράστιο, επειδή το παιδί μπορεί να ταυτιστεί με τον συγγραφέα, τον ήρωα. Μπορεί να ερευνήσει, να πάρει ιδέες, να σκεφτεί, να συζητήσει και να μοιραστεί. Είναι απαραίτητο να διαβάζονται ολόκληρα βιβλία - η φιλαναγνωσία δεν καλλιεργείται με τα αποσπάσματα. Καλλιεργείται, όμως, κυρίως με το να πηγαίνει κανείς στη βιβλιοθήκη. Κι αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα», αρχίζει να λέει η ίδια για να προσθέσει: «Διάβασα σε μαθητές Τετάρτης δημοτικού το Παραμύθι χωρίς Όνομα. Όσο το διάβαζα εγώ δυνατά στην τάξη, τα παιδιά είχαν μαγευτεί, είχαν ενθουσιαστεί. Όταν τους πρότεινα να το δανειστούν από τη βιβλιοθήκη, δεν το δανείστηκε ούτε ένα από τα 100 παιδιά. Άρα, η διαμεσολάβηση του ενηλίκου είναι πάρα πολύ σημαντική».

Η κ.Ντεκάστρο διαφωνεί, πάντως, με το ζήτημα της έλλειψης εξοικείωσης των παιδιών με εκτενή κείμενα εξαιτίας της υπερέκθεσής τους στην οθόνη: «Παιδιά δευτέρας δημοτικού διάβασαν 500 σελίδες το Χάρυ Πόττερ… Επομένως, ήταν το είδος του βιβλίου και ο τρόπος που ήταν γραμμένο, που τα κινητοποίησε. Αυτό το αναφέρω, επειδή η σύγχρονη παιδική και νεανική λογοτεχνία φροντίζει ιδιαίτερα το να μην πλατιάζει, να μην έχει ατελείωτες περιγραφές, να είναι πολύ πιο ‘ζυγισμένη’. Αν διαβάσει, δηλαδή, κανείς τα πρωτότυπα του Ιουλίου Βερν, βαριέται πολύ τις περιγραφές. Και βεβαίως καλά έκανε ο Βερν και τις έβαλε τότε, γιατί δεν υπήρχε διαδίκτυο, για να έχουμε τις συμπληρωματικές πληροφορίες. Στις διασκευές του Βερν, όμως, έχουν απαλειφθεί όλες οι μεγάλες περιγραφές, καθώς υποστηρίζουν ότι όποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να βρει αυτά τα στοιχεία αλλού». Αναφορικά με το περιεχόμενο των προτεινόμενων βιβλίων της λίστας, η κ.Ντεκάστρο θα πει: «Τουλάχιστον για το δημοτικό, είναι βιβλία του ‘λογοτεχνικού κανόνα’ και κατά συνέπεια δεν δημιουργούν ‘προβλήματα’. Επειδή, είναι γνωστό ότι πολλοί γονείς, διευθυντές, σχολικοί σύμβουλοι επεμβαίνουν πολύ συχνά στο τί θα διαβαστεί στις τάξεις. Αυτά τα βιβλία, είναι τα ‘σίγουρα’ βιβλία - όταν έχουμε την Πηνελόπη Δέλτα και το Μικρό Πρίγκηπα του Εξιπερύ, δεν έχουμε κανένα ‘φόβο’. Αντίθετα, στα ‘επικίνδυνα’ βιβλία συγκαταλέγεται, για παράδειγμα, η Ματίλντα του Ροάλ Ντάαλ, που βρίσκεται μεταξύ των βιβλίων που έχουν εξοβελιστεί από τις δημόσιες βιβλιοθήκες στην Αμερική, εξαιτίας αντιδράσεων των γονέων ότι η εικόνα του εκπαιδευτικού, της διεύθυνσης είναι φοβερά αρνητική. Το ίδιο και στον ‘Πόλεμο των Κουμπιών’ έπειδή περιέχει ‘βρώμικες λέξεις’.

Στην Ελλάδα, είχαμε παράδειγμα βιβλίου, που παρουσίαζε τις διαφορετικές οικογένειες. Υπήρξαν πολλές αντιδράσεις απέναντι στο να παρουσιάζονται οικογένειες ομόφυλων ζευγαριών ή στο να μεγαλώνουν τα παιδιά οι παππούδες όταν δεν υπήρχαν γονείς – όλα όσα ξεφεύγουν από εκείνο που η κοινωνία θεωρεί ‘φυσιολογικό’, δηλαδή».

Η κ.Ντεκάστρο δεν κρύβει τις ενστάσεις της σχετικά με τη συγκεκριμένη λίστα λογοτεχνικών βιβλίων: «Έχω πολλές σοβαρές αντιρρήσεις με κυριότερο πρόβλημα, το γεγονός ότι υπάρχει τεράστια άγνοια της σύγχρονης παιδικής λογοτεχνίας. Γιατί υπάρχουν κλασικοί σύγχρονοι συγγραφείς, που έχουν ‘εξαφανιστεί’». Σε ό,τι αφορά στη μυθολογία για τα μικρότερα παιδιά – νηπιαγωγείου, πρώτης και δευτέρας δημοτικού, η συγγραφέας θεωρεί πως η επιλογή γίνεται πολύ γενικά, αφού προσδιορίζεται μόνο αριθμός σελίδων: «υπάρχουν πολλές μυθολογίες, ποιες είναι οι καλές; Πώς γράφονται και πώς εικονογραφούνται;», αναρωτιέται. Στη συνέχεια, θέτει το θέμα των ίδιων των παιδιών: «Το γεγονός ότι τα παιδιά συγκλίνουν ηλικιακά, δεν σημαίνει ότι είναι ίδια. Δηλαδή, ένας εκπαιδευτικός που διαλέγει να διαβάσει στην τάξη του, ξέρει τη δυναμική της όπως και τα θέματα των συγκεκριμένων παιδιών. Δεν είναι, δηλαδή, όλα για όλους». Συνοψίζοντας, η κ.Ντεκάστρο σημειώνει πως «τα βιβλία δεν είναι πασπαρτού, ούτε πρέπει να γεμίζουμε τα κεφάλια των παιδιών με υποδείξεις όπως ‘πρέπει να διαβάσεις αυτό ή το άλλο’. Το κάθε βιβλίο έχει την ώρα του. και βρίσκει τον αναγνώστη όταν πρέπει να τον βρει. Βέβαια, αυτό μπορεί να μην συμβεί ποτέ».

Ειδήσεις σήμερα:

Χωρίς τους Κούρδους δεν υπάρχει ενιαία Συρία, το μήνυμα της Μπέρμποκ στον Αλ Τζολάνι - Το παρασκήνιο της «μη χειραψίας»

Κίνα: Ανησυχία για «μυστηριώδη ιό» που γεμίζει με κόσμο τα νοσοκομεία - Τι γνωρίζουμε για τον HMPV

Βόλος: Εφιαλτικές ώρες για μητέρα και την 10χρονη κόρη της – Στη φυλακή ο σύζυγος