Καλοκαιριάτικα στο Νέο Φάληρο

Σχεδόν ολόκληρη την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα (1834-1862) οι παλιοί μας πρόγονοι δεν τα πήγαιναν καθόλου καλά με το θέμα «θάλασσα».

Η δύσκολη μετακίνηση προς τις παραλίες, λόγω έλλειψης συγκοινωνιών και μεταφορικών μέσων, ο συντηρητισμός της εποχής που ακόμη και στο ολόσωμο «ένδυμα λουτρού» έβλεπαν διαβόλους και τριβόλους και τέλος το γεγονός ότι κολύμπι τότε δεν ήξερε κανένας, έκανε τους Αθηναίους να στρέφονται τα καλοκαίρια προς Πατήσια μεριά και πολύ αργότερα προς Κηφισιά και Μαρούσι.


Τα πράγματα άρχισαν δειλά-δειλά ν’ αλλάζουν την ρομαντική περίοδο (1862-1880). Ένας Αθηναίος γιατρός, ο Σωτήριος Κλάββας, που ήξερε κολύμπι, έγινε ο πρώτος δάσκαλος που διέδωσε την κολύμβηση στη νεολαία της Αθήνας, μέσα σε κλίμα μεγάλου ενθουσιασμού.

Αυτό έφερε και τις πρώτες «οργανωμένες» πλαζ στο Πασαλιμάνι, στη περιοχή του Παλαιού Φαλήρου (που παλιά λεγόταν Τρείς Πύργοι, ενώ το λιμανάκι άκουγε στην ονομασία Ξηροτάγαρο) και στο Νέο Φάληρο. Από τις τρείς αυτές «πλαζ» η τελευταία έμελλε ν’ αναδειχτεί αρχικά ιδιαίτερα, και να δώσει αργότερα το «σκηνικό» σε όλες τις οργανωμένες πλαζ που ακολούθησαν.

Τι το ιδιαίτερο είχε το Νέο Φάληρο που, όπως προδίδει η ονομασία του, έπρεπε, θεωρητικά, να έπεται του Παλαιού; Απλά το γεγονός ότι η περιοχή «έπεφτε» πάνω στη διαδρομή του ατμοκίνητου σιδηρόδρομου Θησείο-Πειραιάς! Έτσι το χρονικό ανάπτυξης του Ν. Φαλήρου εξελίσσεται παράλληλα με το χρονικό του τρένου και τις συγκοινωνίες γενικότερα.

Το 1869 λοιπόν ξεκίνησε ο ατμοκίνητος σιδηρόδρομος και μέχρι το 1875 η επιβατική κίνηση στο ΣΑΠ (Σιδηρόδρομοι Αθηνών-Πειραιώς) ήταν από ανύπαρκτη έως ελάχιστη. Οι Αθηναίοι άργησαν να καταλάβουν τις νέες δυνατότητες που τους έδινε το «τρένο». Το τρένο μετέφερε κυρίως εμπορεύματα και η στάση στο Νέο Φάληρο δεν ήταν κανονική ούτε και υπήρχε σταθμός. Φανταστείτε δυο τρία σπίτια, κάποιο «καφενείο» για τους ψαράδες, και πολλή ερημιά!

Ήδη από το 1874 η εταιρεία που εκμεταλλευόταν τη σιδηροδρομική γραμμή, για να τονώσει τον αριθμό των επιβατών φρόντισε η ίδια και για τον περιβάλλοντα χώρο της φαληρικής ακτής με πρόχειρα αποδυτήρια και πρόχειρο εστιατόριο. Φαίνεται, όμως, ότι το «ψεύτικο» της κατασκευής δεν συγκίνησε τους απαιτητικούς Αθηναίους.

Το 1882 τελείωσε ο σταθμός στον Πειραιά και φτιάχτηκαν πρόχειροι σταθμοί στο Φάληρο και το Μοσχάτο. Η περιοχή άρχισε να αναπτύσσεται. Ο κόσμος άρχισε επιτέλους να κατεβαίνει στο Φάληρο. Έγιναν και πολλά έργα: Μεγάλη επιθαλάσσια εξέδρα περιπάτου, αναβαθμισμένα αποδυτήρια με λουτήρες, περίπτερο μουσικής και μικρό ανοιχτό ξύλινο θέατρο. Όλα αυτά, σε ένα σχετικά ανεκτό «πράσινο» περιβάλλον, έκαναν το θαύμα τους. Η πρώτη κοσμική ακτή της Παλιάς Αθήνας είχε γεννηθεί!

Βίλες άρχισαν να ξεφυτρώνουν και μαζί με αυτές, το μεγάλο ξενοδοχείο του σταθμού «Γκραντ Οτέλ» (1885). Ευτύχησε την περίοδο της ακμής του (1912) να διαθέτει 200 δωμάτια κι ένα ζαχαροπλαστείο με ορχήστρα, που τραβούσε σαν μαγνήτης την αθηναϊκή και την πειραιώτικη αριστοκρατία. Το 1887 το Φάληρο είχε γεμίσει πια κέντρα, όπως η «Ταραντέλα», ο «Χρυσός Γάτος», η «Μπομπονιέρα». Φτιάχτηκε μάλιστα και δεύτερη εξέδρα, που φιλοξενούσε τη στρατιωτική μπάντα.

Οι Αθηναίοι και οι Πειραιώτες άρχισαν να εισρέουν στο Νέο Φάληρο. Άλλοι έρχονταν για μπάνιο, άλλοι για περίπατο, άλλοι για το εστιατόριο-ζαχαροπλαστείο, άλλοι για χορό, για τη μουσική, άλλοι για το θέατρο. «Multicomplex» δηλαδή... To «κερασάκι» τοποθετήθηκε στην «τούρτα» το 1904, όταν χτίστηκε κανονικός σταθμός για το ηλεκτρικό πια τρένο. Με περισσότερο πράσινο, καινούριο λούνα παρκ και νέες, πετρόχτιστες, αναβαθμισμένες θεατρικές εγκαταστάσεις που φιλοξενούσαν πολλούς ξένους θιάσους, το ολόφρεσκο ψυχαγωγικό κέντρο πήρε τις πραγματικές του διαστάσεις.

Μετά το 1903 λειτούργησε και το περίφημο πολυτελές ξενοδοχείο «Ακταίον» στη θέση που είναι σήμερα το νοσοκομείο «Μετροπόλιταν». Τα εγκαίνια έκανε ο τραπεζίτης Ι. Πεσματζόγλου και κόστισε πάνω από 2.000.000 δρχ, ποσό υπέρογκο για την εποχή εκείνη. Σε σχέδια Τσίλερ το ξενοδοχείο αυτό διέθετε 160 δωμάτια και ήταν ο ορισμός της πολυτέλειας και της χλιδής. Φυσικά δεν άργησε να γίνει το επίκεντρο της κοσμικής ζωής Αθήνα και Πειραιά. Δυστυχώς το αρχιτεκτονικό αυτό διαμαντάκι εγκαταλείφτηκε σταδιακά κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και δεν άργησε να κατεδαφιστεί.

Μπορεί να άργησε το «άνοιγμα» των Αθηναίων προς τη θάλασσα, αλλά όταν έγινε, ξεκίνησε εντυπωσιακά και πήρε, ιδιαίτερα τις επόμενες περιόδους, μεγάλες διαστάσεις.


Το 1887, η βελγική εταιρεία Ντεμέρμπ έθεσε σε λειτουργία ατμοκίνητο τρενάκι που ξεκινούσε από το Βουλεβάριον της Πανεπιστημίου (Σταθμός της Ακαδημίας) και τροχοδρομούσε προς Τζιτζιφιές μεριά.. Εκεί διακλαδιζόταν αριστερά προς Παλαιό και δεξιά προς Νέο Φάληρο. Η ατμομηχανή έσερνε επτά ελαφριά βαγόνια, συνολικής δυνατότητας μεταφοράς μέχρι 300 επιβατών. Λόγω του χαμηλού ύψους των βαγονιών αλλά, κυρίως, λόγω της εντύπωσης που έδινε όταν έπαιρνε τις ανηφόρες, δεν άργησε να πάρει κι’ αυτό το παρατσούκλι του: «ο Κολοσούρτης». Από παρατσούκλια οι πρόγονοί μας κι άλλο τίποτα!

Μετά το 1910 προστέθηκε στην ίδια διαδρομή με τον «Κολοσούρτη» και το ηλεκτροκίνητο τραμ της γραμμής 1 (Γαργαρέττα, Χαροκόπου, Καλλιθέα, Τζιτζιφιές, Παλαιό και Νέο Φάληρο), και αυτό δείχνει την κίνηση που είχε πια αυτή η περιοχή.

Βλέπετε λοιπόν αγαπητοί φίλοι πόσο ευνοϊκά ήρθαν τα πράγματα για το Ν. Φάληρο. Το ευεργετηθέν, συγκοινωνιακά, προάστιο άρχισε πλέον να αποτελεί εναλλακτικό πόλο έλξης απέναντι στα Βόρεια Προάστια, πράγμα που γρήγορα επιβεβαιώθηκε και με το χτίσιμο πολλών πλούσιων επαύλεων σε όλο το μήκος της ακτής. Πολυάριθμα εξοχικά κέντρα, εστιατόρια, καφενεία, καζίνο και ξενοδοχεία δεν άργησαν να προστεθούν.

Δυστυχώς, από το 1917 άρχισε μια αργή αλλά σταθερή περιβαλλοντική υποβάθμιση της περιοχής, με πολλά απόβλητα, που μόλυναν όχι μόνο τη θάλασσα αλλά και την ατμόσφαιρα και γίνονταν, ανάλογα με την κατεύθυνση των ανέμων, ιδιαίτερα αισθητά στο κοινό που άρχισε να αποφεύγει την περιοχή!

Επειδή όμως η ζωή συνεχίζεται, νέοι προορισμοί άρχισαν να ανατέλλουν: Π. Φάληρο (που πήρε επί τέλους γλυκιά εκδίκηση), Γλυφάδα, Καλαμάκι, Βουλιαγμένη...


Θέατρο Φαλήρου: το θέαμα των θεατών

Αν δεν έχετε αντίρρηση θα κάνουμε μαζί με τον «Ασμοδαίο» μια μικρή επίσκεψη στο θέατρο του Φαλήρου. Είμαστε στο 1885.
«Εις παν θέατρον περιεργοτέρα ίσως και μάλλον ενδιαφέρουσα παντός επί σκηνής θεάματος διά τον παρατηρητήν, είνε η σπουδή των θεωμένων. Καμμιά πιθανόν κωμωδία δεν αξίζει το μειδίαμα, όπερ δύναται να προκαλέση η θέα των ακροωμένων αυτήν, των κατά παντοίους τρόπους διαστελλομένων εκείνων προσώπων, των ανοιγομένων στομάτων, των στιλβόντων οφθαλμών, των ρυτιδουμένων παρειών, τα οποία δι’ αοράτων ελατηρίων συνέλκει, εκτείνει, συσφίγγει, αποσυνθέτει εις νευροσπαστικωτάτας κινήσεις ο θείος Γέλως.

»Το δε θέαμα εννοείται ότι ιδίως θα είνε διασκεδαστικόν εν Φαλήρω, όπου τόση ποικιλία και μορφών και χαρακτήρων επικρατεί. Συλλέξα-ντες μετ’ επισταμένας μελέτας τινάς των μάλλον διακεκριμένων τύπων, λογιζόμεθα ευτυχείς δυνάμενοι ν’ ανακοινώσωμεν τα πορίσματα των παρατηρήσεών μας:
»Την πρώτην θέσιν δικαιούται αναμφισβητήτως να κατάσχη ο κύριος, όστις δεν εννοεί την γαλλικήν, αλλά πηγαίνει, εκ συνηθείας και απομιμήσεως του παραδείγματος των άλλων, εις το θέατρον. Δύνασθε να τον αναγνωρίσετε από πεντήκοντα βημάτων. Ούτος είνε ο θορυβωδέστερον γελών. Ξαπλούται επί του καθίσματός του ανέτως και αποφασιστικώς, ως άνθρωπος μέλλων να διασκεδάση, διά πάσης θυσίας, συλλαβών την προς τούτο απόφασίν του και σκοπεύων να την εκτελέση όπως όπως.

» Διακρίνεται διά την οξύτητα της οράσεως και της αντιλήψεώς του. Επισκοπεί διά της άκρας του οφθαλμού τα πρόσωπα των παρακαθημένων του και εις την παραμικράν σκιάν μειδιάματος αυτών εκρήγνυται εις παταγώδεις καγχασμούς. Εικών απολύτου μακαριότητος. Ιδιαίτερον αυτού γνώρισμα: Χειροκροτεί πλατείας ταις παλάμαις πάση δυνάμει, μόλις έστω και εις των άλλων δώση το σύνθημα.

»Άλλη φάσις του αυτού τύπου είνε ο επίσης μη εννοών τι συμβαίνει, αλλ’ αρκετά ευφυής ώστε να μεταχειρισθή τα ανωτέρω τεχνάσματα όπως δείξη το εναντίον. Είνε λίαν επιφυλακτικός. Ουδέποτε χειροκροτεί ουδέποτε καγχάζει. Παρατηρεί πότε οι λοιποί αφίνονται εις γέλωτας ή χειροκροτούσι και τότε αυτός αρκείται εις απλούν μειδίαμα, προσποιούμενος τον δύσκολον και φαινόμενος ότι δεν ευρίσκει τόσον λεπτήν ή του γούστου του την ευφυῒαν ήτις τόσον συγκινεί τους άλλους.

»Ο Επαρχιώτης, ο ελθών δι’ ολίγον καιρόν εις Αθήνας και επιθυμών να ιδή όλας τας διασκεδάσεις της πρωτευούσης και ιδίως αυτό το τόσω φημιζόμενον Φάληρον. Η προσωποποίησις της ειλικρίνειας. Δεν καταλαβαίνει τίποτε, δεν ηξεύρει τίποτε, θαυμάζει την μιμικήν των ηθοποιών, απορεί τι του βρίσκουν αυτού του Φαλήρου και ενθυμείται μετά πόνου την μιάμιση δραχμή της εισόδου, την οποία έχασε.

»Η δεσποινίς, η θέλουσα να κάμη την σεμνήν. Γελά ελευθέρως και χωρίς να ζητή να κρυβή καθ’ όλην την διάρκειαν της παραστάσεως και ιδίως, εις τα μάλλον ζωηρά μέρη. Δεν της διαφεύγει τίποτε και δεν διστάζει να το εκδηλώνη δι’ όλης της όψεως και του παραστήματός της. Και έπειτα, ερωτωμένη πώς της εφάνη, αναφέρει αυτή τα ανοστότερα μέρη ως μάλλον convenables (σ.σ. ανεκτά).

»Τέλος, ο ελθών εν συντροφία φίλου του μη εννοούντος και θέλων να του εξηγήση τι συμβαίνει. Ούτος είνε ο οχληρότερος όλων, διότι ποτέ δεν κατορθόνει τουλάχιστον να του τα μεταφράση και σωστά!»

Και να συμπληρώσουμε και εμείς αντιγράφοντας από μια επιθεώρηση του Μεσοπολέμου (1910-1940):
«Τριάντα τρεις ζαλίζονται
Είκοσι χασμουριώνται
Πέντ’ έξ ακόμη ξύνονται
Και οι λοιποί κοιμώνται!»

Μια που βρισκόμαστε στην περιοχή που ξεκίνησαν τα «μπαιν-μιξτ» ας τραγουδήσουμε μαζί….

Θωμάς Σιταράς, Αθηναιογράφος- Συγγραφέας, FB: Σιταράς Θωμάς


Ειδήσεις σήμερα:

Politico: Ο Σαρλ Μισέλ θέλει τον Μητσοτάκη στη θέση της Φον ντερ Λάιεν - Το διαψεύδει ο ίδιος

Τζένιφερ Λόπεζ: Πήγε στο σπίτι που νοικιάζει ο Άφλεκ - Μαζί της ήταν η πρώην σύζυγος του ηθοποιού, Γκάρνερ

Κέρκυρα: Επιχείρηση για τον εντοπισμό 55χρονου Αμερικανού που εξαφανίστηκε στο Μαθράκι