Σεισμός στην Τουρκία: Αναγκαστική στροφή Ερντογάν προς τη Δύση - Τα σενάρια για τις εκλογές

Ως τα ξημερώματα της περασμένης Δευτέρας, όταν χτύπησε την Τουρκία ο σεισμός των 7,8 Ρίχτερ, οι πάντες εκτιμούσαν ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα ήταν ο νικητής των προεδρικών εκλογών, παρότι η δημοτικότητά του δοκιμαζόταν από την οικονομική κρίση στη γειτονική χώρα. Ο πραγματικός πληθωρισμός που τρέχει με ρυθμό πάνω από 100% ρίχνει καθημερινά όλο και περισσότερες λαϊκές οικογένειες στην απόλυτη φτώχεια, αλλά το γεγονός ότι η αντιπολίτευση δεν έχει καταφέρει μέχρι τώρα να συμφωνήσει σ’ έναν κοινό υποψήφιο προσέφερε ένα σημαντικό πολιτικό πλεονέκτημα για τον «σουλτάνο», ο οποίος ελέγχει απόλυτα το κράτος και τα μέσα ενημέρωσης.

Ομως, οι δεκάδες χιλιάδες νεκροί και οι εκατοντάδες χιλιάδες άστεγοι -σε μια περιοχή εκλογικά προνομιακή για τον πρόεδρο της Τουρκίας- αλλάζουν ριζικά την εικόνα. Ενδεικτικά είναι τα λόγια του ηγέτη της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου: «Εάν υπάρχει ένα άτομο υπεύθυνο, αυτός είναι ο Ερντογάν». Κι αυτό μπορεί να ακούγεται σαν αντιπολιτευτική κορόνα, αλλά απηχεί και τα αισθήματα της πλειονότητας των Τούρκων, ακόμα και πολλών απ’ όσους μέχρι πριν από λίγες ημέρες ορκίζονταν στον όνομα του προέδρου.

Ο σεισμός ήταν φοβερός, αλλά -σύμφωνα με τους ειδικούς- δεν δικαιολογεί την κατάρρευση 6.000 πολυκατοικιών, ακόμα και μακριά από το επίκεντρο: τα social media της χώρας και τα αντιπολιτευόμενα Mέσα έχουν πάρει φωτιά, αναφερόμενα στο «κοινό μυστικό» ενός κύκλου μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών που διαθέτουν ισχυρή πρόσβαση στον περιβάλλον του Ερντογάν. Προκύπτει ότι αυτές είχαν αναλάβει μεγάλες εργολαβίες για λαϊκές κατοικίες. Σύμφωνα με τις καταγγελίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, αυτές ήταν που έδρασαν στις πληγείσες περιοχές και για να κερδοσκοπήσουν δεν τήρησαν ούτε τις στοιχειώδεις προδιαγραφές και μάλιστα σε μια περιοχή η οποία είναι υπερσεισμογενής.

Οι επιζήσαντες είναι αντιμέτωποι και με το δριμύ ψύχος και με την έλλειψη των απολύτως αναγκαίων για να καταφέρουν να επιβιώσουν. Τρόφιμα, σκηνές και κουβέρτες φτάνουν με μεγάλη καθυστέρηση και όταν ακόμα φτάσουν, δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες. Για την ακρίβεια, είναι πολύ λίγα σε σύγκριση με το τι χρειάζονται οι επιζώντες. Οι περισσότεροι κοιμούνται σε αυτοσχέδιες σκηνές και στα ερείπια. «Επιβιώσαμε από τον σεισμό, αλλά θα πεθάνουμε όλοι μας από το κρύο και την πείνα» είναι ο κοινός παρονομαστής των όσων λένε.

Επιπλέον, η απόφαση της κυβέρνησης να εμποδίσει την πρόσβαση στο Twitter για περίπου 12 ώρες πυροδότησε νέο κύμα αγανάκτησης. Σκοπός της ήταν να εμποδίσει να διαδοθούν σε όλη την Τουρκία οι σκληρές εικόνες από την απέραντη ανθρώπινη τραγωδία και το τσουνάμι από τα οργισμένα σχόλια απλών ανθρώπων, αρκετοί εκ των οποίων μέχρι πριν από λίγες ημέρες έπιναν νερό στο όνομα του Ερντογάν.

Εκτός όλων αυτών, η κυβέρνηση αδυνατεί να εξηγήσει και πώς έχουν δαπανηθεί τα ποσά από τον λεγόμενο «φόρο σεισμού» που είχε επιβληθεί μετά τον μεγάλο σεισμό του 1999, ακριβώς για να διατεθούν σε περίπτωση νέου αντίστοιχου σεισμού, όπως αυτός που έπληξε τη νοτιοανατολική Τουρκία. Στα σχεδόν 24 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει, υπολογίζεται πως θα έπρεπε να είχε συγκεντρωθεί το τεράστιο ποσό των 4,3 δισ. δολαρίων, ικανό τουλάχιστον για να ανακουφίσει σε πρώτο χρόνο τους πληγέντες.

Οι πρώτες εκτιμήσεις για τα ποσά που θα απαιτηθούν για την ανοικοδόμηση κάνουν λόγο για περισσότερα από 50 δισ. δολάρια - πρόκειται για έναν υπολογισμό που μπορεί να αποδειχθεί εντέλει συντηρητικός, μια και η καταστροφή έχει πολύ μεγάλες διαστάσεις και αφορά το 15% του τουρκικού πληθυσμού και το 10% του τουρκικού ΑΕΠ, που φτάνει στα 819 δισ. δολάρια. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σεισμός του 1999 -με καταστροφές σαφώς μικρότερης έκτασης- είχε στοιχίσει 23 δισ. δολάρια στην Τουρκία.

Εκλογές;

Ο σεισμός αλλάζει και μάλιστα δραματικά το πολιτικό τοπίο μέσα στο οποίο θα διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές. Ο Ερντογάν διέταξε να δοθεί άμεσα ένα οικονομικό βοήθημα 494 ευρώ σε κάθε οικογένεια πληγέντων και υποσχέθηκε ότι θα δοθεί στέγη σε όσους έχασαν τα σπίτια τους, ενώ επισκέφθηκε τις κατεστραμμένες περιοχές. Εμφανώς καταβεβλημένος, περπατούσε με δυσκολία, μίλησε με επιζώντες και αγκάλιασε μωρά. Αναγνώρισε ότι υπήρξαν κάποια προβλήματα στην αρχική ανταπόκριση του κράτους και κάλεσε τον τουρκικό λαό να δείξει υπομονή και να παραμείνει ενωμένος. «Οι πολίτες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη μόνο τις ανακοινώσεις των Αρχών και να αγνοούν τους προβοκάτορες».

Σε αυτό το κλίμα, που κατά πάσα πιθανότητα θα οξυνθεί το επόμενο διάστημα, ο Ταγίπ Ερντογάν καλείται να σταθμίσει την κατάσταση και να αποφασίσει εάν θα αναβάλει ή όχι τις προεδρικές εκλογές που είναι προγραμματισμένες για τον Μάιο, σε τρεις μήνες από σήμερα. Αν και δεν μπορεί να γίνει κατηγορηματική πρόβλεψη ακόμα και από κορυφαίους πολιτικούς αναλυτές και διπλωμάτες της Τουρκίας, εμφανίζεται ως πιθανό το σενάριο μιας μικρής αναβολής των εκλογών - μάλιστα γίνεται αναφορά για τις 18 Ιουνίου, ως πιθανότερη νέα ημερομηνία, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια σχετική ένδειξη από την τουρκική ηγεσία στις συνομιλίες που έγιναν με Ελληνες αξιωματούχους τις τελευταίες ημέρες.

Σημειώνεται πάντως ότι οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι μία εξάμηνη ή δωδεκάμηνη αναβολή των εκλογών -που θα μπορούσε να τη δικαιολογήσει ο Ερντογάν λόγω της έκτασης της καταστροφής στη νοτιοανατολική Τουρκία- δεν θα τον εξυπηρετούσε εκλογικά, καθώς προεξοφλείται ότι η ταχύτητα της ανοικοδόμησης δεν θα είναι μεγάλη.

Σε κάθε περίπτωση, είναι πρόωρο να λεχθεί οτιδήποτε για τις αποφάσεις του Ερντογάν - η τουρκική ηγεσία εμφανίζεται αιφνιδιασμένη από την τεράστια έκταση της καταστροφής. Πάντως, Τούρκος αξιωματούχος επιβεβαίωσε ότι βρίσκεται στο τραπέζι η αναβολή, δηλώνοντας ότι «ο σεισμός επιφέρει σημαντικές δυσκολίες στη διεξαγωγή των εκλογών». Κι αυτό είναι αλήθεια, αφού είναι μάλλον απίθανο σε τρεις μήνες να έχει επανέλθει η ομαλότητα σε μια περιοχή με πάνω από 10 εκατομμύρια κατοίκους, ώστε να μπορούν στοιχειωδώς να στηθούν κάλπες και οι πολίτες να είναι σε θέση να ψηφίσουν.

Ελληνοτουρκικά

Ο σεισμός, όμως, είχε και επιπτώσεις στο εξωτερικό. Το γεγονός ότι η Ελλάδα ανταποκρίθηκε άμεσα, εκδηλώνοντας την αλληλεγγύη της φραστικά αλλά και στέλνοντας υλική βοήθεια και διασώστες, όπως ήταν αναμενόμενο, άλλαξε την ατμόσφαιρα που είχε καλλιεργήσει η ανθελληνική ρητορική του προηγούμενου διαστήματος. Είναι ενδεικτικό ότι Τούρκοι ειρωνεύτηκαν τον πρόεδρό τους, σχολιάζοντας πως «αντί να πάμε εμείς νύχτα, ήρθαν οι Ελληνες και μάλιστα για να μας σώσουν».

Δεκάδες χιλιάδες λογαριασμοί στα social media κατακλύστηκαν από μηνύματα ευγνωμοσύνης για την Ελλάδα και την άμεση ανταπόκρισή της. Σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, κυβερνητικά στελέχη εκτιμούν ότι πλέον δεν υπάρχει έδαφος για ένα θερμό επεισόδιο που είχε ενταγμένο στην προεκλογική του στρατηγική ο Τούρκος πρόεδρος.

Η ελληνική πλευρά δεν γνωρίζει βεβαίως τις προθέσεις του Ερντογάν για το κατά πόσο θα μπορούσε να αναβιώσει η «διπλωματία των σεισμών» του 1999 - ωστόσο εκτιμά ότι στο εξής ο πρόεδρος της Τουρκίας θα εστιάσει ως τις εκλογές, όποτε κι αν γίνουν, αποκλειστικά στην άμβλυνση των συνεπειών της καταστροφής. Ωστόσο, δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι αναλόγως των προεκλογικών αναγκών του, μπορεί να επανέλθει η ρητορική περί αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου και οι αναφορές στο casus belli.

Τουρκία - Δύση

«Προκειμένου να εξασφαλίσει την εξουσία, αναμοχλεύει συγκρούσεις και δαιμονοποιεί τη Δύση», έγραφε πριν από λίγες μόλις εβδομάδες ο «Economist», αναφερόμενος στον Ερντογάν. Πράγματι, το αφήγημα της κακής Δύσης που συνωμοτεί εναντίον της υπερήφανης Τουρκίας έβρισκε πολλούς ακροατές. Με κάποιον τρόπο, το «εθνικό μεγαλείο» απάλυνε την πίεση των απλών ανθρώπων από την οικονομική κρίση.

Μόλις λίγες ημέρες, όμως, μετά τις απειλές του Ερντογάν προς τις δυτικές χώρες, εκείνες ήταν που έσπευσαν να βοηθήσουν. Η Ευρωπαϊκή Ενωση μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας κινητοποίησε περισσότερες από 30 ομάδες έρευνας και διάσωσης, καθώς και ιατρικό προσωπικό από 21 ευρωπαϊκές χώρες. Συνολικά περισσότεροι από 1.200 διασώστες και 70 ειδικά εκπαιδευμένοι σκύλοι έχουν προσφερθεί. Εντεκα ομάδες βρίσκονται ήδη επί του πεδίου και οι υπόλοιπες αναμένονται σύντομα. Ακόμα και η Σουηδία αγνόησε ότι βρίσκεται εκτός ΝΑΤΟ λόγω του τουρκικού βέτο και ανακοίνωσε δωρεά ύψους 650.000 δολαρίων στη Διεθνή Ομοσπονδία.

Η ανθρωπιστική αυτή κινητοποίηση «δένει» τα χέρια του Ερντογάν σε ό,τι αφορά τη δαιμονοποίηση της Δύσης. Τουλάχιστον στο επόμενο διάστημα. Είναι, όμως, ενδεικτικό ότι ούτε αυτός ούτε οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι έως τώρα έχουν κάνει δημόσιες δηλώσεις για να ευχαριστήσουν για την αλληλεγγύη της διεθνούς κοινότητας. Μόνο ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και ο σύμβουλός του Ιμπραήμ Καλίν ευχαριστούν τις χώρες που απέστειλαν συνεργεία διάσωσης, διά της διπλωματικής οδού ή προσωπικά με tweets.